سید ابراهیم اصغرزاده، فیلم‌سازی ناتمام

تریبون مستضعفین – مهدی بوشهریان

از آدم‌هایی که خیلی مظلومانه در حادثه سقوط هواپیمای خرم آباد در بهمن 1380 از دنیا رفت،‌ سید محمد ابراهیم اصغرزاده موسوی  فیلمساز و بازیگری بود که غالبا از او با نام  «سید ابراهیم اصغرزاده» یاد می‌کردند. بیشتر همه او را به عنوان دستیار حاتمی کیا می‌شناسند،‌ اما اگر بخواهید بهتر او را بشناسید باید فیلم «مهاجر» حاتمی کیا را که  -هنوز هم به نظر من بهترین فیلم اوست-  به‌یاد بیاورید. اصغرزاده بازیگر نقش اول آن فیلم  (محمود) است.

ابراهیم اصغر زاده البته فقط بازیگر نبود، او  که زاده 1346 در مشهد بود در زمان انقلاب يازده سال بيشتر نداشت؛ با اين همه، در بسياري از اجتماعات حضوري فعال داشت، بعد از انقلاب و در زمان شهيد هاشمي نژاد، كوچك ترين عضو حزب جمهوري اسلامی بود. کار مطبوعاتی  را با خبرنگاری برای روزنامه قدس از ۱۷ سالگی آغاز کرد در همان سن و سال بود كه در مسابقات عكاسي نفر سوم شد.

اولين تجربه سينماييش را اوايل سال 1363 آغاز كرد. برای خبرنگاری و عکاسی به جبهه های جنگ رفت و آنجا بود که به یکباره به خودش می آید که می بیند هم عکاس و خبرنگار است و هم رزمنده و هم بی‌سیم‌چی فرمانده ای که امروز شهردار پایتخت است. تا اینکه در عملیات خیبر از ناحیه فک مجروح می شود. از آن پس، هم زمان با رزم، دوربين به دست گرفت و چند فيلم كوتاه تبليغي براي سپاه ساخت؛ فيلم‌هايي كه با دوربين هندي كم ويديويي يا هشت ميلي متري فيلم‌برداري شده بودند.

كمي بعد از پايان جنگ، در رشته حقوق و نيز سينما در دانشگاه پذيرفته شد. اما به خاطر علاقه و تجربه اي كه كسب كرده بود، رشته سينما با گرايش تدوين فيلم را در دانشگاه هنر انتخاب كرد. به فاصله كوتاهي، هم‌زمان با تحصيلات آكادميك در رشته سينما، براي بازي در فيلم سينمايي «مهاجر» انتخاب شد، آشنايي او با حاتمي‌كيا در اين فيلم موجب شد اين همكاري به صورت هاي مختلفي نظير بازيگري، دستياري كارگردان، برنامه‌ريزي و مجري چند طرح سينمايي ادامه يابد.

اوايل سال1370 ، با آغاز جنگ در شبه جزيره بالكان، به عنوان يك خبرنگار آزاد به بوسني و هزرگوين رفت: « تلويزيون يا هيچ سازمان ديگري مرا به بوسني نفرستاده بود. من به تنهايي رفتم؛ ابتدا از طريق اتريش، بعد به صورت زميني از زگراب. خيلي مشقت كشيدم و شايد همين بي پناهي باعث شد طور ديگري به ماجرا فكر كنم.» حاصل اين سفر مجموعه اي تصويري با نام «روياي سارايوو» بود كه به شكل تدوين نشده باقي ماند. از آن پس هر كجا جنگي بود كه يك طرف جبهه آن را مسلمانان تشكيل مي دادند، او نيز حضور داشت: «باز به خاطر همان روحيه خبرنگاري، فيلم هاي مستندي از منطقه كشمير، افغانستان، شبه قاره‌ي هند و جنوب لبنان گرفتم كه هر كدام نگاه متفاوتي به جريان هاي مستند سازي دارد . يعني يك نگاه خبري نسبت به جنگ نداشتم ، سعي مي كردم مفهومي ديگر از زندگي را دنبال كنم.»

«انديشه حيات»، مستند بعدي‌اش، نتيجه سفري به شبه قاره هند و پي‌جويي تاثيرات وجود حضرت امام خمینی(ره) و ثمرات انقلاب ايران در شبه قاره بود. او فيلم ساز مستقلي بود كه علي‌رغم فعاليتش در سينماي داستاني، معتقد بود آينده سينما از آن سينماي مستند است و به همين جهت در پي راهي بود تا حرف‌هاي ناگفته خود و نسلي را كه با انقلاب ظهور كرده و در جنگ به بار نشسته بود، به نسل بعد منتقل كند.

