حدود دو هفته قبل (۲۹ مهر)، جلسه‌ای در دانشگاه صنعتی امیرکبیر با موضوع «قراردادهای نفتی» و با حضور دکتر شکر الله زاده (کارشناس مسائل انرژی و عضو کمیته ویژه بازنگری قراردادهای نفتی)، دکتر فیروزمند (مدیر امور حقوقی شرکت ملی نفت ایران) و دکتر حسن تاش (کارشناس مسائل انرژی و عضو هیئت علمی موسسه مطالعات انرژی) برگزار شد. مباحث انجام شده و دیدگاه های ارائه شده توسط میهمانان در نشست مذکور درباره نحوه تعامل با شرکتهای خارجی، مزایا و معایب و تاریخچه انواع مدل های قراردادهای نفتی استفاده شده در کشور بخصوص قراردادهای بیع متقابل، نکات مهم و قابل تامل فراوانی بیان شد.
در ادامه چکیده گزارش جلسه آمده است:
دکتر حسن تاش:
777به نظر بنده هر چند روابط اقتصادی مکمل و تقویت کننده روابط سیاسی است اما روابط سیاسی مقدم بر روابط اقتصادی میباشد و عملا در شرایطی که روابط سیاسی وضعیت مناسبی داشته قرادادهای سرمایه گذاری نیز اتفاق افتاده و با اقبال مواجه شدهاست. بنابراین اینکه بگوییم قراداد صرفنظر از روابط خارجی ما میتواند امتیاز سیاسی برای کشور ایجاد کند، سخن چندان صحیحی نیست.
بنده معتقدم از موضع برابر به منظور دسترسی به تکنولوژی روز دنیا و برای تامل دانشی و تقسیم ریسک، تعامل با شرکتهای خارجی سازنده است و اگر در این صد سال درست کار کرده بودیم امروز یکی از مهمترین قطبهای سرمایه گذاری و مدیریت میادین نفتی در دنیا میبودیم اما وقتی از ناحیه نیاز سراغ سرمایه گذاریهای خارجی میرویم، باید ناراحت باشیم.
قراردادهای نفتی معمولا بین شرکتهای ملی نفت (NOC ها) و شرکت های بین المللی (IOC ها) بسته میشوند. باید اشاره کنم که در هیج یک از انواع قراردادها لزوما منافع این دو همراستا نمیگردد، شرکتها منافع خودشان را دارند که گاهی اوقات ممکن است ناشی از منافع شخصی مدیر شرکت باشد که میخواهد شرکت، در دوره مدیریت او سابقه موفقی داشته باشد، در نقطه مقابل شرکتهای ملی منافع خودشان را دارند و میخواهند در طول عمر میدان حداکثر بهره وری و بازده را داشته باشند. در بعضی از انواع قراردادها این منافع به هم نزدیک میشوند اما در هیچ مدلی از قراردادها نمیتوانیم مطمئن باشیم که منافع ما کاملا با منافع سرمایه گذار هم جهت است و در نتیجه همواره باید مراقب باشیم و غفلت نکنیم چراکه فضا کاملا رقابتی است و طرفین هیچ ابایی از کلاهبرداری و سوء استفاده ندارد.
باید یک نقشه جامع برای توسعه میادین داشته باشیم و توسعه میدان را بر اساس اولویت های خودمان انجام دهیم. اگر اولویت ها مشخص نباشد و ما همه میادینمان را در اختیار خارجیها قرار دادیم و گفتیم که ما فقط برایمان اهمیت دارد که قرارداد ببندیم کما اینکه یکبار این کار را کردهایم، به نظر من در کشوری با وضعیت سیاسی ما شرکتها سراغ میادین مشترک نخواهند رفت چراکه در کشورهای طرف دیگر سالهاست حضور دارند و منافع گره خوردهای با آنها دارند. اگر ما با توجه به اولویتهای خودمان راه ورود به سرمایه گذاری را تعیین نماییم شرکتهای خارجی نیز متناسب با منافع خودشان و با توجه به اینکه هوشمندی طرف مقابل را میبینند همین مسیر را انتخاب خواهند نمود.
