«فرهاد» واسطه آشنایی آوینی با امام بود

مراسم بزرگداشت سیدمرتضی آوینی سید شهیدان اهل قلم شب گذشته تحت عنوان روایت یک حقیقت در فرهنگستان هنر با حضور بهروز افخمی، حبیب احمدزاده، مریم امینی (همسر شهید آوینی)، مصطفی دلایی، مسعود فراستی و حسین معززی‌نیا برگزار شد.

مصطفی دالایی مستندساز و از همرزمان و همکاران شهید آوینی در ابتدای این نشست با اشاره به آثار این شهید گفت: یکی از مهمترین مسائلی که می‌توان عنوان کرد حقیقت‌طلبی ایشان در آثارشان است.

دالایی خاطرنشان کرد: سیدمرتضی قبل از سقوط خرمشهر مجموعه‌ایی را تحت عنوان فتح خون ساختند و من به یاد دارم که وقتی این فیلم را نگاه می‌کردم سرگردی در این فیلم توضیح می‌داد که وقتی تانک‌ها وارد شهر می‌شدند حتماً در معرض آرپی‌جی‌های ما قرار می‌گیرند و به نوعی با این مستند به مردم خرمشهر نوید این را می‌داد که شهر سقوط نخواهد کرد.

وی افزود:‌حقیقتی که مرتضی می‌دید با فردی که همین حقیقت را در خارج از کشور می‌دید تفاوت‌های زیادی داشت چرا که مرتضی با دید افق بازتری به ای مسئله نگاه می‌کرد. البته او این قابلیت را داشت که به بک‌گراند عالم نگاه کند که این موضوع در نریشن‌‌های مستندهای او دیده می‌شود.

* افخمی: فهم عالم در زبان آقا مرتضی روان است

در ادامه این نشست بهروز افخمی که نیز سالها در کنار شهید آوینی به فعالیت‌های مستندسازی پرداخته است، عنوان کرد:‌ فهم عالم در زبان آقا مرتضی روان است و امروز هم هرکس که می‌خواهد بداند آقا مرتضی اگر بود چه می‌ساخت باید بگویم او نریشن را در نظر می‌گرفت.

وی افزود: اهمیت نریشن از این جهت است که معانی را که دنبال می‌کند در پی این معانی بک‌گراند مشخص می‌شود که این موضوع از جنبه موسیقایی هم قابل توجه است و با گوش دادن به نریشن‌های مرتضی به آدم احساس ذوق دست می‌دهد.

افخمی تاکید کرد: امروز نسل جوان ما همین متن فارسی را هم درست نمی‌فهمند چون این متن در ابتدای جنگ برای ما معنی‌دار بود. اصطلاحاتی که برخی اوقات مرتضی به کار می‌برد بسیار فلسفی است چون فکر می‌کرد و پیش از همه این مهم است چون فکر می‌کرد پیش از همه این مهم است که او به عنوان یک هنرمند باید مشغول چیزی باشد که به راحتی می‌تواند به وجود بیاورد.

کارگردان «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» عنوان کرد: همانطور که همه می‌دانند و با مجموعه روایت فتح آشنا هستند بخش مهمی از تأثیر فیلم‌هایش به لحن و صدای خودش برمی‌گردد که ترجمه آن خیلی سخت است از لحاظ سیدمرتضی این کافی بود که حس و حال و مفهوم عمومی فیلم‌ها جریان پیدا کرده بود کاری مثل آخرین روزهای زمستان را می‌ساخت چون گفتن حرف‌های فلسفی در سید مرتضی به شدت دیده می‌شد.

* معززی‌نیا: آوینی وظیفه دانست علمی با فیلمسازی آشنا شود

بنابراین گزارش،‌حسین معززی نیا منتقد سینما نیز در این نشست گفت: ما اگر تعریف درستی از زمان خود آوینی پیدا می‌کنم آن جواب به الان هم قابل تسری است بحث ما در سینمای بعد از انقلاب سینمای دینی و سینمای داستانی است کاری که آوینی کرد این بود که وظیفه خودش دانست تا با مراحل فیلمسازی به صورت علمی آشنا شود و سینما را برای خودش تعریف کرد آوینی در کتاب آینه جادوی خود گفته است که من در تلاش برای پیدا کردن جوب‌های خود هستم.

ویافزود: آقا مرتضی سعی می‌‌کرد از آثار دیگران هم یاد بگیرد در مطالعات خود به کتاب آلفرد هیچکاک رسید که به نوشتن کتاب عالم هیچکاک ختم شد. جمع این دو اتفاق تلاش برای تکمیل اجزای فیلم‌شناسی بوده است در سینمای امروز ما چنین آدمی را کم داریم.

* احمدزاده: دوست داریم شهدا همه کارها را انجام دهند

حبیب احمدزاده از نویسندگان سینمای دفاع مقدس نیز طی صحبت هایی در ادامه این نشست عنوان کرد: ما بعضی وقت‌ها که درباره شهدا حرف می‌زنیم می‌خواهیم همه کارها را آن‌ها انجام دهند یعنی این بحث تئوریک نباید باعث ایجاد این موضوع شود.

