جنگ جهانی دوم در سپتامبر ۱۹۴۵میلادی پایان یافت، جنگی که بسیاری از کشورهای دنیا را درگیر خویش کرد و خسارات جبران ناپذیری را بر پیکره جهان وارد ساخت، این جنگ از مرگبار‌ترین نبردهای تاریخ زندگی بشر به شمار می‌رود که بیش از ۵۰ میلیون نفر کشته بر جای گذاشت.
پس از جنگ جهانی دوم ساختارهای زیربنایی و صنعتی اروپا ویران و همچنین با تقسیم آلمان و نفوذ شوروی در اروپای شرقی این قاره به دو نیمه تقسیم و زمینه ساز تشکیل جنگ سرد شد، سال‌ها بعد در اوج جنگ سرد و فضای دوقطبی بین غرب و شرق، کشورهایی قد علم کردند که خود را در زیر مجموعه هیچ کدام از دو قطب قرار نمی‌دادند، این کشور‌ها که بیشتر در دو قاره آسیا و آفریقا قرار داشتند، به منظور حفظ استقلال و بی‌طرفی خود تصمیم گرفتند به اتحاد و تشریک مساعی با یکدیگر در سیاست‌های خارجی در سطح بین الملل برسند.
به منظور برقراری این اتحاد نخست لازم بود هیچ کشوری عضو پیمان‌های نظامی ناتو، ورشو و همچنین پیمان‌های منطقه‌ای نظامی مانند سنتو و سیتو نباشد. کشورهایی همچون هند، اندونزی، مصر و یوگسلاوی سابق که تازه از استعمار رهایی یافته بودند؛ بنیانگذار شکل گیری این اندیشه شدند.
تفکر پایه گذاری این گروه نخست در آوریل ۱۹۵۴میلادی در پایتخت سریلانکا در دیدار گروهی از کشورهای آسیایی شکل گرفت، سپس در سال بعد در باندوگ اندونزی، نخستین اجلاس مشترک کشورهای آسیایی و آفریقایی تشکیل شد. این کنفرانس یک اجتماع جهان سومی به شمار می‌رفت که برای نخستین بار کشورهای نوخواسته آسیایی و آفریقایی را گرد هم آورد و با رهبری جواهر لعل نهرو نخست وزیر وقت هند برگزار و مقدمه‌ای بر شکل گیری نهضت عدم تعهد شد، که در آن ۲۹ کشور با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون نفر شرکت داشتند. در پایان این کنفرانس شرکت کنندگان با صدور یک قطعنامه پایانی، علیه استعمار و استثمار با یکدیگر متحد شدند.
در این اجلاس بر سر اصولی همچون احترام به حق حاکمیت و تمامیت ارضی کشور‌ها، عدم تجاوز یا تهدید و احترام به اهداف و اصول منشور سازمان ملل متحد به توافق رسیدند و زمینه برای برپایی نخستین اجلاس جنبش عدم تعهد با حضور ۲۵ کشور در۱۹۶۱ میلادی در بلگراد یوگسلاوی فراهم آمد، در ۱۹۶۱ میلادی نخستین اجلاس سران عدم تعهد با حضور مارشال «یوسیپ بروز تیتو» رهبر یوگسلاوی، «قوام نکرومه» رهبر غنا، «جمال عبدالناصر» رییس جمهوری مصر، «جواهر لعل نهرو» نخست وزیر هند و «احمد سوکارنو» رهبر استقلال اندونزی در کنفرانسی در بلگراد برگزار شد و جنبش عدم تعهد رسما موجودیت خود را اعلام کرد.
ساختار و اعضا
جنبش غیر متعهد‌ها دارای اساسنامه مدون و یا یک مقر دایمی نیست و تصمیم‌های اصلی نیز در اجلاس سران کشورهای عضو این جنبش اتخاذ می‌شود. این جنبش هر سه سال یکبار در سطح سران کشورهای عضو نشست برگزار می‌کند و پیش از برگزاری اجلاس سران نیز جلسه‌ای در سطح وزیران تشکیل می‌دهد. ریاست جنبش، امور اجرایی و همچنین هزینه اجلاس در هر دوره برعهده کشور میزبان است.
اکنون این جنبش ۱۲۰ عضو از قاره آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و اروپا دارد، همچنین ۱۸ کشور و ۱۰ سازمان نظیر سازمان ملل، سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب از اعضای ناظر این جنبش محسوب می‌شوند.
