کپی‌کاری چینی‌ها را فراموش کنید!

در سال‌های گذشته چين توانسته به تدريج نقش کارخانه‌ی توليد سريع و انبوه محصولات کپی و ارزان را بازی ‌کند و نگاه صنعت ايران به چين هم تنها از همين دريچه بوده است. جدای از شرکت‌های بازرگانی که به شکل فزاينده‌ای به واردات کالا از مبداً چين مشغولند، شرکت‌های صنعتی نيز به تدريج به سوی واردکنندگی مواد اوليه و قطعات از چين رفته‌اند. برخی شرکت‌های شناخته شده‌تر نيز کالاهای چينی سفارشی را با علامت تجاری‌ ايرانی وارد بازار می‌کنند. ظاهراً همه از اين بازی يکسويه به سود توليد‌کنندگان چينی و به ضرر توليد ملی خوشنودند! اما آيا اين شرايط پايدار است؟ آن چه در ادامه می‌آيد نشان می‌دهد که اين شرايط تغيير خواهد کرد و بهتر است صنعتگران ايرانی از موج بزرگی که به راه افتاده بی‌خبر نمانند و از همين اکنون برای بهره‌گيری از فرصت‌های نهفته در آن و پرهيز از تهديداتش برنامه‌ريزی کنند.

دولت چين با چشم‌انداز تبديل کردن اين کشور به “کشوری نوآور و خلاق”، سياست‌های ويژی‌ای برای حمايت از پژوهش و نوآوری تدوين و اجرا کرده‌است. اين سياست‌ها به شدت موثر افتاده و پيامدهای آن يک به يک در حال آشکار شدن هستند. به بيان ديگر چين توانسته خود را به جمع پيشروان قافله علم و فناوری به شدت نزديک کند. شيب افزايش سرمايه‌گذاری پژوهشی چين به شدت تند است و بر اساس برآوردهای به عمل آمده اين کشور از نظر سرمايه‌گذاری پژوهشی در سال 2019 از مجموع کشورهای اروپايي پيشی می‌گيرد و در افق ده سال آينده آمريکا را هم پشت سر خواهد گذاشت [1]. در سال‌های اخير، رشد سالانه تعداد مقالات علمی منتشر شده چينی‌ها رشد انفجاری داشته است. در حالی که پيش از اين آمريکا در جايگاه نخست توليدات علمی جهانی بود، اين برتری ديری نخواهد پاييد و انتظار می‌رود که تا سال آينده سهم نسبی چين از کل توليدات علمی جهان از آمريکا پيشی خواهد گرفت. در شکل 1 ابعاد اين تغيير بزرگ به خوبی قابل مشاهده است [2].

شکل 1- سهم نسبی کشورهای پيشرو از کل مقالات علمی جهان و روند تغييرات آن [2]

آمار ثبت اختراعات چين نيز در فاصله سال‌های 2006 تا 2010 رشدی 16.7 درصدی را تجربه کرده‌است و در سال 2011 چين به جايگاه نخست ثبت اختراع جهان تبديل شده است. در شکل 2 نرخ شديد افزايش اختراعات ثبت شده در چين و پيش‌بينی تداوم اين روند تا افق سال 2015 به نمايش درآمده است. جالب اينجاست که سهم اختراعات خود چينی ها هم از سبد کل اختراعات ثبت شده در چين رو به افزايش است و از 52 درصد در سال 2006 به 72 درصد در سال 2010 رسيده است [3].

شکل 2- روند ثبت اختراعات پراختراع‌ترين کشورها [3]

اين تحولات و نرخ شديد آنها از ديد شرکت‌های پيشرو و نوآور پنهان نمانده است. اين شرکت‌ها در گذشته پژوهش‌های خود را بيشتر در آمريکا و اروپای غربی انجام می‌دادند و سپس با اعمال تغييراتی جزيي در محصولات توسعه يافته، محصولاتی برای صدور به ديگر کشورها متناسب با نياز آنها می‌ساختند. اگر هم پژوهشی در خارج از اروپا و آمريکا انجام می‌دادند با هدف پی‌بردن به سليقه مشتريان آن بازارها با هدف اصلاح جزيي همان محصولات خلق شده اروپايي و آمريکايي بود. اما در سال‌های اخير اين الگو به شدت متحول شده است. ظهور چين به عنوان يک قدرت اقتصادی و علمی، باعث شده که بيشتر شرکت‌های بزرگ و پيشرو در مدل نوآوری خود تجديد نظر کنند. آنها بر خلاف گذشته محصولات جديد خود را برای بازارهای بزرگ چين طراحی می‌کنند، آنگاه با اعمال تغييراتی آنها را به بازارهای اروپا و آمريکا می‌فرستند. در نتيجه اين تغيير رويکرد، تاکنون 400 شرکت از 500 شرکت برتر دنيا، در چين مرکز پژوهشی تاسيس کرده‌اند. حجم سرمايه‌گذاری پژوهشی خارجی در چين در سال 2010 به رقم چشمگير 12.8 ميليارد دلار رسيده است. به بيان ديگر تمامی شرکت‌های پيشتاز در حوزه خدمات و محصولات فناوری‌بنيان دريافته‌اند که برای عقب نماندن از حرکت شتابان چين بايد با اين حرکت همراه شوند. آنها بخش مهمی از پژوهش و توسعه خود را به چين می‌برند تا بر اين موج سوار شوند و پيشتاز باقی بمانند.

کوچ گسترده قطب‌های پژوهش جهانی به سوی چين پيامدهای شگرفی بر اقتصاد جهانی خواهد داشت. مديران صنعت ايران و البته سياست‌گذاران ملی صنعت و علم و فناوری نبايد از کنار اين تحول بزرگ به سادگی بگذرند. باقی ماندن رابطه صنعت ايران با چين در سطح توليد، باعث می‌شود که اين رابطه روزبه‌روز به نفع طرف چينی و به زيان صنعت ملی حرکت کند که پيامدهای منفی اين روند در بلندمدت روشن است. بايد برای بهره‌مندی از فرصت‌های اين تحول و افزودن بر توان نوآوری شرکت‌های ايرانی چاره‌ای انديشيد! بايد ارتباط با چين و صنعت آن را به سطح پژوهش و نوآوری کشاند. صنعت ايران بايد خود را بر امواج جديد نوآوری سوار کند. اکنون بهترين زمان انجام اين کار است. بزرگان و انديشمندان صنعت بايد چين کپی‌کار را فراموش کنند!

 ———————————————-

 1-      The 2013 R&D Magazine/Battelle Global R&D Funding Forecast

2-      Judith Kamalski, J. and L’Huillier, R. (2011). The Rise of Asia: A Research Profile. Elsevier Editor’s Update, Issue 33 – September.

3-      Gaze, L. (2011). Chinese patenting: report on the current state of innovation in China. Thomson Reuters.