استان خوزستان به علت داشتن ذخائر نفتی و موقعیت مهم خود مخصوصا شهر خرمشهر به دلیل ارتباط با دریای آزاد ثروت عظیمی را در خود نهفته دارد. خرمشهر در ساحل سمت راست رودخانه کارون مکانی که این رود به اروند رود می‌پیوندد واقع شده است.
کارون با ۸۵۵ کیلومتر طولانی‌ترین رود ایران است و حد فاصل خرمشهر تا اهواز ۱۸کیلومتر طول دارد و به کارون سفلی معروف است. این رود در ۴ کیلومتری اروندرود به دو شعبه تقسیم می‌شود. یک شعبه به نام بهمنشیر در شمال آبادان و به موازات اروندرود جاری است و به دریا می‌ریزد. و شعبه دیگر به نام همان کارون است و به کانال عضدی هم معروف است و این رود در جنوب خرمشهر جریان دارد و به اروند می‌رسد. اروندرود از به هم پیوستن دجله و فرات در محلی به نام «القرنه» واقع در خاک عراق و انضمام رود کارون به آن، در نوار مرزی تشکیل می‌شود.
این رودخانه پس از عبور از بصره از کنار خرمشهر می‌گذرد و با کارون رودخانه خروشان وعظیم اروند را تشکیل می‌دهند و سپس به خلیج فارس می‌ریزد که در انتهای آن در عراق شهر مهم فاو است و در ایران آبادان و اروند کنار. به این ترتیب ۸۱ کیلومتر از طول اروند به عنوان مرز مشترک ایران و عراق است. این رودخانه بستری مناسب برای کشتی‌های تجاری و اقیانوس‌پیما شد و به آبهای آزاد دنیا وصل می‌گردد و از اروند به خلیج‌فارس و سپس آبهای آزاد دنیا. مهم‌ترین بنادر این رودخانه عبارتند از بصره، خرمشهر، آبادان، خسروآباد و فاو. شهر خرمشهر با وسعتی قریب به ۹۶ کیلومترمربع در منتهی‌الیه جنوب غربی جلگه خوزستان قرار دارد. جمعیت آن قبل از وقوع جنگ تحمیلی ۲۲۰ هزار نفر تخمین زده شده است. فاصله هوایی آن تا تهران ۶۶۰ کیلومتر است و فاصله زمینی خرمشهر تا تهران هزار و یک کیلومتر. تا اهواز ۱۲۸ کیلومتر، تا آبادان ۱۵ کیلومتر، تا شلمچه ۱۸ کیلومتر و تا بصره ۵۴ کیلومتر فاصله دارد.
خرمشهر به دلیل نزدیکی به منطقه استوایی از آب و هوایی گرم برخوردار است؛ به همین علت با توجه به بالا بودن درجه حرارت در تابستان شرایط زندگی در این منطقه دشوار است. اقتصاد خرمشهر قبل از انقلاب برکشاورزی، دامداری، ماهیگیری، صنایع ماشینی و دستی، حصیربافی و عبابافی و بازرگانی استوار بود. بیشترین درآمد مردم از خرما بود (سالانه ۵۵ هزار تن تولید و صادرات خرما). اشتغال در تاسیسات بندری خرمشهر و بازار صفا از جمله مشاغل مردم شده بود.
خرمشهر را به عبارتی می‌توان شهر نخل، پرنده و آب دانست چون آب و نخل در این سامان پیوند دیرینه‌ای دارند. نخلستان‌های انبوه، باصفا و سرسبز جلوه‌های زیبایی را از طبیعت تماشایی خوزستان در خرمشهر به نمایش گذاشته. این نخلستان با آب کارون و اروند رود آبیاری می‌شود و بهترین نوع خرما از این نخل‌ها به دست می‌آید.