جنبش عدم تعهد برای هماهنگی بین کشورهای عضو خود و اجرای مصوبات، دفتر هماهنگی تاسیس کرده است که این دفتر در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سطح نمایندگان دایم کشور‌ها نزد سازمان ملل و همچنین در سطح وزیران خارجه جلسه‌ای تشکیل می‌دهد. این جنبش تا کنون ۱۵ نشست در سطح سران برگزار کرده است.
ایران پیش از انقلاب به علت عضویت در پیمان منطقه‌ای بغداد (پیمان سنتو) نمی‌توانست به عضویت جنبش عدم تعهد در آید، اما با پیروزی انقلاب اسلامی و خروج از این پیمان، در ششمین نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا، عضو این سازمان شد. این جنبش در عرصه سازمان ملل و آژانس بین المللی انرژی اتمی بیشترین حمایت را از فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشته است.
دستاورد‌ها
جنبش عدم تعهد در دور نگه داشتن بسیاری از کشورهای عضو از رقابت قدرت‌های بزرگ، موفقیت شایانی داشته، به طوری که عدم همکاری دولت‌های غیرمتعهد در چهارچوب اتحادیه‌های نظامی با ابرقدرت‌ها، سبب کاهش قابل توجه تنش‌های بین‌المللی درموقعیت‌های مختلف شده است.
گروه غیرمتعهد‌ها در سازمان ملل متحد، بویژه در مجمع عمومی به عنوان یک گروه تصمیم گیرنده مهم در این نهاد بین‌المللی بشمار می‌رود. این استراتژی تاکنون در بسیاری از موارد توانسته است، اعضا را بر اساس اهداف و اصول جنبش هدایت کند.
البته این جنبش باید از گروه بندی‌های داخلی زیاد برای همسویی کامل و مشترک در قبال تصمیم گیریهای غیر قانونی قدرت‌های بزرگ پرهیز کند. درغیر این صورت منافع عمومی و همگانی اعضا و به تبع آن، منافع کل نهضت تحت الشعاع قرار می‌گیرد.
۱۵ اجلاس جنبش
جنبش غیر متعهد‌ها از ابتدای شکل گیری تا به حال ۱۵ نشست برگزار کرده است. سرفصل اهم رویداد‌ها و تحولات مرتبط با نشست‌ها و تصمیم‌های اتخاذ شده حاصل از آن‌ها، به شرح ذیل است:
نشست اول یوگسلاوی
نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در اول سپتامبر ۱۹۶۱در بلگراد با حضور ۲۵ کشور تشکیل شد. این کنفرانس با توجه به اوضاع جهان در آن برهه زمانی که تحت تاثیر جنگ سرد و همچنین افزایش تنش و برخوردهای جهانی بود و بیم آن می‌رفت که جنگ جهانی دیگری رخ بدهد، اعضای جنبش بیشتر تمرکز خود را بر حفظ صلح، امنیت جهانی و همکاریهای بین‌المللی معطوف کردند.
نشست دوم مصر
دومین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد از پنجم تا دهم اکتبر ۱۹۶۴ با حضور ۴۷ کشور و با شرکت اعضای جدید که از کشورهای تازه استقلال‌یافته بودند، در قاهره پایتخت مصر برگزار شد، در این اجلاس موضوع‌هایی همچون بحران‌های جامعه جهانی، چگونگی یافتن راهی به منظور تامین و برقراری صلح مورد بررسی قرار گرفت.
نشست سوم زامبیا
سومین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد شش سال پس از اجلاس قاهره از هشتم تا دهم سپتامبر ۱۹۷۰در لوزاکا پایتخت زامبیا با حضور ۵۳ عضو تشکیل شد، علت تعویق این اجلاس به دلیل شرایط خاص جامعه جهانی در آن مقطع زمانی بود. در این کنفرانس اعضا به موضوع‌هایی همچون حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، ضرورت استقلال تمامی ملت‌ها به ویژه مستعمره‌های پرتغال در جنوب آفریقا پرداختند. شرکت کنندگان این نشست همچنین از افزایش شکاف میان کشورهای ثروتمند و فقیر اظهار تاسف کردند؛ کاهش سهم صادرات کشورهای در حال توسعه در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی نیز از دیگر موارد مورد بررسی در این اجلاس بود.
