آيت‌الله مجتبي تهراني، اين استاد اخلاق در دهمين روز از ماه مبارك رمضان به بيان سخناني با موضوع «دنياخواهي و آخرت‌طلبي» پرداخت كه مشروح آن در پي مي‌آيد.
گفته شد ماه مبارك رمضان، از طرفي ماه تلاوت قرآن و بازگو كردن كلام ربّ است و از سوي ديگر ماه دعا و سخن گفتن عبد با ربّ و مطرح كردن تقاضاهايش است. در اينجا هم دعاهاي مأثور و هم غيرمأثور داريم. گفتيم دعاهاي غيرمأثور داراي شرايط و آدابي است. جلسه گذشته بحث ما راجع به دعا براي ديگران مطرح بود. عرض كردم بهترين دعا براي ديگران همين چيزي است كه در روايات ما وارد شده است كه آن دعا كردن نسبت به مغفرت است. ما در روايات متعددي اين جملات را داريم: «أللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَات»؛ هم نسبت به احياء داريم و هم اموات. حتي در متن روايات ما هم كه شيوه‌هاي دعا را ميآموزند، اين دعا وارد شده است كه در آن روايت از امام صادق (ع) بود كه: «أللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْيَاءِ مِنْهُمْ وَ جَمِيعِ الْأَمْوَات».
ثمره «طلب مغفرت» براي اموات
جلسه گذشته گفتم كه ثمره اين دعا براي احياء «رفع مانع اجابت دعا» است. اتفاقاً براي اموات هم بهترين دعا همين است. چون آنچه كه اهمّ اموري است كه اموات به آن احتياج دارند، «رفع موجبات عقاب» است. وقتي براي مغفرت آن‌ها دعا كرديد و اين را از خدا خواستيد، معناي آن اين است كه خدايا، آن‌ها را عفو كن و موجبات عقاب را از آن‌ها برطرف فرما! لذا براي اموات هم بهترين دعا همين است. بهترين دعا براي اموات همين است كه انسان تقاضا كند كه موجبات عقاب از آن‌ها رفع شود. اين نكته براي اين بود كه بحث جلسه گذشته را تكميل كنم؛ چون جلسه گذشته راجع به اَحياء گفتم، حالا هم راجع به اموات عرض كردم. لذا بهترين دعا نسبت به برادران و خواهران ايماني اين است كه از خدا براي آن‌ها طلب مغفرت كنيم.
تأثير حالات ظاهري انسان در اجابت دعا
اما بحثي كه اين جلسه ميخواهم مطرح كنم، در سنوات گذشته اشارهاي داشتم، ولي حالا ميخواهم توضيح دهم. يكوقت هست كه در باب شرايط و آداب دعا، اعمالي را توصيه ميكند كه اين اعمال در سه رابطهاي كه در گذشته بحث كرديم نسبت به اجابت دعا مدخليت دارد. يعني اگر انسان اين اعمال را انجام دهد، اينها يا در تشديد مقتضي دعا، يا به فعليت رسيدن آن و يا در تسريع اجابت دعا مؤثرند. مثلاً گفته مي‌شود نماز بخوان، وضو بگير، يا ساير اموري كه بيان كرديم و از آن گذشتيم.
اما بحث ديگري كه در باب دعا مطرح است، «تأثير حالت ظاهري انسان در اجابت دعا» است. يك بحث از نظر باطن داريم كه آن‌ها را در گذشته عرض كردم؛ اما حالا ميخواهيم از نظر ظاهر بررسي كنيم كه انسان در چه حالي از حالات ظاهري دعا كند، اثرش بيشتر است؟ حالا اين را توضيح ميدهم. ما به حسب ظاهر و از نظر فيزيكي حالات مختلفي را براي انسانهايي كه سالم هستند تصوير ميكنيم؛ مثلاً «قيام» دارند، «قعود» دارند، «ركوع» دارند، «سجود» و حالات مختلف ديگر دارند. سؤال اين است كه آيا اين حالات هم در اجابت دعا دخالتي دارد يا نه؟
سجده؛ نزديك‌ترين حالات بنده به پروردگار
ما در رواياتمان اين مطلب را داريم و جهت آن را هم در روايات ما ذكر كردهاند. من ابتدا اين روايات را به دو دسته تقسيم ميكنم و بعد دو روايت را ميخوانم. يك دسته از روايات، علّت را جلو مياندازد و بعد حالت را ميفرمايد؛ دسته ديگر اوّل حالت را ميفرمايد و بعد علّت را بيان ميكند.
