به ازای هر دو خانواده یک جوان ازدواج نکرده

علی‌‌اکبر محزون، مدیرکل دفتر آمار جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور و مهستی رسولی، جامعه شناس در میزگرد تخصصی «افزایش جمعیت» با ارائه آمار و گزارش‌های از تحولات جمعیتی از دهه 60 تاکنون درباره میزان رشد و کاهش جمعیت در کشور به بحث پرداختند.

در ابتدای علی‌اکبر محزون اظهار داشت: بحث جمعیت از مباحث بسیار مهمی است و رصد کردن تحولات آن از نیازهای اساسی برنامه‌ریزی کشور محسوب می‌شود و براساس آن مسئولان، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران رویکردهای خود را براساس تحولات جمعیتی بازنگری می‌کنند.

وی ادامه داد: ما با جمعیتی بالغ بر 75 میلیون نفر در جهان 7 میلیاردی هجدهمین کشور از لحاظ جمعیت در دنیا هستیم که 1.5 صدم جمعیت دنیا را در کشور خود داریم.

محزون بیان داشت:‌ در قاره آسیا از لحاظ جمعیت دهمین کشور دنیا هستیم و در منطقه نیز بعد از پاکستان و مصر در رتبه سومین کشور از لحاظ جمعیت قرار داریم.

مدیرکل دفتر آمار جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال یادآور شد:‌ بیشترین جمعیت دنیا متعلق به چین با یک میلیارد و 325 میلیون نفر و 20 درصد جمعیت جهان را در خود جایی داده است و بعد از آن هند با یک میلیارد و 200 میلیون نفر حدود 17 درصد از جمعیت جهان را در خود قرار داده است.

ترکیب جمعیتی در کشور

محزون به ترکیب جمعیت داخلی کشور اشاره کرد و گفت: تقریباً 24 دهم درصد از جمعیت زیر 15 سال، 31.50 درصد بین 15 تا 29 سال ،39.3 دهم درصد جمعیت بین 30 تا 64 سال و 5.17 دهم درصد نیز بالای 65 سال و سالمندان کشور را تشکیل می‌دهند.

وی با اشاره به اینکه سالانه بین یک میلیون و 400 نفر ولادت و 420 هزار نفر نیز فوت در کشور می‌کنند که بر آیند این افزایش طبیعی است افزود: در سال‌های اخیر مهاجرت خاصی نسبت به 10 ساله گذشته نداشته‌ایم. حدوداً 900 نفر به طور طبیعی به جمعیت اضافه می‌شوند و یک رشد 1.25 صدم را در رشد جمعیت کشور داریم.

مدیرکل دفتر آمار جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور خاطرنشان کرد: در 9 ماهه اول امسال یک میلیون و 67 هزار و 687 مورد ولادت به ثبت رسیده است که در مدت مشابه گذشته 3.1 دهم درصد رشد داشته است، که در مقابل 548 هزار و 250 مورد پسر و 549 هزار و 437 مورد دختر بوده‌اند که به نسبت بر این‌ها 105 پسر در مقابل هر 100 دختر متولد می‌شوند.

محزون به آمار فوت در کشور اشاره کرد و گفت: آمار فوت تا این موقع از سال 267 هزار و 468 مورد بوده است.

وی درباره وضعیت کیفی جمعیت افزود: در سال‌های اخیر بعد کیفی جمعیت یکی از شاخص‌های مهم محسوب می‌شود و از دغدغه‌های اصلی مسئولان و سیاست‌گذاری است بعد از کیفیت، ظرفیت و منابع به عنوان چالش مطرح می‌شود.

مدیرکل دفتر آمار جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور بیان داشت:‌ در شاخص‌های کیفی شاخص توسعه انسانی وضعیت کیفی زندگی و معیشت را نشان می‌دهد.

محزون افزود: چالش‌هایی که درباره افزایش جمعیت مطرح می‌شود، ظرفیت‌های جامعه را مطرح می‌کنند، که در این خصوص مطالعات زیادی شده است.

به ازای هر نفر 4 هکتار اراضی قابل کشت در کشور وجود دارد

وی یادآور شد:‌ شاخص تراکم جمعیت ما نسبت به خیلی از کشورها پائین‌تر است در حال حاضر تراکم جمعیتی کشور 46 است و در تراکم زیستی نیز به ازای هر نفر 4 هکتار اراضی قابل کشت وجود دارد.

محزون افزود:‌ کشورهای که در حال توسعه هستند از یک شاخص جوان به سالخورده نزدیک می‌شوند که در کشور ما این روند از دهه 1360 آغاز شده و تا سال 1430 به مرحله سالخوردگی جمعیت می‌رسیم.

در ادامه این میزگرد رسولی دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی اظهار داشت: در یک کشور متناسب ما منابع و امکاناتی که وجود دارد جمعیت نیز رشد می‌کند و بهترین حالت تناسب جمعیتی است. بنابراین باید سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها به شکلی باشد که کاهش و یا افزایش بی‌رویه جمعیت نداشته باشیم.