اين چنين با وجود ادامه فعاليت در سينماي داستاني، عمده تلاشش را صرف پرداختن به سينماي مستند كرد. درسال 1378 براي تدوين مستند تازه اش، «سكوت طولاني»، كه حاصل سفر او به فرانسه در ايام برگزاري جام جهاني فوتبال بود به روايت فتح پيوست. درمدت دو سال و نيم حضور در روايت فتح ، نزديك به چهل برنامه مستند تلويزيوني را تدوين كرد كه از اين ميان ، كارگرداني ده قسمت از آنها را خودش به عهده داشت. مجموعه هايي نظير «نفس هاي ماندگار»، «عطر سيب، شكوفه زيتون» ، «سنگ و الماس»، «سنگ و ستاره»، «ويژه برنامه امام موسي صدر» و…

ابراهیم در سال ۱۳۸۰ برای زیارت عازم کربلا شد و قصد داشت بر اساس متن كتاب «فتح خون»، اثرشهيد آويني ، مستندي درباره واقعه عاشورا بسازد، او پس از بازگشت و در حالی که پیش تولید اولین فیلم داستانی خود با عنوان «زندگی شیرین» که درمورد جانبازان  شیمیایی بود را آغاز کرده بود، براي تكميل مستند ديگرش، «كاغذهاي بي جواب» صبح روز بيست و سوم بهمن 1380 در حالی که سوار بر هواپیما به سمت خرم آباد در حرکت بود، دچار سانحه هوایی شد و به كاروان هم رزمان مهاجرش پيوست.

روحش شاد.

فیلم شناسی سيد ابراهيم اصغر زاده

تولد: مشهد – متولد 1346
شهادت: حوالي خرم آباد – بيست و سوم بهمن 1380

روياي سارايوو
بوسني و هزرگوين/ 1370 / 17دقيقه
تصويربرداري و كارگرداني
يك گروه كوچك تئاتر، درصحنه اي كه به وسيله شمع و آينه نور پردازي شده است، يك نمايش ساده كمدي اجرا مي كنند، در حالي كه درست پشت تالار مخروبه نمايش، جنگي تمام عيار و واقعي ميان رزمندگان بوسنيايي و صرب ها در حال انجام است. تماشاگران بوسنيايي مي خندند وگروه مي خواهد به اين وسيله لحظات متفاوتي را در جنگ براي مردم ايجاد كند.

انديشه‌ي حيات
شبه قاره هند/1372/ 10 برنامه /300 دقيقه
تدوين و كارگرداني
بررسي تاثير انديشه هاي حضرت امام خميني و به تبع آن، انقلاب اسلامي ايران در شبه قاره هند موضوع اين مجموعه برنامه است.

روزي روزگاري بوسني
بوسني هرزگوين 1374/ 3 برنامه
تدوين

سفر نفت
جزايرخليج فارس و پايانه هاي نفتي آن / 76- 1375 / 13 برنامه / 400 دقيقه
كارگرداني و تدوين
معرفي ناوگان كشتي هاي نفت كش ايران در مسير انتقال نفت از پايانه هاي جزيره خارك، سيري، لاوان تا بنادر اروپايي و آسيايي، از سنگاپور گرفته تا امارات ومالزي و روتردام هلند، محوري است كه اين مجموعه مستند را تشكيل داده است. فيلم سعي دارد در مرز ميان تبليغات و نوعي قصه گويي حركت كند.

فردوس برين
كشمير/ 1376/30 دقيقه
كارگرداني و تدوين
اين فيلم به جنگ مسلمانان ساكن كشمير مي پردازد.

وقايع نگاري يك فيلمنامه ناتمام
فرانسه 1377 / 35 دقيقه
كارگرداني و تدوين
ابراهيم حاتمي كيا قصد دارد قسمت دوم «آژانس شيشه اي» را در فرانسه بسازد. او براي تحقيق ميداني و به منظور ساخت اين فيلم، راهي فرانسه شده است . اما در آنجا به دلايلي از تصميم خود منصرف مي شود. دستيار اول، در اين مدت از تمام حوادثي كه از ابتداي ورود آن ها به فرانسه اتفاق افتاده ، تصويرگرفته است. «وقايع نگاري يك فيلمنامه ناتمام» صورت منظم شده اين تصاوير درقالب يك برنامه است.

سكوت طولاني
فرانسه/ 1378 / 28 دقيقه
كارگرداني و تدوين
چگونگي برخورد مهاجران و ايرانيان خارج از كشور كه سال هاست. از وطن خويش دور مانده اند، با پديده اي به نام جام جهاني فوتبال، آن هم وقتي كه تيم ايران درآن حضور دارد، موضوع اين فيلم است. ماجراهاي فيلم در حاشيه ديدارهاي تيم فوتبال ايران در جام جهاني فرانسه با تيم هاي آمريكا، يوگسلاوي و آلمان روي مي دهد. اين فيلم، فيلم برگزيده انجمن تهيه كنندگان ايران در بخش مستند بود كه جايزه « گفت وگوي تمدن ها » را نيز از آن خود ساخت.