اما دسته اوّل؛ روايت از پيغمبر اكرم (ص) است كه حضرت فرمود: «أقْرَبُ مَا يكُونُ الْعَبْدُ مِن رَبِّهِ وَ هُوَ سَاجِدٌ»؛ نزديك‌ترين حالتي كه بنده به پروردگارش نزديك‌تر است، آن حالي است كه عبد معبودش را سجده ميكند. بعد حضرت بلافاصله «فاء تفريع» ميآورند و مي فرمايند: «فَاكْثِرُوا الدُّعَاءَ». پس زياد دعا كنيد! يعني در اين حال سجده زياد دعا كنيد. در اين روايت، حضرت اوّل علّت را ميفرمايد و بعد مسأله دعا در اين حالت را مطرح ميكند.
روايت ديگري هست كه از عبداللهبن هلال است كه خدمت امام صادق (ع) ميرسد و ميگويد: «شَكَوْتُ إِلَى أَبِيعَبْدِالله عَلَيهِ السَّلامُ تَفَرُّقَ أَمْوَالِنَا وَ مَا دَخَلَ عَلَيْنَا»؛ ميرود خدمت حضرت و از پراكنده شدن اموال و گرفتاريهايي كه به او وارد شده بود شِكوِه ميكند؛ گويا بخشي از اموالش را از دست داده بوده يا ورشكسته شده بوده است. آنجا با امام صادق (عليهالسلام) دردِ دل ميكند. «فَقَالَ عَلَيْكَ بِالدُّعَاءِ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ»؛ ابتدا اينجا حضرت ميآيند سراغ دعا و ميفرمايند بر تو باد كه دعا كني در حال سجده؛ بعد علّت را ذكر ميكنند كه: «فَإِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ سَاجِدٌ». يعني نزديك‌ترين حالت عبد به ربّش آن موقعي است كه سجده ميكند. پس دو چيز در اين روايات هست؛ يكي اين است كه بيان نزديك‌ترين حالت عبد به ربّ از نظر ظاهر است و ديگري اين است كه دعا در اين حالت به اجابت نزديك مي‌شود.
سجده؛ بالاترين كُرنش و عبادت
اما مسأله اوّل؛ چرا «قربَ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ إِلَى الله» حالت سجده است؟ در باب عبادت كه عبارت از كُرنش است، از نظر ظاهر بالاترين كُرنش نسبت به معبود، سجده است. لذا خدا هم وقتي ابليس را خواست امتحان كند با همين عبادت او را امتحان كرد. آزمايش ابليس «سجده» بود. چون بالاترين عبادت از نظر ظاهر، كُرنش به معبود است كه آن هم در حال سجده است. لذا روايات تعبير به «أقرب» ميكنند؛ يعني نزديك‌ترين حالت از نظر ظاهر، سجده است.
سجده زياد؛ علّت «خليل» شدن ابراهيم
ما در باب سجده روايات زيادي داريم كه من فقط به يك روايت اشاره ميكنم كه نشان ميدهد حتي نسبت به قُرب انبياء نسبت به خداوند هم سجده مؤثر بوده است. در روايتي از امام صادق (ع) است كه شخصي از حضرت سؤال كرد: «لِمَ اتَّخَذَ اللهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلاً»؛ چرا خدا حضرت ابراهيم (ع) را به عنوان خليل و دوست خودش انتخاب كرد و اين لقب را به او داد؟ «قَالَ لِكَثْرَةِ سُجُودِهِ عَلَى الْأَرْضِ». حضرت در جواب فرمود چون ابراهيم (ع) خيلي خدا را سجده ميكرد و خودش را براي خدا روي خاك ميانداخت. اين به جهت مطلوبيت اين حالت پيش معبود است كه كُرنشي بالاتر از اين از نظر ظاهر نداريم.
دعا در سجده مستجاب است
لذا اين تعبيرهايي كه در اين روايات بود، اين را ميرساند كه انسان وقتي ميخواهد از معبودش درخواست كند، در حالي درخواست كند كه در نزديك‌ترين حالات به معبودش قرار دارد؛ چون اين حالت، همانطور كه اقرب به معبود است، اقرب به اجابت هم هست. يعني دعا در اين حالت به پذيرفته شدن نزديك‌تر است. لذا در اين روايات فرمودند در اين حال دعا كن و از خدا درخواست كن. چون ديگر حالتي نزديك‌تر از اين از نظر ظاهر نداريم؛ پس اين فرصت را از دست نده!
در سجده از خدا چه بخواهم!؟
حالا اينجا يك بحث ديگر مطرح مي‌شود و آن اينكه در حالت سجده از خدا چه بخواهم؟ آنچه ما در رواياتمان داريم اين است كه در اين حال همه چيز بخواه! نظرتنگي نكن! دو جلسه قبل اين را گفتم كه اهمّ خواستههاي انسان امور معنوي است؛ لذا آن‌ها را بخواه. چرا؟ چون نيازهاي معنوي، موقّت نيستند. البته اين منافات ندارد با اينكه انسان هم حوائج معنوياش را بخواهد و هم حاجتهاي دنيايياش را بخواهد.
هم دنيا بخواه، هم آخرت!