بنده اصولا با یکسان سازی قرارداد برای ایران با حدود ۲۰۰ میدان مخالفم، با این توضیح، مقدم بر نقشه جامع باید میادین شناخته شوند، و بر اساس آن قراردادهای مختلف بسته شود. اما اگر همه میادین را روی میز گذاشتیم و انتخاب را یه سرمایه گذار واگذار کردیم، رفتار ما به طرف مقابل میفهماند که چندان متوجه نیستیم و هر کلاهی میتواند بر سر ما بگذارد.
شناخت میدان بسیار اهمیت دارد. میادینی در دنیا وجود داشته که بدلیل عدم اقتصادی بودن سالها بعد از اکتشاف توسعه یافته اند در نتیجه میادینی هستند که ممکن است امکان توسعه آنها اقتصادی نباشد، حال اگر تشخیص این مسئله را به یک شرکت خارجی واگذار کنیم آیا شرکت مذکور با ما صادق خواهد بود؟ اگر بگوید که برای خودش کار درست نمیشود البته این یک مساله حدی است مطرح میکنیم، موارد متعددی وجود دارد که شرکتهای نفتی خودشان بر سرهم کلاه میگذارند. متاسفانه ما مواردی داشته ایم که قبل از تکمیل مطالعات اکتشافی قرارداد بسته ایم. در قراردادهای بیع متقابل این برخورد به دلیل مدت کوتاه قرارداد، خطر چند برابر بیشتر است.
ما متاسفانه رابطه درستی با خارجی ها برقرار نمیکنیم. بزرگترین هنر IOC ها مدیریت پروژه ها است که ما در آن مشکل داریم و به همین دلیل هم میتوانند وام بگیرند وتامین منابع مالی را انجام دهند، برای گرفتن وام یکی از مهمترین بحثها این است که این پروژه را کدام شرکت انجام میدهد؟ یک شرکت نفتی جهان سومی که یک پروژه ۲ ساله را ۲۰ ساله انجام میدهد یا یک شرکت قدرتمند مثل شل؟ و همه مسئله، بحث مدیریت پروژه است که بزرگترین خلاء ماست. ما باید بفمیم کجا خلا داریم و در کنار چه کسی این خلا باید رفع شود. بنده هیچ حساسیتی نسبت به حضور خارجی ها ندارم ما باید هدف خودمان را تعیین کنیم که اگر درست کار کرده بودیم الآن بیش از فروش نفت صادرات کالا و خدمات نفتی می داشتیم.
بعد از اینکه تحریم ها شدید شد، عمده مشکل ما بحث مدیریت پروژه بود. از نظر دانش فنی حتی زمانیکه شرکتها میتوانستند زیر ۲۰ میلیون دلار قرارداد ببندند ما میتوانستیم مشکل تکنولوژی خود را با همان ۲۰ میلیون دلار حل کنیم و مساله اساسی مدیریت پروژه بود. در مورد مدیریت پروژه نیز باید یک نکته ظریف خدمتتان عرض کنم که ما برای شرکت خارجی تسهیلاتی قائل میشویم که برای پیمانکار خودمان قائل نمی شویم، به محض اینکه قوانین بین المللی بر قرارداد حاکم میشود تمامی بازی دادنها در پرداختها و امثال آن به درستی انجام میشود اما نمیدانید که پیمانکاران داخلی برای دریافت حقوق خود چه زجری را میکشند و با چه بدبختی مشکلاتشان را حل میکنند. خیلی از مسائل هم این چیزهاست، به بیان دیگر ما به نوعی خود فریبی میکنیم.