نشست چهارم الجزایر
چهارمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد با حضور ۷۵ عضو از پنجم تا نهم سپتامبر ۱۹۷۳ در الجزیره برگزار شد. در این اجلاس مواردی همچون تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی، کامبوج، رودزیا و کره مورد بررسی قرار گرفت. از دیگر موضوع‌های این اجلاس نیز می‌توان به حقوق دریا‌ها و مواد مخدر اشاره کرد، همچنین روابط کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، انتقال تکنولوژی و سیستم بین‌المللی مالی و پولی از موارد مطرح بود.
نشست پنجم سریلانکا
پنجمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد از ۱۶تا ۱۹ اوت ۱۹۷۶در کلمبو پایتخت سریلانکا با حضور ۸۶ کشور عضو برگزار شد. در این اجلاس غیرمتعهد‌ها خواستار پایان رقابت‌ها در اقیانوس هند شدند، همچنین بر سر تصاحب کرسی‌های دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد که تعداد آن از ۱۷ عضو به ۲۵عضو افزایش یافته بود، رقابت شدیدی صورت پذیرفت.
نشست ششم کوبا
ششمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد از سوم تا هفتم اکتبر ۱۹۷۹در هاوانا پایتخت کوبا برگزار شد. جمهوری اسلامی ایران در این نشست توانست به طور رسمی عضو جنبش عدم تعهد شود. موضوع‌های اساسی و مهم در این نشست را می‌توان؛ بررسی اوضاع وقت خاورمیانه، پیشنهاد کنارگذاشتن مصر از این جنبش به دلیل امضای قرارداد صلح کمپ‌دیوید با رژیم صهیونیستی، عضویت کامبوج و اوضاع و احوال اقتصادی جامعه جهانی عنوان کرد، همچنین بخشی از بیانیه پایانی این اجلاس به پیروزی انقلاب مردم ایران و برکناری رژیم پهلوی اختصاص داده شد.
نشست هفتم دهلی‌نو
هفتمین اجلاس سران عدم تعهد در مارس ۱۹۸۳در دهلی‌نو با حضور ۹۹ کشور برگزار شد. این نشست قرار بود در بغداد برپا شود اما به دلیل جنگ ایران و عراق محل آن با موافقت وزرای خارجه عدم تعهد تغییر کرد و دهلی نو میزبان این دوره از نشست‌ها شد. در این اجلاس به مسایلی همچون نقش جنبش در خلع سلاح جهانی، حفظ بقا و همزیستی مسالمت آمیز در دوران سلاح‌های هسته‌ای پرداخته شد و از ابر قدرت‌ها خواسته شد با امضای یک کنوانسیون بین المللی، استفاده یا تهدید به توسل به سلاح هسته‌ای در هر شرایطی ممنوع شود، همچنین تولید و استقرار سلاح‌های هسته‌ای به پایان رسد. اعضا در این اجلاس سیاست آمریکا در خاورمیانه، آمریکای مرکزی و جنوب آفریقا را محکوم کردند و خواستار خروج نیروهای خارجی از کره جنوبی و افغانستان شدند. شرکت کنندگان در این اجلاس کشتار مردم بی‌دفاع و غیرمسلح فلسطین را نیز محکوم کردند.
نشست هشتم زیمبابوه
هشتمین اجلاس سران عدم تعهد همزمان با بیست و پنجمین سال تاسیس این جنبش از اول تا ششم سپتامبر ۱۹۸۶در حراره پایتخت زیمبابوه برگزار شد. اعضای این نشست امریکا را به خاطر اعمال تروریستی محکوم کردند و خواهان پایان بخشیدن به عملیات تروریستی در سراسر دنیا شدند، همچنین شرکت کنندگان از همه کشورهای جهان خواستند تا در اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه دولت آفریقای جنوبی مشارکت داوطلبانه داشته باشند. ایران نیز به مصوبه اجلاس که درباره جنگ عراق علیه ایران بود، اعتراض کرد و خواستار محفوظ نگاه داشتن حق جمهوری اسلامی شد. در این مصوبه به مسوولیت دولت صدام به عنوان متجاوز بین المللی در شروع و ادامه جنگ اشاره‌ای نشده بود. امنیت جهانی و موضوع فلسطین، از محورهای دیگر مطرح در این اجلاس بود.
