مصطفی قوانلو قاجار– سوال فراگیری که امروزه در محافل اجتماعی و رسانه‌یی مطرح است، این است که تا چه اندازه رشد رسانه‌های اجتماعی بر زندگی شهروندان اثر گذاشته است. سپس این سوال مطرح می‌شود که کاربران اینترنت از رسانه‌های اجتماعی مانند ویکی‌ها، شبکه‌های اجتماعی، میکروبلاگ‌ها، ابزارهای همخوان کردن مطالب، رسانه‌هایی آپلود کردن تصویر و ویدئومانند فیلکر و یوتیوب چه استفاده‌یی می‌کنند. سوال دیگری که در ایران هم طرفداران بسیاری دارد، این است که آیا رسانه‌های اجتماعی یا به صورت کلی‌تر، فناوری، انسان را منزوی و گوشه‌گیر می‌کند یا وسیله‌یی برای گسترش ارتباطات اجتماعی و تعاملات انسانی می‌شود.
موسسه پژوهشی نظرسنجی پیو در تازه‌ترین نظرسنجی به ارتباط میان مفاهیم اعتماد، مدارا، حمایت‌های اجتماعی و علاقه‌مندی‌های سیاسی با فناوری در میان مردم ایالات‌متحده پرداخته است. همچنین به این موضوع پرداخته شده که شبکه‌های اجتماعی اینترنتی نقشی در تغییر رفتار و روش زندگی مردم دارند یا متغیرهایی مانند سن، جنس، طبقه اجتماعی و عوامل محیطی و جغرافیایی همچنان متغیرهایی اثرگذار است؟
این نظرسنجی که در سال ۲۰۱۱ انجام شده است، به مقایسه با نظرسنجی سال ۲۰۰۸ می‌پردازد. در این مطلب نظرسنجی موسسه پیو با یک نظرسنجی که بین دانشجویان دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات در سال ۸۹ انجام شده، مقایسه شده است. اگرچه امکانات، فراوانی سمپل مورد بررسی و طبقه‌بندی براساس دانشجویان مقایسه بین دو پژوهش را دشوار و حتی غیرممکن می‌کند، اما تجربه‌های شهودی و تحقیق مداوم روی شبکه‌های اجتماعی در ایران نشان می‌دهد که فضای عمومی داخل ایران در شبکه‌های اجتماعی از فضای عمومی بین‌المللی تاثیر می‌گیرد و در حال تعامل و تبادل افکار با این فضاست.
تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی دوبرابر شد
تعداد کسانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کردند، نسبت به سال ۲۰۰۸ نزدیک به دوبرابر شده است. بر اساس نظرسنجی «پیو» در سال ۲۰۰۸ میانگین سن کاربران شبکه‌های اجتماعی ۳۳ سال بود و در سال ۲۰۱۱ به ۳۵ سال رسیده است. همچنین سهم خانم‌ها با ۵۶ درصد در شبکه‌های اجتماعی بیش از آقایان است. در ایران تحقیق مقایسه‌یی در این زمینه انجام نشده است تا مشخص شود روند نزولی یا صعودی استفاده از شبکه‌های اجتماعی به چه ترتیب است. اما بررسی‌های غیررسمی نشان می‌دهد به ترتیب شبکه اجتماعی فیس‌بوک و سپس گوگل‌پلاس بیشترین سرعت جذب کاربران ایرانی را به خود اختصاص داده‌اند.
مقایسه اعتماد و مشارکت بین شبکه در ایران و ایالات متحده
بر اساس آمار موسسه «پیو» فیس‌بوک مهم‌ترین و گسترده‌ترین شبکه اجتماعی جهان است. ۹۲ درصد کاربران شبکه‌های اجتماعی از فیس‌بوک، ۲۹ درصد از مای‌اسپیس، ۱۸ درصد از لینکداین و ۱۳ درصد از توییتر استفاده می‌کنند. در این تحقیق هنگامی که درباره اعتماد اعضای شبکه سوال شد، این تحقیق نشان داد که کاربران فیس‌بوک بیش از سایر شبکه‌های اجتماعی به یکدیگر اعتماد دارند.
در ایران هیچ آمار رسمی مبنی بر طبقه‌بندی کاربران بر اساس استفاده از شبکه‌های اجتماعی مختلف وجود ندارد. حتی برخی از موسسه‌های تحقیقاتی بین‌المللی شبکه اجتماعی «کلوب» را به عنوان شبکه اجتماعی برتر در ایران معرفی کردند، اما تحقیقات و برآوردهای غیررسمی نشان می‌دهد در ایران شبکه اجتماعی فیس‌بوک، برترین شبکه از لحاظ فراوانی کاربران داخل ایران با فاصله قابل توجهی در مقام اول است.
این تحقیق نشان داد که میانگین رازداری و اعتماد در مباحث مهم میان‌فردی شبکه اجتماعی در سال ۲۰۰۸ از نسبت ۱ به ۹۳، به نسبت ۲ به ۱۶ تغییر کرده است. این در حالی است که در شبکه اجتماعی فیس‌بوک حلقه‌های اطمینان و رازداری به نسبت سال ۲۰۰۸ تنگ‌تر شده است و افراد احتیاط بیشتری در انتقال مباحث میان‌فردی نسبت به سایر شبکه‌های اجتماعی می‌کنند.
در ایران هم تقریبا چنین فضایی حکمفرماست. تحقیق سال ۸۹ نشان داد که ۷۹ درصد افراد مورد پرسش که کاربر فیس‌بوک بودند، بیشتر با اسم واقعی خود در این فضا حضور دارند، بنابراین در مباحث بین‌فردی محتاط‌تر هستند. اما کاربرانی که در توییتر، فرندفید و گوگل‌پلاس حضور دارند، با نام مستعار بیشتر به فعالیت می‌پردازند.