پیشینه تاریخی خرمشهر
خرمشهر در سال ۱۲۷ هجری قمری مصادف با ۱۸۱۲ میلادی توسط عشیره کعب ایجاد شد. در زمان تاسیس، قریه کوچکی به شمار می‌رفت. لکن به مرور زمان به بندری معتبر تبدیل شد. استان خوزستان تاریخ پرماجرایی را پشت سرگذاشته است. قوای بیگانه تا زمان وقوع انقلاب اسلامی ۳ بار این استان را مورد تعرض قرار دادند. نخستین بار در سال ۱۲۵۳ هجری قمری، ۱۸۳۷ میلادی، بخشی از خوزستان توسط قوای عثمانی اشغال شد. این وضعیت سه سال طول کشید تا سرانجام با دخالت دو ابر قدرت وقت روس وانگلیس مناطق اشغال شده تخلیه شد.
۲۰ سال بعد در سال ۱۲۷۳ هجری قمری قوای انگلیس با حمله به خوزستان تا اهواز پیش رفتند که با میانجیگری فرانسه و انعقاد قرارداد صلحی در پاریس به این مساله پایان داده شد. در جریان جنگ دوم جهانی نیز انگلیسی‌ها بار دیگر با تعرض به خوزستان خرمشهر را به اشغال درآوردند. تا بندر آن برای کمک‌رسانی به روس‌ها مورد استفاده متفقین قرار بگیرند. این بار نیز چون گذشته عنصر تعیین کننده در آزادی خرمشهر توافق قدرت‌های بزرگ و اصطحکاک و اشتراک منافع آنان بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی درایران خرمشهر برای بار سوم سال ۱۳۵۹ هجری شمسی اشغال شد اما این بار اشغال آن به سادگی صورت نپذیرفت. زیرا در مقابل یورش دشمن مسلح به انواع سلاح‌های سنگین و نیمه سنگین جوانانی با حداقل تجهیزات به دفاع برخواسته بودند که نه تنها برای رفع تجاوزگر از میهن بود بلکه برای اعتلا و حفظ اعتبار واقتدار اسلام و انقلاب اسلامی می‌جنگیدند. آنان چه در دوران مقاومت، چه در دوران آزادسازی خرمشهر چنان حماسه آفریدند که شاید با این مشخصات در پیشینه این مرز و بوم یافت نشود.
خوزستان در بحران پس از انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران رژیم عراق تحرکاتی را علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران آغاز کرد. علاوه بر تحرکات مرزی اقدامات گسترده‌ای در داخل به ویژه خوزستان در پشتیبانی از گروه‌های ضد انقلاب داخلی به عمل می‌آورد.
در این میان عرب زبان بودن بخشی از مردم این منطقه دستاویز مناسبی برای طرح جدایی خوزستان از ایران شده بود. به همین جهت عراق با گردآوری عناصر گروه منحل شده خلق عرب و همچنین برقراری ارتباطات گسترده با برخی از سران عشایر عرب به آموزش، تسلیح وتحریک آنان برای راه‌اندازی درگیری‌های منطقه‌ای ایجاد زمینه جداسازی خوزستان مبادرت ورزید. عناصر گروه خلق عرب در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر ۱۳۵۸ علاوه بر درگیری مسلحانه به اقداماتی همچون ایجاد آشوب، بمب‌گذاری، ترور و سرقت سلاح و مهمات مبادرت می‌ورزیدند.
این اقدامات چندان افزایش یافت که مردم شهربه جان آمدند و در تاریخ ۲۳ تیر ماه سال ۱۳۵۸ به مراکز استقرار گروه‌های خلق عرب هجوم بردند و ضمن دستگیری عده‌ای از عناصر فعال ضد انقلاب بقیه را متواری کردند. حکومت عراق پس از فروکش کردن آشوب سازمان خلق عرب در خرمشهر همچنان به توطئه‌های خود در خوزستان ادامه می‌داد.
