سید عباس نبوی؛ روحانی مردمی، متفکر و کنش‌گر سیاسی

تریبون مستضعفین- محمد صادق شهبازی

در میان چهره های جبهه‌ی فرهنگی انقلاب، بعضی چهره ها وجود دارند که ویژگی های خاصی به همراه دارند، اما عنصر جامعیت چه در فضای نظری چه در فضای عملی مسئله ی بسیار مهمی است که بسیاری از اساتید از آن محروم هستند. بسیاری دیگر در دوره‌ای خاص از زندگی‌شان آرمان‌خواهی، پی‌گیری مسائل نظام، کار علمی و… را دارند، و بسیاری از آنات دیگر زندگی‌شان به فرهیخته و چهره و استاد بودن می‌گذرد. در این بین اما استثنائاتی نیز هست. سید عباس نبوی یکی از این گزینه‌هاست.

چهارراه مشاغل و شخصیت‌ها و افکار
سید عباس نبوی سال 1340 در خانواده‌ای متولد می‌شود و (بعدها این فرآیند با ازدواجش تکمیل می‌شوذ)، که در چهارسوی خود از اهل علم و فضلا، تا تجار، پزشکان، اساتید دانشگاه، مسئولین و…. و از خانواده‌های سنتی تا خانواده‌های مدرن و از موافقین حکومت و خانواده‌های شهدا تا معاندین و چهره‌های غیر پایبند به احکام اسلامی و…. را شامل است و این موارد رو به رو شدن با تجربه‌های زیادی را فراهم می‌کند. در کودکی با جریان‌هایی مثل انجمن حجتیه، مبارزین انقلابی، طرفداران دکتر شریعتی، سازمان مجاهدین و…. در تهران و قم روبه رو می‌شود اما، در میان این همه مسیر امام را انتخاب می‌کند.

فعالیت‌های دانشجویی
در هفده سالگی همزمان با شرکت در راهپیمایی‌های انقلابی کنکور می‌دهد و رشته‌ی مهندسی مکانیک دانشگاه تهران پذیرفته می‌شود. خیلی زود در انجمن اسلامی دانشکده‌ی فنی و بعد دانشگاه تهران محوریت می‌یابد، و حرکت‌های مختلف مطالعاتی، فرهنگی، تبلیغاتی، مبارزاتی و… را سامان می‌دهد و همراه همه‌ی این موارد به کار نیز می‌پردازد. رسیدن به دبیری انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و بعد دفتر تحکیم وحدت، عضویت در جمع دانشجویان مسلمان پیروخطّ امام، طراحی انقلاب فرهنگی، مقابله با گروهک‌ها و سازمان منافقین، محوریت در مناظرات دانشجویی و بحث‌های خیابانی اول انقلاب، برنامه‌ریزی تبلیغات در مدارس، تهیه‌ی برنامه‌های صدا و سیما، اجرای دو همایش بین المللی حرکت اسلامی دانشجویی با سفر و پیدا کردن معارضین اسلام‌گرا در حدود 50 کشور، سامان دهی راهپیمایی‌های برائت در مکه و وحدت در مدینه، سامان دادن نشریه‌های دانشجویی مثل وحدت، برگزاری اولین اردوهای بزرگ آموزشی دانشجویان اسلام‌گرا، کلید زدن حرکت وحدت حوزه و دانشگاه، نوشتن اساسنامه و مرامنامه‌ی دفتر تحکیم وحدت و… جزو اهمّ کارهای دانشجویی اوست که در کنار حرکت‌های جدی معیشتی مثل قوی‌ترین تدریس درس‌های ریاضی و فیزیک مدارس تهران، اداره‌ی سلف دانشکده‌ی فنی دانشگاه تهران، در ضمن مطالعات عمیق دینی و علمی و فلسفی و…. پی‌گیری می‌شده است. در ضمن همه‌ی این موارد به جبهه نیز می‌رود و معاونت جبهه‌ی جنوب را بر عهده می‌گیرد که مجروحیت ناشی از آن دوران نیز برای او به یادگار می‌ماند.

طلبگی با اطلاع از اقتضائات روز

فصل بعدی بسیار مهمّ زندگی او دوران طلبگی است که همراه با 500 نفر از فعالان دانشجویی در سال 1361 طلبه می‌شود و با سرعت زیادی مقدمات را طی می‌کند. با جمعی از فضلا حلقه‌ی علمی جدی شکل می‌دهد. ضمن تحصیل، نظریات علمی را به ویژه در فلسفه، علوم اجتماعی و… دنبال می‌کند و حلقه‌هایی را با چهره‌هایی نظیر حسن رحیم‌پور، حمید پارسانیا، محسن کدیور و…. در همین مسائل پی‌ می‌گیرد و همواره جزو نمره‌های برتر حوزه نیز هست. استادی در حوزه، مدیریت مدرسه‌ی رسالت، مدیریت امتحانات طلاب و…. جزو سوابق مهم علمی دوران طولانی طلبگی اوست. در ضمن همین دوران به عنوان مبلغ به جبهه نیز می‌شتابد، معاونت تبلیغات یکی از لشگرها را هم به عهده می‌گیرد. بعدها در سال‌های پایانی دهه‌ی هشتاد راه اندازی حوزه‌ی علمیه دارالاسلام در تهران برای دانشجویان فعال در علوم انسانی جزو اقدامات ویژه‌ی سید عباس نبوی واقع می‌شود.

