ذبح علم و فرهنگ به پای سازمان تجارت جهانی

برخی قرائن حاکی از آن است که این موضوع، بیش از آنکه تصمیمی کارشناسی و حاصل ارزیابی کارشناسان علمی و فرهنگی باشد، امری تعجیلی و دستوری است. دولت از مدت‌ها قبل عزم خود را برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی جزم کرده است. پیوستن به این سازمان، پیش‌ شرط‌هایی دارد که یکی از آنها پذیرش موافقت‌نامه «تریپس» است. موافقت‌نامه‌ای که کشور متقاضی را ملزم به رعایت مفاد اصلی کنوانسیون برن می‌کند حتی اگر دولت مزبور عضو این کنوانسیون نباشد. به عبارت دیگر، دولت‌ متقاضی برای عضویت در WTO باید از دروازه کنوانسیون برن بگذرد.

هرچند معاون فرهنگی وزیر ارشاد ترجیح داده است در زمینه پشت پرده پیوستن ایران به موافقت‌نامه تریپس و کنوانسیون برن قضاوتی نکند(خبرگزاری نسیم، 22 تیرماه 93) اما محمدحسین نوش‌آبادی، معاون حقوقی وزیر ارشاد در نشست خبری فروردین‌ماه امسال خود صریحا به این نکته اعتراف می‌کند که غایت اصلی این اقدام، عضویت جمهوری اسلامی در WTO است و در این مسیر به ناچار باید از دروازه کنوانسیون برن گذشت. نوش‌آبادی در همین نشست حبری به جای پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران در خصوص مضرات این تصمیم برای حوزه فرهنگ و صنعت نشر کشور می‌گوید: «پیوستن به کنوانسیون برن مقدمه پیوستن به سازمان تجارت جهانی خواهدبود و طبعا بسیاری از مشکلات ناشران آنجا (WTO) برطرف خواهد شد.»(خبرگزاری فارس، 25 فروردین 93)

لادن حیدری، مدیرکل حقوقی وزارت ارشاد نیز به تلویح به این نکته اشاره کرده است: «ما حداقل‌های موافقت‌نامه تریپس که یکی از چند موافقت‌نامه الزام‌آور سازمان تجارت جهانی (WTO) است را لحاظ کرده‌ایم و سعی شده با رعایت این حداقل‌ها زمینه الحاق ایران به معاهدات بین‌المللی فراهم شود… ما همچنین لوایحی هم برای فراهم شدن مقدمات پیوستن ایران به کنوانسیون‌های برن و رم تهیه کرده‌ایم.»(خبرگزاری مهر، 29 مرداد 93)

به نظر می‌رسد تصمیم دولت برای عضویت در کنوانسیون‌ برن، بیش از آنکه خواستگاهی فرهنگی داشته و با بحث‌های کارشناسی صورت گرفته باشد، بحثی فرعی است و صرفا برای هموار کردن مسیر پر و پیچ و  خم عضویت در WTO صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر، فضای فرهنگی و بخصوص علمی کشور – که با پیوستن به کنوانسیون برن، دچار محدودیت‌های جدی می‌شود – قرار است برای خیرمقدم گویی به سازمان تجارت جهانی، به پای WTO ذبح شوند. نگارنده قصد قضاوت قطعی در خصوص درست یا غلط بودن این تصمیم ندارد اما حداقل توقع این است که دولت پیش از اقدام عملیاتی، پاسخگوی نقدهای جدی منتقدان بوده و دلایل خود را در دفاع از این تصمیم اعلام کند. منتقدان و مخالفانی که به اعتراف مدیرکل دفتر حقوقی وزارت ارشاد تعدادشان از موافقان بیشتر است.(خبرگزاری تسنیم، 9 تیر 93)

چرا برای اقدامی که با انتقادات جدی و قابل توجهی روبروست و به نظر می‌رسد تبعات جبران ناپذیر علمی و فرهنگی برای کشور به ارمغان دارد، با اصحاب علمی و فرهنگی کشور مشورتی نمی‌شود؟ چرا دست‌اندرکاران این اقدام، در برابر انتقادات سکوت پیشه کرده و پاسخ منطقی و قانع‎کننده‌ای در دفاع از تصمیم خود ارائه نمی‌کنند؟ جالب آنکه معاون حقوقی وزیر ارشاد، از پاسخگویی در این زمینه طفره رفته و همه چیز را به بررسی کارشناسی در هیات دولت حواله می‌دهد: ««وظیفه اصلی ما تهیه پیش‌نویس بوده است اینکه در دولت چگونه تصمیم‌گیری شود به ما ارتباطی ندارد… ‌تبعات و ملاحظات دیگر را باید مقامات تصمیم‌گیری کنند.»(خبرگزاری فارس، 25 فروردین 93) موضوع وقتی جالب‌تر می‌شود که بدانیم بنا به اعتراف مدیرکل حقوقی همین وزارتخانه، هیات دولت پیشاپیش موافقت شفاهی خود را با لایحه مزبور اعلام داشته است.(خبرگزاری تسنیم، 9 تیر 93)

اخیرا نیز حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور به دفاع تمام قد از این موضوع پرداخته و ترجیح داده است به جای پاسخ به انتقادات، عضویت در کپی‌رایت جهانی و کنوانسیون برن را فرصتی برای توسعه فرهنگی کشور توصیف کند.(خبرگزاری تسنیم، 6 شهریور 93) سوال جدی اینجاست در شرایط تحریم که محدودیت‌های جدی در زمینه فعالیت‌های علمی و فرهنگی بر کشور اعمال شده است، چرا جمهوری اسلامی ایران باید با پیوستن به کنوانسیونی با ذات استعماری، تن به محدویت‌های افزون‌ترِ بعدی داده و خود را در مقام پاسخگویی قرار دهد؟! آیا زرق و برق عضویت در سازمان تجارت جهانی، آن اندازه ارزش دارد که فضای علمی و فرهنگیِ در حال رشد کشور را برای خیرمقدم گویی به پیش‌قراولان جهانی‌سازی ذبح کنیم؟!