خیلی از بحثهای ما بحث قبل از قرارداد است و ما اشتباها در قراردادها مطرح میکنیم. ما بی رودربایستی در دوره قبلی که درها را باز کردیم و قرارداد بستیم همه بر اساس توهم بود و نه برمبنای مطالعه و تحقیق. ما نمیدانیم چه کار میخواهیم بکنیم. ما مناقصهای در لندن برگزار کردیم و اطلاعات تمامی مخازن مان را در آن قراردادیم و گفتیم میخواهیم همه را توسعه دهیم. شما فکر میکنید ما بیع متقابل را طراحی کرده ایم بنده سند میاورم که شرکت کونکو آمریکا برای ما طراحی کرد، هر که میگوید من طراح بیع متقابل بودم دروغ میگوید.
زمانیکه قرارداد دارخوین بسته شد هنوز مطالعات اکتشافی آن کامل نشده بود. توهم داریم. بنده در ابتدای ورود آقای زنگنه در وزارت نفت گفتم که ژنراتور برق یک پدیده عدم قطعیت نیست اما میدان نفتی مثل ژنراتور برق نیست، پدیده ریسک است اینجا نمیتوان گفت هر قدر پول بدهی آش میخوری. خیلی از برنامه های ما بر اساس توهم اتفاق افتاده است. بنده نگرانم که این مسئله دوباره تکرار شود و خوشحالم که تحریمها باعث شده است کسی نمیآید.
دکتر شکرالله زاده:
ما وقتی از مخزن صحبت میکنیم در حقیقت داریم در مورد چیزی شبیه یک کوه صحبت میکنیم و نه چیزی شبیه یک اتاق.
فرآیند توسعه و تولید در یک میدان از یکدیگر جدا نیستند و باید به صورت همزمان اتفاق بیافتند چرا که در هر مرحله از تولید اطلاعات جدیدی از مخزن بدست میآید که میتواند برنامه ریزی توسعه میدان را تغییر دهد. به همین دلیل توسعه میدان به صورت پلکانی اتفاق میافتد، تا مخزن به تولید نرسد اطلاعات دینامیک بدست نمیآید حتی اگر همه پولهای دنیا را خرج کنیم. توسعه پلکانی مزیت دیگری نیز دارد، این روش باعث میشود که بتوانیم با استفاده از درآمد هر یک از مراحل تامین مالی مراحل بعد انجام پذیرد. یعنی با توسعه پلکانی با استفاده از بخشی از پولی که قرار است به خارجی ها بدهیم میتوانیم مراحل بعدی توسعه میدان را انجام دهیم در حالیکه اگر به خارجی ها بدهیم این پول از جیبمان میرود.
در مورد تکنولوژی نیز دیدگاهها متفاوت است، وقتی میگوییم به تکنولوژی دسترسی نداریم یک معنا این است که ما نمیدانیم فرآیند توسعه میدان به چه صورت است، و معنای دیگر این است که به برخی کالاها نیازمندیم اما به آنها دسترسی نداریم، بنده به عنوان کارشناس مخزن این سوال را دارم که کدام فناوری حساس و کلیدی وجود دارد که ما به آن نیاز داریم اما دسترسی نداریم؟ بنده چنین تکنولوژی را سراغ ندارم شاید بگویید که فلان دستگاه را میخواهیم اما نمیتوانیم آنرا بیاوریم من چنین چیزی را تکنولوژی نمیدانم، ما امروز در نقطه ای هستیم که هر کاری در سازمانهای ملی بخواهیم انجام دهیم هیچ گونه محدودیتی نداریم یا خودمان انجام میدهیم یا اینکه می سپاریم به پیمانکار خارجی و در پروژه ها اصلا این طور نبوده است که تمامی کار را از a تا z خودمان انجام دهیم.
در ارتباط با خارجی ها باید بدانیم که دنبال چه هستیم، دنبال تامین منابع مالی هستیم؟ دنبال پیمانکار برای انجام پروژه هستیم؟ دنبال کسی هستیم که مدیریت مالی و اجرایی پروژه را به خارجی ها بسپاریم؟ این مسائل باید تعیین بشود.