علاوه بر اقداماتی نظیر انفجار و خرابکاری که به وسیله گروه‌ها و عناصر وابسته انجام می‌شد، تحریکات مرزی عراق از جمله احداث استحکامات، شناسایی، نقل و انتقال و تجمع نیرو، حرکات ایذایی، آزمایشی و تخریبی و… به تدریج افزایش می‌یافت. این روند به سه دوره زمانی از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان مرداد ۱۳۵۹، از اول تا ۲۵شهریور ماه ۱۳۵۹ و از ۲۶ تا ۳۰ شهریور ۱۳۵۹ قابل تفکیک است.
در تاریخ ۲۶ شهریور ماه سال ۱۳۵۹ رییس جمهور عراق، صدام حسین در نطقی در مجلس این کشور با ملقا اعلام کردن قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر وتاکید بر وضعیت روابط قانونی بر شط‌العرب (اروند رود) به وضع قبل از مارس ۱۹۷۵، گفت: باید تمام حقوق تعریف شده به حاکمیت کامل عراق بازگردد.
آغاز جنگ علیه ایران
بعدازظهر ۳۱ شهریور ماه سال ۱۳۵۹ خرمشهر زیر آتش سنگین ارتش عراق قرار گرفت. انبوهی از آتش خمپاره‌ها و توپ‌های دشمن روی شهر، همه غافلگیر شده بودند و حیران.
شهر در آتش می‌سوخت و صدای انفجار لحظه‌ای قطع نمی‌شد. طولی نکشید که بیمارستان پر شد از انبوه مجروحان و شهیدان. زنان و کودکان و سالخوردگان، آواره بیابان‌ها و جاده‌ها شده بودند. مردم به خصوص جوانان روی به مسجد جامع و دیگر پایگاه‌ها آوردند تا برای مقاومت سازمان‌دهی شوند.
دفاع مردمی ۳۴ روزه مقاومت
گروه‌های مقاومت به سرعت شکل گرفت و در محورهای هجوم جنگ و گریز شروع شد. آن طرف توپخانه، تانک، خمپاره‌انداز، مسلسل‌های سنگین و قوای زرهی، این طرف تفنگ‌‌ام ۱، ژس، بطری‌های آتش‌زا و چند آر، پی، جی.
۳۴ روز مقاومت و تلاش در این وضعیت اگر چه بسیاری از مدافعان خرمشهر را به کام شهادت کشاند ولی دشمن را در دست‌یابی سریع به اهدافش واشغال سریع خوزستان ناکام گذاشت. هر چند که خرمشهر خونین شد و به دست دشمن افتاد.
روز ۴ آبان ۱۳۵۹ را باید روز پایان حماسه خونین شهر نامید. حماسه‌ای که در ۳۴ روز جلوه کرد. اما بی‌گمان فداکاری‌ها وایستادگی تحسین برانگیز مدافعان خونین‌شهر در برابر ارتش متجاوز و مجهز به انواع جنگ افزار‌ها در تاریخ و در خاطر انسان‌های حق‌جو و ظلم‌ستیز جاوید خواهد ماند.
چهارم آبان ۱۳۵۹ اشغال خرمشهر
این روز، روز اشغال شهری است که مدافعانش طی ۳۴ روز نبرد و تلاش شبانه‌روزی کوشیدند با ادای تکلیف الهی خود دشمن را از گسترش تجاوز به ایران اسلامی بازدارند. خرمشهر اشغال شد. لکن حماسه‌ها، ایستادگی‌ها و جانبازی‌هایی آفرید که اولا افتخاری بزرگ را در تاریخ این مرز و بوم به ثبت رساند، ثانیا سبب گردید که دشمن بیش از این خطرپذیری نکند و طعم تصرف خوزستان و حتی آبادان را از سر بیرون کند و ثالثا این مقاومت اعتماد به نفسی را برای اردوی خودی به ارمغان آورد که دست مایه رزمندگان برای بیرون راندن دشمن از سرزمین اسلامی ایران گردید. در حالیکه اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهم‌ترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن به شرکت در هر گونه مذاکرات صلح تلقی می‌شد، آزادسازی این شهر می‌تواسنت سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی ایران بر متجاوز و اثبات برتری نظامی‌اش باشد.