مدیریت فرهنگی و فعالیت دانشگاهی
سید عباس نبوی سپس میانه‌ی دهه‌ی هفتاد راهی تهران می‌شود، به علت عدم پایبندی اکثر اساتید به حضور 40 ساعته در مکان‌های هیئت علمی شده، تنها به تدریس با در نظر گرفتن ابتکاراتی مثل تطبیق دروس معارف با رشته های تخصصی مثل درس معارف ویژه‌ی دانشکده‌ی علوم دانشگاه تهران و… اقدام می‌کند. در بسیاری دانشگاه‌ها مثل امام صادق(ع)، تهران، تربیت مدرس، آزاد و….  کرسی‌های تدریس در فلسفه، اندیشه‌ی سیاسی، علوم اجتماعی، فقه، اصول، تفسیر و… را بر عهده می‌گیرد. ریاست نهاد دانشگاه تربیت مدرس، معاونت سیاسی، فرهنگی، پژوهشی و قائم مقام و عضویت در  شورای نمایندگان نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، عضویت در شورای فرهنگ عمومی، معاونت سازمان فرهنگ و ارتباطات، عضویت در کمیته‌های تخصصی مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضویت در هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تأسیس موسسه‌ی فرهنگی توسعه و تمدن اسلامی، به راه اندازی یا مشارکت در همایش‌های ملی مهم نظیر اسلام و توسعه، اسلام و جامعه‌ی مدنی و…. انجام تحقیقات مهم ملی، هدایت پایان‌نامه‌های متعدد ناظر به سؤال‌های روز در علوم اجتماعی و علوم اسلامی، عضویت در شورای راهبردی مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و… بخشی از سوابق دانشگاهی و فرهنگی وی به شمار می‌رود.

تألیفات
سید عباس نبوی بیش از تألیفات به مناظره‌های جنجالی علمی و سیاسی و سخنرانی‌های متعدد با موضوعات متنوع علمی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، و…. و مقالات علمی متعدد در حوزه‌های مختلف  شناخته شده است. مهم‌ترین کتاب وی «فلسفه‌ی قدرت» است که تلاش می‌کند به این مسئله از منظرهای مختلفی پاسخ گوید. «چیستی هنر»، «جامعه مدنی و توسعه یافته‌ی اسلامی»، «مدیریت راهبردی فرهنگی» بعضی از آثار دیگر وی است. مقاله‌های متعددی با موضوعاتی نظیر اسلام و دموکراسی، بررسی جامعه‌شناختی سیره‌ی اهل بیت، ایمان، عدالت، چالش‌های علم و دین و…. موجود است. بسیاری سخنرانی‌ و مصاحبه‌های وی نیز به صورتجزوه در محیط‌های دانشجویی و علمی منتشر گریده است.  مداحی را به جریان اصیل بسپاریم، عبای خویس شده نداریم، اسلام ناب، کاش انجمن حجتیه یک جریان فکری بود و….. هم چنین ردّ پای وی را می‌توان در مباحثات جدی دهه‌ی هفتاد با نشریاتی مثل کیان و… پی‌جویی کرد.

ویژگی‌های اندیشه‌ای و عملی
شاید در بررسی شخصیت سید عباس نبوی بتوان نزدیک‌ترین چهره‌ها به لحاظ فکری را حسن رحیم‌پور ازغدی نامید که پیش‌تر در یادداشت «حسن رحیم‌پور، متفکر دوران احیا، سنتز مطهری و شریعتی» به این ویژگی‌ها اشاره شد. واقع شدن در دوره‌ی احیای تمدن اسلامی، واقع شدن در شرایط هجمه‌ی فکری-فرهنگی به مبانی انقلاب و فکر دینی و ضرورت حضور مستمر دانشگاهی در قالب سخنرانی، ارائه‌ی بحث‌ها و پرسش و پاسخ و مناظره و مهم‌تر از آن مشورت دادن به تشکل‌های دانشجویی، فعالان فرهنگی و مسئولین برای نقش آفرینی در عرصه‌ی دفاع از انقلاب و نقد مسئولین و حاکمیت و….با توجه به سوابق تشکیلاتی و مدیریتی و سیاسی و فرهنگی، که طبیعتاً جلوی بسیاری کارهای بلند مدت را می‌گیرد اما واجب لجظه‌های انقلاب است – آن هم در شرایط عدم حضور بسیاری نخبگان  – یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های او ا ست.