بنده جزء منتقدین قراردادهای بیع متقابل هستم و در سه بعد مبانی، مصادیق و شیوه اجرا انتقاداتی داشتم. از نظر مبانی سوال این بود که در قرارداد ریسک تخمین سرمایه با کیست؟ که این در قرارداد بیع متقابل ممکن نبود البته راه حل مشکل این نیست که مشکل بزرگتری ایجاد کنیم و پیمانکار را ۴۰ سال در مخزن شریک نماییم. در بحث مصادیق سوال اینجاست که این قراردادها را باید در کجا استفاده کنیم؟ در چه نوع مخازنی؟ و به چه شیوهای استفاده کنیم؟ آیا برای تمام مراحل توسعه میدان یک مدل قراردادی امضا کنیم؟ یا اینکه قرارداد برای فاز اول باشد و بعد از تولید از مدل دیگری استفاده کنیم؟
کسانی که امروز مشارکت در تولید را تجویز میکنند ۱۰ سال پیش بیع متقابل را تجویز میکردند به نظر بنده مشارکت در تولید میتواند منجر به تولید غیر صیانتی شود چراکه الزاما منافع ما و شرکت خارجی یکسان نخواهد بود. به هر حال در قراردادهای بلند مدت حاکمیت ملی بر منابع نفتی تضعیف میشود چراکه در حقیقت مدیریت منابع را به دیگران واگذار کردهایم، از منظر سود دهی نیز در قرادادهای مشارکت در تولید، بخشی از درآمد کشور از بین میرود و مخالف با اصلی است که میگوید هدف تامین منابع مالی هست.
دکتر فیروزمند:
یکی از مشکلات ما در صنعت نفت سوء تفاهم هایی است که در این اجزاء وجود دارد و ما بخوبی این اجزاء را در قراردادهای نفتی نمیشناسیم. مساله اول نگاه ما به شرکتهای خارجی است، آیا بازیگری است که باید باشد؟ یا شری است که باید تحمل کنیم؟ یا بازیگری است که میتوان از آن استفاده نمود؟ هنوز در این مساله اجماعی وجود ندارد. این مساله ناشی از سوء تفاهمهای اساسی است که وجود دارد.
صنعت نفت یک صنعت بین المللی است اما با وجود اینکه همه به آن اذعان داریم یا مفهومش را به خوبی نشناخته ایم یا ملزومات آنرا نمیدانیم، به نظر بنده شبیه ترین حوزه به آن وزارت امور خارجه است همانطور که نمیتوان وزارت خانه کشورهای دیگر را ۱۰۰ درصد ایرانی کرد، بومی کردن کامل صنعت نفت نیز بی معنی است. این مسئله را هنوز سیاست گذاران کشور قبول ندارند. در حال حاضر هیچ یک از ملتها به دنبال این نیستند که همه کار را خودشان انجام دهند.
در قانون نفت برای اولین بار در سال ۶۶ گفتند که خارجی حق سرمایه گذاری در صنایع نفت ندارد، این مسئله مربوط به قوانین نفت است و نه قوانین بودجه چراکه اگر قانون نفت را مد نظر قرار میدادیم به قراردادهای بیع متقابل نیز اشکال وارد بود. در سال ۹۱ در قانون وظایف و اختیارات لغت مشارکت مطرح شد و بحث مشارکت در تولید را تجویز کرد، که میخواستند اگر نیاز بود شرکت ملی بتواند از متدهای دیگر نیز استفاده کند. البته هر مشارکتی به معنای مشارکت در تولید نیست.
تنها منعی که ما الان به لحاظ قانونی داریم این است که مالکیت نباید منتقل شود و دیگر بر اساس منافع ملی هر مدل قراردادی که در این چارچوب باشد قابلیت انعقاد دارد.
مشارکت در تولید قراردادی است که ما قطعا به سمت آن نخواهیم رفت البته ممکن است از اجزا آن به تناسب منافع کشور استفاده شود.
Sorry. No data so far.