طراحی عملیات بیت‌المقدس
از این رو تنها عاملی که می‌توانست موفقیت را نصیب یکی از طرفین دعوا نماید سرعت عمل در اقدامات بود. به همین خاطر بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح‌المبین در حالیکه قوای ارتش عراق در منطقه بومی خرمشهر تقویت می‌شدند به تمامی یگان‌های تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند. تلاش برای طرح‌ریزی و اجرای عملیات بیت‌المقدس در موقعیت بسیار حساسی انجام شد. وضعیت داخلی کشور با انهدام بقایای ضد انقلاب به تدریج رو به بهبودی و ثبات پیش می‌رفت. اوضاع منطقه نیز به دلیل نگرانی آمریکا از نتایج پیروزی ایران بر عراق به گونه‌ای آشکار ملتهب بود.
ضمن اینکه مناسبات اعراب و اسراییل با آمادگی اسراییل برای تهاجم به جنوب لبنان در وضعیت حساسی قرار داشت. در چنین موقعیتی بی‌گمان نتیجه عملیات بیت‌المقدس برای ایران، منطقه و عراق بسیار سرنوشت ساز و تعیین کننده بود. زمینه اجرای عملیات بیت‌المقدس متاثر از نتیجه سلسله عملیات‌های پیشین بود که با شکستن حصر آبادان آغاز شد و پس از آن نیز ادامه یافت. در طراحی عملیات، عملیات تهاجم از طریق عبور رودخانه کارون و پیش روی به سوی مرز بین‌المللی و سپس آزادسازی شهر خرمشهر مد نظر گرفته شده بود و چنین استدلال شده بود که حمله به جناح دشمن که عمدتا به سوی شمال آرایش گرفته بود، عامل موفقیت عملیات است. همچنین شکستن خطوط اولیه دشمن و عبور ازرودخانه و گرفتن سرپل در غرب کارون تا جاده آسفالته اهواز – خرمشهر به عنوان اهداف مرحله اول و ادامه پیش روی به سمت مرز و تامین خرمشهر به عنوان مرحله دوم تامین شد.
سازمان رزم عملیات بیت‌المقدس
قرارگاه مرکزی کربلا با فرماندهی مشترک سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی ایران هدایت عملیات را با سه قرارگاه اصلی قدس، فتح و نصر و یک قرارگاه پشتیبان فجر بر عهده داشت.
قرارگاه قدس: سپاه پاسداران تیپ‌های ۳۱ عاشورا، ۲۱ امام رضا، ۳۷ نور و ۴۱ ثارالله.
ارتش جمهوری اسلامی ایران، لشکر ۶۱ زرهی و تیپ مستقل ۵۸ ذوالفقار.
قرارگاه فتح: سپاه پاسداران، تیپ‌های ۱۴ امام حسین (ع)، «۸ نجف اشرف» و «۲۵ کربلا».
ارتش جمهوری اسلامی ایران، لشکر ۹۲ زرهی و تیپ‌های مستقل ۵۵ هوابرد و ۳۷ زرهی.
قرارگاه نصر: سپاه پاسداران، تیپ‌های ۷ ولی‌عصر (عج)، ۲۷ محمد رسول‌الله (ص)، ۴۶ فجر و ۲۲ بدر. ارتش جمهوری اسلامی، ۲۱ حمزه و تیپ مستقل ۲۳ نوهد.
قرارگاه فجر: سپاه پاسداران، تیپ‌های ۳۳ المهدی و ۱۷ علی‌بن ابیطالب و امام سجاد (ع).
ارتش جمهوری اسلامی، تیپ ۳ لشگر ۷۷ پیاده، تیپ ۳ زرهی سپاه پاسداران به عنوان احتیاط تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا.