عبور از غرب ضمن نقد تفکرات آن‌ها و  ورود اجمالی و بسیاری نقاط تفصیلی به اثبات تفکر اسلامی و مهم‌تر از آن جستجوی الزامات عملی تحقق این موارد ویژگی ممتازی بود که او را از بسیاری از متفکران هم نسل خود نیز متفاوت کرد. بحث‌هایی که علی رغم داشتن مبنای نظری جدی و حجم زیادی از اطلاعات، به زبانی ساده و همه کس فهم اراده می‌گردید و ناظر به مسائل عینی کشور آن هم با ارائه‌ی راه حل بود.

اجتهاد فقهی و تسلط کلامی و فلسفی و تاریخی و روایی و نگاه حداکثری و اجتهادی به دین و گزینش‌گری فعال و نه منفعل داشتن به دستاوردهای عقل سلیم بشری، اعتقاد به ترکیب منابع معرفتی و به رسمیت شناختن تجربه و عقل ضمن شهود و وحی (که پیش‌تر در جریان شناسی موضع گیری ها نسبت به غرب در ایران اسلامی ونگاه مکتب معیار انقلاب اسلامی  به مختصات این نگاه در رو به رو شدن با دستاوردهای بشری پرداخته شد.) نیز از ویژگی های اوست.

جامعیت به معنای آشنایی با حوزه های مختلف فکری، علمی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بین‌المللی و… و جریان شناسی دقیق از منظر عملی و نظری (و نه انتزاعی صرف)، و از منظر کنش‌گر فعال و همراه در بطن وقایع، که بحث‌های وی را با دو ویژگی خاطرات محوری (از مشاهدات عینی شخصی به مثابه‌ی کنشگری فعال)و ایده‌محوری (دادن ایده‌هایی عینی و اجرایی و واقعی برای پی‌گیری و حلّ مسائل در این حوزه‌ها) متمایز ساخته است. این ایده‌ها هم صرف پرتاب کردن یک ایده‌ی خوب نیست و سید عباس نبوی مثل یک فعال مردمی یا دانشجویی جوان آماده‌ی تقسیم کار و همکاری برای پیش‌برد آن است. به عبارتی دیگر ضمن حفظ راقی بودن سطح نظری مطالب، عقل عملی فعال و هم‌چنین اراده‌ی جدی ورود به عمل و سوابق گذشته در این مورد را دارد.

استقبال از مباحثه با طیف‌های مختلف فکری و سیاسی و فرهنگی و روابط حسنه و حتی دعا کردن برای بازگشت منحرفین ضمن نگاه مشخص و مرزبندی عینی و غیر قابل بازگشت نسبت به عدم پذیرش حاکمیت دینی و معارضه با آن تا حدّ باغی  و محارب خواندن عبور کنندگان از خطوط قرمز نظام، بخشی از نظام فکری و منظومه‌ی عملی وی را شکل می‌دهد.

بنا کردن بحث‌ها روی قدر متیقّن‌های پذیرفته شده‌ی عرف علمی چه در علوم اسلامی و چه در علوم انسانی و وارد مباحثه شدن با نظریه‌پردازان این عرصه‌ها بر این مبنا، حتی بنا کردن مشرب فقهی بر اساس قدر متیقّن‌هایی که بتواند مکلف را به نتیجه‌ی واقعی بدون تشتّت برساند، یکی از این موارد است.

به همراه داشتن دغدغه های سیاسی -اجتماعی و عدالت خواهانه و آرمان‌خواهانه‌ و راه انداختن و هدایت حرکت‌های اجتماعی حول آن‌ها به ویژه در محیط دانشجویی، و وارد کردن این دغدغده‌ها به فضای علمی علوم انسانی و علوم اسلامی جزو ویژگی‌های ممتاز وی است.

درگیری محیط‌های اجرایی و سوالات واقعی کشور به صورت عینی بودن و عدم محدود شدن به مباحث کتابخانه‌ای، و پی‌گیری مورد به مورد این سوالات در فضای علمی و عدم سرگرم شدن به بحث‌های انتزاعی بخشی از نگاه متفاوت وی را سامان می‌دهد.

نگاه انتقادی خیلی جدی نسبت به لایه‌های مختلف حاکمیت ضمن مشاوره و کمک به آن‌ها و حرف نو داشتن برای نسبت با مسئولین و حکومت، ضمن دفاع محکم و جدّی از اصل حکومت دینی و ولایت فقیه و ولی فقیه حاضر از مشخصات رفتاری اوست.

همچنین ناامیدی از دیوان سالاری‌ها و تلاش برای پرداختن به خود مسائل و نه حواشی آن‌ها از طریق پی‌گیری خود مسائل و ظرفیت‌های مردمی و نخبگانی در شیوه ایشان به چشم می‌خورد.