نشست نهم یوگسلاوی
نهمین اجلاس سران عدم تعهد از چهارم تا هفتم سپتامبر ۱۹۸۹برای دومین بار در بلگراد یوگسلاوی با حضور ۱۰۲ کشور برگزار شد. این اجلاس همزمان با تحولات عمده و اساسی در نظام دوقطبی و پایان جنگ سرد بود. بیانیه پایانی این اجلاس بر ضرورت حل مسایل از طریق مذاکره و ترک روش‌های مقابله‌ای تاکید و اقدام ایالات متحده آمریکا مبنی بر سرنگونی هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی را محکوم کرد. همچنین اعضای جنبش از افزایش تروریسم به ویژه تروریسم دولتی ابراز نگرانی کردند. در بخشی از این بیانیه حقوق ملت‌ها در راه مبارزه برای استقلال و غلبه بر استعمار، نژادپرستی، اشغال خارجی و اشکال دیگر سلطه مورد تایید قرار گرفت و در ادامه این قطعنامه تروریسم و قاچاق مواد مخدر محکوم شد. این نشست همچنین از برقراری آتش بس میان ایران و عراق ابراز خشنودی و از قطعنامه ۵۹۸ و تلاش‌های دبیرکل سازمان ملل حمایت کرد. این اجلاس خواستار به رسمیت شناختن دولت جدید فلسطین از طرف تمامی کشور‌ها شد و بر ضرورت خروج رژیم صهیونیستی از مناطق اشغالی تاکید کرد، همچنین اقدام‌های کمیته سه جانبه عرب را مورد حمایت قرار داد و تجاوزهای رژیم صهیونیستی علیه لبنان و ادامه اشغال بخشی از جنوب این کشور را محکوم کرد و در ارتباط با مساله افغانستان از طرفین درگیر خواست تا برای تشکیل یک دولت چند جانبه که نماینده تمامی اقشار ملت افغانستان باشد، به مذاکره بپردازند.
نشست دهم اندونزی
اجلاس دهم سران جنبش عدم تعهد از ۲۸ اوت ۱۹۹۲در جاکارتا پایتخت اندونزی آغاز به کار کرد. موضوع‌هایی همچون تغییر نظام حاکم بر روابط بین‌الملل و چگونگی برخورد جنبش با آن مورد بررسی قرار گرفت. همچنین اعضا نگرش خود در مقابل وضعیت جدید جهانی را مطرح کردند و در پایان به این نتیجه رسیدند که جنبش عدم تعهد علاوه بر موفقیت در پاسداری از هویت خویش توانسته است اعضا را آماده مقابله با رخدادهای جدید جهان کند. این اجلاس یک برهه مهم و حساس در طول فعالیت جنبش به شمار می‌رفت زیرا ضرورت ادامه کار این جنبش و افزایش نقش آن در تحولات بین‌المللی در دوران پس از جنگ سرد مشخص شد. موضوع‌هایی نظیر مسایل آسیای جنوب شرقی، افغانستان، درگیری اعراب و رژیم صهیونیستی، لبنان، بوسنی، آفریقای‌جنوبی دراین اجلاس بررسی شد و مواردی مانند مبارزه با قاچاق موادمخدر، تروریسم و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای در این نشست مطرح و مورد تایید اعضا قرار گرفت.
نشست یازدهم کلمبیا
یازدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از ۱۸ تا ۲۰ اکتبر ۱۹۹۵در شهر کارتاهنا در کلمبیا برگزار شد. تمرکز اصلی این اجلاس بر روی نقش جنبش پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی متمرکز بود. همچنین اجلاس عدم تعهد به تقاضای عضویت کاستاریکا پاسخ رد داد و خواستار خلع سلاح هسته‌ای و ممنوعیت آزمایش‌های هسته‌ای در جهان و گسترش مناطق عاری از سلاح‌های هسته‌ای شد. از دیگر موضوع‌ها در این نشست درخواست ایجاد اصلاحات در سازمان ملل بود. همچنین در بیانیه پایانی اجلاس جنبش عدم تعهد مواردی چون پنجاهمین سالگرد تاسیس سازمان ملل، مبارزه با تروریسم، تقویت روند صلح امور بشر دوستانه، حفظ محیط زیست و بررسی شاخص‌های اقتصاد جهانی مطرح شد.