استعداد دشمن
لشکر ۵ مکانیزه، لشکر ۶ زرهی، لشکر ۳ زرهی، لشکر ۹ زرهی، لشکر ۱۰ زرهی، لشکر ۱۱ پیاده، لشکر ۱۲ پیاده، لشکر ۷ پیاده، تیپ مستقل ۱۰ زرهی، تیپ‌های مستقل ۱۰۹، ۴۰۹، ۴۱۶، ۹۰، ۴۱۷، ۶۰۱، ۶۰۲، ۶۰۵، ۶۰۶، ۴۰۹، ۲۳۸ و ۵۰۱ پیاده. تیپ‌های ۳۱، ۳۲ و ۳۳ نیروی مخصوص و همچنین توپخانه‌های دشمن نیز از ۵۳۰ قبضه توپ در انواع مختلف تشکیل شده بود. که به طور تقریبی عبارت بودند از ۳۰ گردان.
شناسنامه عملیات بیت‌المقدس
نام عملیات: بیت‌المقدس
رمز: یا علی ابن ابیطالب (ع)
منطقه: غرب رودخانه کارون وشهرستان خرمشهر
مدت: دهم اردیبهشت تا سوم خرداد ۱۳۶۱
هدف
آزادسازی شهرهای خرمشهر و هویزه و جاده اهواز – خرمشهر، خارج ساختن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد و نیز جاده اهواز – آبادان از برد توپخانه دشمن وتامین مرز بین‌المللی.
سازمان عمل کننده: سپاه و ارتش
مرحله اول عملیات
عملیات در بامداد ۱۰ اردیبهشت ماه سال ۶۱ با سه قرارگاه عملیاتی قدس، فتح و نصر به فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا آغاز شد و رزمندگان با عبور از کارون موفق شدند به جاده اهواز – خرمشهر دست یابند.
مرحله دوم عملیات
در این مرحله که در ساعت ۲۲ و ۳۰ دقیقه، ۱۶ اردیبهشت ۶۱ آغاز شد رزمندگان قرارگاه‌های فتح و نصر در محور حسینیه به نوار مرزی رسیدند. بنابراین دشمن مجبور شد از هویزه و جفیر عقب‌نشینی کند.
مرحله سوم عملیات
در ساعت ۲۲، ۱۹ اردیبهشت آغاز وهر چند تلفات و خسارات سنگین بر دشمن وارد آمد، لیکن هوشیاری و تمرکز نیروهای عراقی در خطوط پدافندی موجب شد رزمندگان نتوانند بر اهداف تعیین شده دست یابند.
مرحله چهارم عملیات
در این مرحله که با سه قرارگاه عملیاتی فتح، فجر و نصر در ساعت ۲۲ و ۳۰ اول خرداد ۱۳۶۱ آغاز شد. قرارگاه نصر توانست جاده خرمشهر – شلمچه را مسدود کند وقرارگاه فجر نیز موفق شد ضمن تامین پل نو در محور نهر ارائض نیروهای خود را به اروند برساند.
در این میان قرارگاه فتح به دلیل حساسیت و هوشیاری فوق‌العاده دشمن نتوانست به اهداف مورد نظر دست یابد. دشمن برای از محاصره خارج کردن نیروهای خود در اطراف نهر ارایض و پل نو از سمت غرب شملچه و شرق، خرمشهر پاتک‌های شدیدی را آغاز کرد. لیکن با مقاومت یگان‌های خودی مستقر در منطقه مزبور این پاتک‌ها به شکست انجامید. سپس نیروهای دشمن مستقر در شمال شرقی خرمشهر برای دفاع هر چه بهتر از شهر به داخل شهر خوانده شدند. پس از این عقب‌نشینی نیروهای عراقی در حالیکه با کمبود آب، غذا و مهمات مواجه بوده و در نتیجه مقاومت خود را بی‌تاثیر می‌دانستند صبح روز سوم خرداد ۶۱حلقه محاصره خرمشهر تنگ‌تر شد وانبوه نیروهای دشمن که ۲ روز محاصره در هوای گرم طاقتشان را به سر آورده بود، مقاومت را بی‌تاثیر دانستند و با خروج ازمواضع خود در تمام شهر در چند ستون طولانی و کنار هم به سوی پلیس راه آمدند و در حالیکه تکبیر می‌گفتند و شعار الموت صدام ودخیل الخمینی سر می‌دادند خود را تسلیم کردند.