به این ترتیب بیشتر پرایسوی‌های خود را عمومی تعریف می‌کنند و در مباحث و گفت‌وگوها کمتر احتیاط و رازداری به خرج می‌دهند. جوانان معمولا دریافت‌کننده حمایت‌های همسالان و بزرگ‌ترهای خود هستند. در این تحقیق به طور مثال حمایت‌هایی از جمله دریافت مشاوره از دوستان، مصاحبت و همراهی، کمک هنگامی که در بستر بیماری افتاده و نیاز به حامی دارند، مورد بررسی قرار گرفته است.
جوانان امریکایی در این سه شاخص ۷۵ از ۱۰۰ گرفته‌اند. این تحقیق نشان داد که در فیس‌بوک در هر سه مورد بررسی، ۵ امتیاز بیشتر از میانگین متوسط در این زمینه است. این به این معنی است که سرمایه اجتماعی در شبکه اجتماعی فیس‌بوک نه‌تنها از حد متوسط سایر شبکه‌های اجتماعی اینترنتی بالاتر است که حتی از حد متوسط اجتماعی نیز بالاتر است.
در ایران مقایسه‌یی رسمی بین شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و محیط اجتماعی انجام نشده است اما براساس تحقیق سال ۸۹ تنها ۵۳ درصد از پاسخگویان می‌گویند که اگر کسی در فیس‌بوک برای آنها کامنتی بگذارد یا نظری بنویسد، خود را موظف می‌دانند به او پاسخ دهند. ۶۴ درصد اظهار کرده‌اند موافق سر زدن به پروفایل دوستان و دیدن عکس‌ها و خواندن مطالبی که در دیوارشان نوشته شده، هستند.
۴۱درصد موافق هستند که اگر کسی در فیس‌بوک به کمک مادی یا معنوی نیاز داشته باشد، به او کمک می‌کنند یا مطلب او را همخوان می‌کنند. این مساله نشان می‌دهد جوانان ایرانی در زمینه سرمایه اجتماعی، تعامل‌های داخل شبکه و حمایت و همراهی‌های درون‌گروهی به نسبت جوانان ایالات متحده در جایگاه پایین‌تری قرار دارند.
این مساله البته به این معنی نیست که جوانان ایرانی نسبت به باقی همسالان و افراد داخل شبکه نامهربان یا سنگدل هستند. این به این معنی است که میزان اعتماد در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی در ایران پایین است و افراد برای کمک‌های معنوی و مادی به کسانی که نمی‌شناسند و اعتماد ندارند، مشتاق نیستند.
بر اساس نظرسنجی موسسه پیو میانگین تعداد دوستان در فیس‌بوک ۲۲۹ نفر است اما بر اساس تحقیق سال ۸۹ در ایران میانگین تعداد دوستان کمتر از ۱۰۰ نفر بوده است. هرچند در حال حاضر به نظر می‌رسد روند جذب تعداد دوستان در ایران رو به بالا باشد. مدل شعاع اعتماد در ایران شبیه کشورهای امریکای لاتین و چین است در این کشورها سرمایه اجتماعی زیادی در بین خانواده‌ها و گروه‌های دوستانه شخصی وجود دارد، اما این گروه‌ها به‌شدت دارای اعتماد کمی نسبت به افراد خارج از گروه خود هستند.
برای این گروه‌ها اعتماد به افراد خارج از گروه بسیار مشکل و حتی غیرممکن است. در چنین فرهنگ‌هایی هر کسی خود را فقط متعلق به یک خانواده یا گروه می‌داند. بنابراین در این فرهنگ‌ها، فعالیت عمدتا ماهیت خانوادگی داشته و به ندرت از محدوده اولیه خود بزرگ‌تر می‌شوند. این امر باعث می‌شود فعالیت محدود شده و به احتمال زیاد عمر آنها نیز کوتاه شود و در نسل‌های بعدی این خانواده‌ها، از بین بروند.
به طور کلی مشاهدات تجربی و تحقیقات پیمایشی به همراه مطالعات کتابخانه‌یی و مصاحبه‌های بین‌فردی نشان می‌دهد روند استفاده از رسانه‌های اجتماعی و به دنبال آن، شبکه‌های اجتماعی در ایران در حال گسترش است. اما کاربران به درستی نمی‌دانند که از این فضا چگونه باید در جهت تعاملات انسانی و کارهای گروهی استفاده کنند. بر اساس تحقیق سال ۸۹ بیشترین استفاده از امکانات فیس‌بوک در جهت تبریک گفتن تولد و سپس کارکرد جست‌وجو برای یافتن دوستان یا همکلاسی‌های قدیمی است.
اما کارکرد اصلی شبکه‌های اجتماعی شکل‌گیری فعالیت‌های درون‌گروهی، همبستگی‌های درون‌شبکه‌یی و فعالیت‌های مشترک گروهی است. این نظر که ایرانیان تمایلی به کارهای گروهی و جمعی از خود نشان نمی‌دهند، در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی نیز تا حدودی بازتاب دارد. برای پاک کردن چنین تصوری نخستین گام، تقویت فعالیت‌های گروهی با استفاده از رسانه‌های اجتماعی است. امروز، روز جهانی رسانه‌های اجتماعی است. بنابراین امروز را می‌توان مبدا شروع حرکت‌های جمعی در رسانه‌های اجتماعی قرار داد.
Sorry. No data so far.