وی با اشاره به اینکه جمعیت سرمایه یک کشور است گفت: چین با جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر دارای یک ثروت است. در عوض کشوری که جمعیت پائینی دارد و مساحت زیادی داشته باشد مسلماً از نظر منابع انسانی دچار کمبود امکانات می‌شود. بنابراین مجبور است نیرو و منابع انسانی خود را از کشورهای دیگر وارد کند و بحث مهاجرت شدت می‌گیرد.

تغییر ماهیت از زندگی سنتی به مدرنیته

رسولی با بیان اینکه سیاست‌گذاری‌ها باید در جهتی باشد که به تناسب جمعیت برسیم و نه کاهش و افزایش آن اظهار داشت: شرایطی که در کشور ما حاکم شده نشان دهنده این است که در خانواده‌های ما یک مرجع‌گذاری در حال انجام است و از حالت سنتی تغییر ماهیت می دهند و به سمت و سوی مدل‌های دیگر حرکت می‌کنند.

این جامعه شناس خاطرنشان کرد:‌ در رویکردی که ما کارکرد خانواده را می‌دیدیم و فکر می‌کردیم که خانواده به عنوان یک نهاد اساسی که هم شرع، عرف و قانون و سنت به آن اهمیت ویژه‌ای می‌دهد وجود داشته است.

وی بیان داشت: وقتی نهاد خانواده را نهادی قدرتمند و اثر‌گذار می‌دانیم که بازدهی لازم را برای کل جامعه داشته باشند بنابراین در این نگاه اجتماع، مهم‌تر از فرد می‌شود.

رسولی افزود: با حاکمیت مرد نهاد خانواده پایداری بیشتر پیدا می‌کند و آن یک نفر به نفع پایدار بودن نظام خانواده حرکت می‌کند.

این جامعه شناس اظهار داشت: در تغییرات دوره‌گذار این رویکرد تغییر کرده است و مشاهدات نمونه‌هایی شکل‌گیری خانواده در ایران از نمونه‌های این تغییرات است.

وی بیان داشت: وقتی که نگاهی به آمار و ارقام می‌‌اندازیم، نرخ طلاق و سن ازدواج افزایش یافته است همچنین خشونت‌های خانوادگی، سن باروری و کاهش تعداد فرزندان نیز از دیگر موارد است.

رویکرد قبلی دیگر جوابگوی نیازهای خانواده ما نیست

وی افزود: این آمارها نشان می‌دهد تغییری در خانواده ایرانی در حال به وجود آمدن است و رویکرد قبلی دیگر جوابگوی نیازهای خانواده ما نیست و یک الگوی واحد متحد‌الشکلی که قبلاً فکر می‌کردیم در ایران هست همراه با تقدس خانواده بود کاهش پیدا کرده است.

رسولی درباره علت تغییر سبک زندگی بیان داشت: رویکرد جامعه در حال رفتن به سبک مدرنیته و پست مدرنیته است و این روند خواه، ناخواه شکل گرفته است و در دهه 60 به بعد وقتی که به مهاجرت گسترده از روستاها به شهرها مواجه می‌شویم همان زمان وارد دوره مدرنیته شدیم و ناخواسته نیز این اتفاق افتاده است.

این جامعه شناس افزود: حال نیز به خاطر رشد تکنولوژی بنابراین ناخودآگاه وارد دوره پست مدرنیته می‌شویم و نمی‌توانیم جلوی آن را بگیریم و با این روند مبارزه کنیم.در این مسیر ضریب نفوذ اینترنت بیش از 11 میلیون نفر اعلام شده که این نشان دهنده این است که وارد دنیای رسانه‌ها و مجازی شده‌ایم وقتی این حالت به وجود آمد خودآگاه خانواده‌های ما تغییر شکل دادند.

وی یادآور شد:‌ رویکرد‌ها در خانواده به سمت فرد‌گرایی در حال نفوذ است و تقدسی که قبلاً در خصوص خانواده داشته‌ایم دیگر از بین رفته است و ملاک و محور خود‌گرایی شده است.

این جامعه شناس یادآور شد:‌ خانواده به شکل‌دیگری وجود دارد و خانواده مدرن یا پست‌ مدرن و سنتی تفاوت‌هایی دارد و تفاوت این خانواده‌ها بهم نزدیک است.

در ادامه این نشست محزون، مدیرکل دفتر آمار جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور افزود: در دهه شصت تعبیر انفجار جمعیت را برنامه‌ریزی کردیم و اعلام شد که اگر آن زمان به ازای هر مادر 6 فرزند داریم هدف گذاری شود و به 4 فرزند کاهش یابد، که از بر‌نامه خیلی زودتر عمل کردیم و قانون خانواده‌ در سال 72 تدوین شد.

محزون بیان داشت: براساس این قانون از فرزند4 به بعد تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرند و خانواده‌ها نیز در رو به کاهش جمعیت تأثیرگذاشتند

وی با اشاره به اینکه افزایش سن ازدواج، تحصیل و اشتغال بانوان در کاهش جمعیت اثرگذار بوده است افزود: تحولات فرهنگی و جمعیتی داخل کشور باید رصد می‌شد و نسبت به حد مطلوب، سرعت نزولی افزایش جمعیت بسیار زیاد و تحولات جمعیتی ایران در قاره آسیا به عنوان یک کیس خاصی مطرح است.