به این ترتیب خرمشهر که پس از ۳۴ روز مقاومت، در برابر دشمن، در تاریخ ۴ آبان ماه ۱۳۵۹ اشغال شده بود بعد از ۵۷۵ روز وطی ۲۵ روز عملیات در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد آزاد شد و خط پدافند مناسبی از طلاییه تا کوشک و شلمچه وحاشیه شمال اروند برقرار گردید.
همچنین در این عملیات که به آزادسازی ۵۳۸ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده انجامید هویزه، پادگان حمیدیه و جاده اهواز خرمشهر نیز آزاد شد و در اختیار رزمندگان جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. در این عملیات ۱۹ هزار تن از نیروهای عراق اسیر و ۱۶ هزار تن دیگر کشته و یا زخمی شدند. همچنین ۵۵ دستگاه تانک و نفربر، ۵۰ دستگاه خودرو، ده‌ها قبضه توپ، ۵۳ فروند هواپیما و سه فروند هلیکوپ‌تر دشمن نیز منهدم شد. فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد. به گونه‌ای که نظامیان عراق تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خود خارج شدند.
عملیات بیت‌المقدس موجب شد تا کشورهای عرب منطقه به تقویت مالی و نظامی عراق مبادرت ورزند.
بازتاب عملیات بیت‌المقدس (آزادسازی خرمشهر) در رسانه‌های بیگانه:
در جریان آزادسازی خرمشهر و مراحل مختلف عملیات سخنان ضد و نقیضی از خبر پراکنی استکبار برای تضعیف روحیه مردم ایران به کار گرفته شد که فتح خرمشهر خط بطلان بر تمام این توطئه‌ها کشید.
گوشه‌هایی از این خبر پراکنی و رسوایی‌های استکبار:
رادیو آمریکا: پرزیدنت صدام از کمک اردن در جنگ علیه ایران قدردانی کرد. ایالات متحده جانبداری خود را از عراق افزایش داده است.
رادیو دولتی انگلیس: موفقیت در جنگ عراق امکان پیروزی نهایی ایران را بیش از پیش متحمل ساخته است. پیروزی که در صورت تحقق نگرانی کشورهای خلیج فارس و جهان عرب به طور کلی را بر خواهد انگیخت.
بی. بی. سی چند روز قبل از فتح خرمشهر: طبق گزارشات، سربازان عراقی مواضع دفاعی مستحکمی را به دراطراف خرمشهر ایجاد کرده‌اند.
رادیو آلمان: صدام حسین با سرمشق گرفتن از قهرمان تاریخی قصد داشت جهان عرب را از خطر رژیم مذهبی و متعصب ایران برهاند.
بی‌بی‌سی: همانطور که بدون شک اطلاع دارید دیروز بندر خرمشهر پس از ۲۰ ماه دوباره به دست نیروهای ایرانی افتاد. بدین ترتیب ایران هم رسما و هم اسما کاملا در جنگ پیروز شده است.
بی‌بی‌سی: سقوط سریع خرمشهر به خصوص باعث سرافکندگی عراق شده است. طبق تخمین ۳۰ یا ۴۰ هزار سرباز از این شهر دفاع می‌کردند.
موفقیت این عملیات حاصل فداکاری همه نیروهای رزمنده بوده واز جان گذشتگی حدود شش هزار شهید (۴۴۶۰ شهید سپاه و ۱۰۸۶ شهید ارتش) و ۲۴ هزار مجروح است.
Sorry. No data so far.