عطر سيب ، شكو فه ي زيتون
لبنان/ 1379/ 6 برنامه / 180 دقيقه
كارگرداني و تدوين
اين مجموعه تحولات سال هاي اخير درجنوب لبنان و مقاومت در برابر اشغالگران رژيم صهيونيستي را به تصوير كشيده است.

نفس‌هاي ماندگار
ايران/ 1379/ 3 برنامه /90 دقيقه
كارگرداني و تدوين
زندگي ، جراحت، درمان ومشكلات روز مره جانبازان شيميايي، دستمايه ساخت اين مجموعه سه قسمتي است . در جشن خانه سينما، قسمتي از اين مجموعه با نام «شناسايي» به عنوان بهترين مستند سال برگزيده شد.

سنگ و الماس
لبنان/ 1379/30 دقيقه
كارگرداني و تدوين
در اين فيلم ، مقاومت اسلامي مردم فلسطين در مقابل سربازان اسرائيلي به تصوير كشيده شده است.

ويژه برنامه «امام موسي صدر»
لبنان وايران / 1380 /30 دقيقه
كارگرداني و تدوين
شخصيت امام موسي صدر، فعاليت ها و نقش ايشان در لبنان به عنوان يك روحاني شيعه ونحوه مفقود شدن ايشان توسط خانواده و اطرافيان وي در اين فيلم به تصوير كشيده شده است.

سفري به شهر فرنگ
آلمان، اسپانيا، فرانسه …./ 1380/ 24 برنامه
تدوين
پي گيري سفر چند ايراني به چند كشور اروپايي (آلمان ، بلژيك، هلند، فرانسه ، اسپانيا، پرتغال و….) موضوع اصلي اين مجموعه است . آن ها به دنبال كنجكاوي هاي خود هستند و با مردم عادي، فرهيختگان، اهل هنر واساتيد دانشگاه به گفت و گو مي پردازند.

سنگ و ستاره
لبنان وفلسطين اشغالي/ 1380 / 6 برنامه
كارگرداني و تدوين
انتفاضه اخير در مناطق اشغالي، تاثير مقاومت اسلامي و انقلاب اسلامي در انتفاضه محور اصلي اين مجموعه مستند است در اين مجموعه به تفاوت قيام اخير با قيام هاي گذشته به گونه اي مقايسه اي پرداخته شده است. گفتني است براي اولين بار در تاريخ برنامه هاي تلويزيوني ايران، قسمتي از اين فيلم در داخل فلسطين اشغالي فيلمبرداري شده است و دوربين با تمهيداتي توانسته است با حضور در سرزمين هاي اشغالي، تصاوير و مصاحبه هايي از داخل فلسطين اشغالي ضبط كند.

هروله
ايران وافغانستان / 1380 / مستند ناتمام درباره مهاجرين افغان
كارگرداني و تدوين
راضي محبي 28 ساله و افغاني است. او اكنون در حاشيه تهران زندگي مي كند. سالها قبل به خاطر تدريس نقاشي، كه در حكومت طالبان جرم به حساب مي آمد، از افغانستان فرار كرده و به ايران آمده است. بعد از جنگ آمريكا با افغانستان و تثبيت حكومت كشورش، راهي كابل مي شود تا خانواده گم شده اش را پيدا كند.

خشت خام
ايران و عربستان/ 1380
كارگرداني
مستند ناتمام درباره حالات و رفتار زائري نابينا كه به سفرحج مشرف شده است.

كاغذهاي بي‌جواب
ايران / مستند ناتمام /1380
كارگرداني و تدوين
مادري در يكي از روستاهاي شهرستان ملاير زندگي مي كند . او براي فرزند مفقود الاثرش نامه مي نويسد؛ نامه هايي كه جوابشان هرگز نمي رسد ومادر هم چنان در انتظار است.

فتح خون
عراق /1380
تصويربرداري و كارگرداني
مستند ناتمام درباره وقايع محرم سال 61 هجري قمري بر اساس كتاب «فتح خون» شهيد سيد مرتضي آويني .

*

لازم به ذکر است «ابراهیم اصغرزاده» در اکثر فیلم های سینمایی ابراهیم حاتمی کیا در سمت های مختلف مجری طرح، مدیر تولید، دستیار کارگردان، برنامه ریز، بازیگر و …. حضور داشته است. وی همچنین همکاری با مرحوم سیف الله داد را در فیلم «بازمانده» وهمچنین دستیاری پرویز شیخ طادی در فیلم «دفتری از آسمان» را در کارنامه  حرفه ای خود دارد.