حالا براي اينكه اين تتميمي نسبت به بحثمان باشد، يكي دو روايت را ميگويم. «عبدالرحمن ابن سَيابه» از اصحاب امام صادق (ع) است كه ميگويد: «قُلْتُ لِأَبِيعَبْدِاللهِ أَدْعُو وَ أَنَا سَاجِدٌ»؛ يعني به حضرت عرض كردم من در حال سجده دعا ميكنم و از خدا تقاضا ميكنم؛ «فَقَالَ نَعَمْ»؛ حضرت فرمود بله! «فَادْعُ لِلدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ»؛ حالا كه در سجده دعا ميكني، هم دنيا بخواه و هم آخرت! چرا؟ «فَإِنَّهُ رَبُّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة». چون تو در اين حالت عبد و بنده هستي و او ربّ است و تو كُرنش نسبت به ربّ خود ميكني؛ اما اين را بدان كه ربوبيت او منحصر به يك نشئه نيست؛ او هم ربّ دنياي تو است، هم ربّ آخرت تو است. اين حالت هم كه بهترين حالت است؛ پس هم دنيا بخواه، هم آخرت!
هرچه ميخواهي، بخواه!
يك روايت ديگر هم از جميل بن درّاج است كه از اصحاب بزرگ امام صادق (ع) است؛ از امام صادق (ع) نقل ميكند كه حضرت فرمود: «أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنْ رَبِّهِ إِذَا دَعَا رَبَّهُ وَ هُوَ سَاجِدٌ»؛ ميگويد: خدمت امام صادق (ع) بودم كه حضرت فرمودند: نزديك‌ترين حالت بنده به پروردگارش آن موقعي است كه دارد دعا ميكند و در حال سجده است. بعد حضرت رو كردند به جميلبن درّاج و فرمودند: «فَأَيَّ شَيْءٍ تَقُولُ إِذَا سَجَدْتَ»؛ بگو ببينم وقتي كه به سجده ميروي چه ميگويي؟! جميلبن درّاج هم آدم كوچكي نيست؛ او و كساني مثل زراره و محمدبن مسلم از فقهاي بزرگ ما هستند و آدمهاي كوچكي نيستند. آنوقت حضرت از او سؤال كردند كه: تو در سجده چه ميگويي؟
جميلبن درّاج بسيار زيبا جواب ميدهد:! «قُلْتُ عَلِّمْنِي جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا أَقُولُ»؛ به امام صادق (ع) عرض ميكند قربانت بروم، شما به من ياد بده كه چه بگويم! حضرت رو ميكند به ايشان و ميفرمايند: اين را بگو: «يَا رَبَّ الْأَرْبَابِ وَ يَا مَلِكَ الْمُلُوكِ وَ يَا سَيِّدَ السَّادَاتِ وَ يَا جَبَّارَ الْجَبَابِرَةِ وَ يَا إِلَهَ الْآلِهَةِ»؛ يعني بگو اي ربّ ارباب، اي ملك الملوك، اي سلطان سلاطين، اي سيد سادات، اي معبود همه معبودها… بعد دارد حضرت فرمود: «ثُمَّ قُلْ فَإِنِّي عَبْدُكَ نَاصِيَتِي فِي قَبْضَتِكَ»؛ من بنده تو هستم؛ عنان اختيار من كه به دست تو است. «ثُمَّ ادْعُ بِمَا شِئْتَ وَ اسْأَلْهُ فَإِنَّهُ جَوَادٌ لَايَتَعَاظَمُهُ شَيْءٌ». يعني بعد هم به طور كلي هرچه ميخواهي از او بخواه! چون او بخشندهاي است كه هيچ درخواست و تقاضايي براي او بزرگ و سنگين نيست. البته در بعضي از روايات ديدهام كه حضرات ائمه (ع) ميفرمايند ما خودمان دوست نداريم كه در تقاضاهايمان از خداوند جنبههاي دنيايي را پيش بكشيم. اين همان مطلبي است كه من راجع به مسائل معنوي گفتم كه آن‌ها نيازهاي دائمي است و اهمّ مايحتاج انسان است. من روايتش را ديدهام، ولي نميخواهم وارد اين بحث شوم.
حالا به اين مجموعه نگاه كنيد؛ ميخواستم اين را عرض كنم كه از اين مجموعه اين به دست مي‌آيد كه يكي از اموري كه در باب دعا كردن از نظر حالات ظاهري به آن توصيه شده، در حال سجده بودن است؛ اين در مسأله اجابت مؤثر است. البته اين منافات ندارد كه آدم در هر حالي كه باشد دعا كند؛ ولي اين حالت خاصّ از آن حالتهايي است كه عِندالله مطلوبيت دارد و از طرفي هم خودش نمايانگر بالاترين كُرنش بنده نسبت به ربّ و معبودش است و لذا از نظر ظاهر أقرب حالت او به معبودش است.
Sorry. No data so far.