مدیرکل دفتر آمار جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور با بیان اینکه سرعت کاهش باروری و افزایش درصد سالمندی به عنوان یک چالش جدی در کشور مطرح است بیان داشت: 85 درصد از ازدواج‌ها برای دختران و پسران در گروه سنی 20 تا 34 سال برای آقایان و 15 تا 29 سال برای خانم‌ها انجام می‌شود.

وی ادامه داد: 12 میلیون پسر از سن 20 تا 34 سال در کشور زندگی می‌کنند که عمدتاً در این سن ازدواج‌ها صورت می‌گیرد که از این تعداد 5 میلیون و 600 هزار نفر از آنها ازدواج نکردند که شامل 46 درصد از این جمعیت می‌شود و از هر دو نفر آقا در سن ازدواج یک نفر ازدواج نکرده است.

محزون خاطرنشان کرد: زنان 15 تا 29 ساله در کشور بیش از 11 میلیون نفر هستند که از این تعداد حدود 5 میلیون 800 هزار نفر ازدواج نکرده‌اند که نزدیک به 48 درصد را تشکیل می‌دهند. این در حالی است که سالانه 880 هزار ازدواج در کشور به ثبت می‌رسد و سن 20 تا 24 سال سنین مطلوب ازدواج است.

وی افزود:در حال حاضر بین 32 درصد بین 25 تا 29 سال سن مادر در زمان تولد فرزند است که در گذشته 5 سال قبل 20 تا 24 سن مادر برای فرزند‌آوری بود.

محزون بیان داشت: افزایش سن ازدواج و سن باروری در شهرها افزایش یافته است و این در حالی است که در مناطق روستایی سن مادر برای فرزند‌آوری 20 تا 24 است.

وی با بیان اینکه خانواده‌ها به سمت کوچکتر شدن می‌روند بیان داشت: بیشترین بعد خانوار در سال 85، 24.50 درصد خانواده 4 نفره و در سال 90 به 27.1 دهم درصد خانواده‌ها به 3 نفره رسیده است.

محزون با بیان اینکه غیرقابل انکار است که بگوئیم چالش جمعیت نداریم بیان داشت: بعضی‌ها هنوز بر این باور نرسیده‌اند که چالش جمعیتی در کشور داریم و می‌گویند هنوز ورود به این موضوع زود است.برای آینده فقط الان تا 15 سال آینده فرصت داریم و بعد از سال 1410 وارد اول مرحله سالمندی می‌شویم.

مدیرکل دفتر آمار جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور بیان داشت: سازمان ثبت احوال در رصد تحولات به سیاست‌گذاری‌ها کمک کند الان امکان اعلام لحظه‌ای تحولات جمعیتی است و این نقش نیز زیر ساخت‌های آن تشکیل شده است.

به ازای هر دو خانواده یک جوان ازدواج نکرده داریم

وی با اشاره به اینکه 21 میلیون خانوار در کشور داریم بیان داشت: به طور متوسط در هر خانواده یک جوان در سن ازدواج وجود دارد و به ازای هر دو خانواده یک جوان ازدواج نکرده داریم.

در ادامه رسولی درباره نقش اشتغال زنان در کاهش جمعیت و ازدواج بیان داشت: در خانواده سنتی یکی از دلایل ازدواج زن تأمین معیشت بود ولی الان دیگر ازدواج را به دلیل اقتصاد انجام نمی‌دهند بنابراین دو نیاز اصلی که برای ازدواج بوده است رفع شده و سن ازدواج افزایش یافته و به دنبال آن نیز نرخ باروری افزایش می‌یابد.

وی با طرح این سوال افزود: آیا ما می‌توانیم با فرآیندهایی که در پیش گرفته‌ایم جوانان را تشویق کنیم که بچه‌‌های بیشتری بیاورند و زنان را از عرصه عمومی بر عرصه خصوصی باز گردانند؟

رسولی خاطرنشان کرد: در چالش جمعیتی به مرحله بحرانی نرسیده‌ایم ولی اینکه سیاست‌هایی را در جهت تناسب جمعیت و امکانات برای سالمندان و جوانان پیش‌بینی کنیم لازم اجتماع است و نباید ضمنا وارد بحران شویم و بعد برای آن تصمیم‌گیری کنیم.

این کارشناس جامعه شناسی افزود: باید قبل از اینکه وارد بحران شویم پیش‌بینی لازم را در همه زمینه‌ها داشته باشیم.

در پایان علی‌اکبر محزون درباره ورود به سالمندی هشدار داد و بیان داشت: 30 تا 60 ساله‌های ما که حدود 30 میلیون نفر هستند و 40 درصد کشور را تشکیل می‌دهند و در حال حاضر وارد دوران سالمندی شده‌ایم و نیازهای خاص این گروه سنی را باید مورد توجه قرار دهیم.