نشست دوازدهم آفریقای جنوبی
دوازدهمین اجلاس سران عدم تعهد از ۲۹ اوت تا ۳ سپتامبر ۱۹۹۸با حضور ۱۱۴ کشور در شهر دوربان آفریقای جنوبی برگزار شد. اعضا در این اجلاس به مواردی چون نقش جنبش عدم تعهد در جهان، گفتگوی تمدن‌ها، تجدید ساختار سازمان ملل، وضعیت مالی سازمان ملل پرداختند، همچنین موضوع‌هایی نظیر تروریسم، بدهی‌های خارجی، محیط زیست و توسعه، علوم و تکنولوژی، کشورهای کمتر توسعه‌یافته، نژادپرستی، تبعیض‌نژادی و موادمخدر نیز مورد بررسی قرار گرفت.
نشست سیزدهم مالزی
سیزدهمین اجلاس سران عدم تعهد از ۲۰ تا ۲۵ فوریه ۲۰۰۲ در کوالالامپور پایتخت مالزی برگزار شد. سران اجلاس به مسایلی همچون حل مشکل فلسطین از راههای مسالمت آمیز، خروج سریع نیروهای رژیم صهیونیستی از اراضی اشغالی پرداختند و از اعمال سیاست غیرانسانی این رژیم علیه فلسطینیان ابراز نگرانی کردند. همچنین نگرانی خود را نسبت به تهدید بروز جنگ در عراق اعلام و به نابودی سلاح‌های کشتارجمعی عراق نیز توجه کرد. علاوه براین غیرمتعهد‌ها خواستار لغو تحریم‌ها علیه عراق، پس از تکمیل روند خلع سلاح این کشور شدند.
از دیگر موضوع‌های این اجلاس می‌توان به فعالیت‌های غیرانسانی رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین؛ ضرورت توسعه اجتماعی در کشورهای عضو، مهاجرت و توسعه جهان، حقوق بشر، قوانین و مسایل بشردوستانه، مساله نژادپرستی و کنترل بین المللی مواد مخدر اشاره کرد.
نشست چهاردهم کوبا
چهاردهمین اجلاس سران از ۲۰ تا ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۶ در هاوانا پایتخت کوبا برگزار شد. در این دوره با تصویب وزرای خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، تعداد کشورهای عضو این جنبش از ۱۱۶ کشور به ۱۱۸ کشور افزایش یافت. سران غیرمتعهد‌ها با صدور بیانیه جداگانه‌ای به موضوع هسته‌ای ایران پرداختند و تنها راه حل و فصل موضوع هسته‌ای ایران را از سرگیری مذاکرات بدون پیش شرط عنوان کردند. همچنین در بیانیه این اجلاس بر پیوستن رژیم صهیونیستی به معاهده منع تولید و گسترش سلاح‌های کشتار جمعی تاکید مجدد و از دستیابی ایران به فناوری صلح آمیز هسته‌ای حمایت شد. شرکت کنندگان دراین اجلاس همچنین خواستار خروج ارتش رژیم صهیونیستی از غزه شدند.
نشست پانزدهم مصر
پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از ۱۱ الی ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹ با حضور نمایندگان ۱۰۷ کشور در شرم الشیخ مصر برگزار شد. در این اجلاس اعضا به درخواست آرژانتین و شورای صلح جهانی برای عضویت ناظر در جنبش عدم تعهد پاسخ مثبت دادند. اعضای این جنبش در بیانیه پایانی نشست خود در شرم الشیخ با اشاره به موضوع فلسطین نگرانی شدید خود را درباره بن بست خطرناک در روند صلح در خاورمیانه مطرح و سازش ناپذیری و سیاست‌های غیرقانونی رژیم صهیونیستی را محکوم کردند. همچنین اعلام داشتند که اوضاع جهان کنونی با چالش‌های بزرگ در زمینه صلح و امنیت، توسعه اقتصادی و پیشرفت‌های اجتماعی روبرو و برای این جنبش ضروری است به ارتقا چند جانبه گرایی ادامه دهد و برای این منظور باید با تقویت نقش مرکزی خود در سازمان ملل متحد از جمله در زمینه زمامداری جهانی، دفاع از منافع کشورهای در حال توسعه و جلوگیری از به حاشیه رانده شدن خود به هدف خویش دست یابد.
نشست شانزدهم ایران
شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد طی روز‌های هفتم تا ۱۱ شهریور امسال در تهران برگزار می‌شود. همزمان با این نشست جمهوری اسلامی ایران، ریاست این جنبش به مدت سه سال را برعهده خواهد گرفت.
Sorry. No data so far.