یکی از مشکلاتی که داریم این است که ما مسائل آئینی خود را به نمایش تبدیل می‌کنیم حرفی که جلال آل احمد خطاب به روشنفکران زد ما داریم همان کار را می‌کنیم ما به قدری در عالم مجازی لذت می‌بریم که یادمان می‌رود باید دنبال جمع کردن توشه برای دنیای حقیقی باشیم.

* افخمی: آوینی در این دوره فکر کفر فیلمسازی نبود

افخمی نیز طی صحبتی کوتاه اظهار داشت: اگر مرتضی الان بود فکر می‌کرد که دیگر وقت فیلمسازی نیست.

بنابراین گزارش، مصطفی دالایی در بخشی دیگر از این مراسم به بیان ابعاد شخصیتی شهید آوینی پرداخت و گفت: ایشان در کارهایشان توجه واقعی به انسان داشتند. سید به انسان اصالت بیشتری می‌داد و هیچ‌وقت تکنیک را به نوعی استفاده نمی‌کرد که در این وسط انسان مخدوش واقع شود.

وی افزود: با اینکه او تدوین را می‌دانست اما از تدوین استفاده نمی‌کرد و می‌گفت این فیلم اصلاً نیازی به تدوین ندارد.

بهروز افخمی در ادامه صحبت های دالایی عنوان کرد: تعارض در این روزها بیشتر بروز می‌کند و اینکه سینما امروز بیشتر به سمت بی‌معنی بودن رفته است. اگر خود سید مرتضی زنده بود فیلمی مثل «آخرین روزهای زمستان» را می‌ساخت.

معززی‌نیا در ادامه این نشست گفت: آقا مرتضی می‌گوید که می‌خواهیم واقعیت را نمایش دهم و ویژگی‌های کارش هم این موضوع را نشان می‌دهد البته از طرفی هم این این را می‌دانیم که وقتی که می‌خواهد فیلم را مونتاژ کند صحنه‌های خارجی عراقی‌ها را نشان نمی‌داد و طرح سؤال این است که چه کسی به دنبال واقعیت است؟ و من معتقدم که مرتضی آوینی در برخی کارهایش گزینش انجام می‌دهد.

* در آثار آوینی قهرمانان عمل درست خود را انجام می‌دهند

حبیب احمدزاده در واکنش به معززی نیا گفت: در تمام آثار آوینی قهرمانان عمل درست خود را انجام می‌دهند و گمشده امروز ما این است که تعریفی از رزمندگان قهرمان نمی‌بینیم و دچار مظلوم‌نمایی دروغی شده‌ایم، ما در سینما‌ی امروزمان قهرمان حکیم نداریم تا با توجه به شرایط فعلی مشکلات را حل کند.

در همین میان دالایی نیز وارد بحث شد و طی سخنانی با اشاره به آثار شهید آوینی و نیاز امروز سینمای ایران تاکید کرد: شاخص‌های کارهای مستند آقا مرتضی متأسفانه نه خارج شده و نه آموزش داده می‌شود. در کدام یک از دانشگاه‌هایی فیلمسازی درباره شاخص‌های فیلمسازی آقا مرتضی صحبت می‌‌شود؟

وی افزود: شاخصه‌های آقا مرتضی همین‌طور رها شده است و فقط سال به سال یک مراسم برای او برگزار می‌‌کنند که البته این هم جای تشکر دارد ولی متاسفانه شاخصه‌‌های مستندهای شهید آوینی به آثار و کلاس‌های دانشگاه ما راه پیدا نکرد.

افخمی در ادامه خاطرنشان کرد: تمام کسانی که درباره سیدمرتضی صحبت می‌کنند برداشت شخصی خود را دارند و برای شناخت هرچه بیشتر سید مرتضی باید به متن‌هایی زمان خود او مراجعه کرد و باید زمان سیدمرتضی را کشف کرد.

معززی‌نیا با اشاره به شهید آوینی تاکید کرد: اگر بخواهم بگویم که چه شاخصه‌ای از آقا مرتضی برایم خوب بود بود غیر منتظره بودن او و اینکه آقا مرتضی به شکل غیرمنتظره ای هم به شهادت رسید.

* امینی: از 15 سالگی آوینی را می‌شناختم

بنابراین گزارش، بخش دوم این مراسم به سخنانی از مریم امینی و فراستی در رابطه با شهید آوینی اختصاص یافت. مریم امینی (همسر شهید آوینی) درباره ابعاد شخصیتی شهید آوینی اینگونه گفت: سریال قصه‌های مجید را آقای آوینی خیلی دوست داشت واقعاً آقای پوراحمد بعد از شهادت آقا مرتضی جزو دورترین دسته‌هایی بود که فکر می‌کردم پا پیش بگذارند و درباره آقا مرتضی فیلمی بسازند.

وی افزود: نتیجه چیزی که اتفاق افتاد این بود که آقای پوراحمد پا پیش گذاشتند و فیلم مرتضی و ما را ساختند که معتبرترین فیلم درباره آقا مرتضی است و تا حدی که امکان داشته وجوه مختلف را از بیان دیگران در فیلم گذاشته‌اند. شبی که با تمام گروه فیلمسازی در خانه ما جمع شدند دختر بزرگ ما ناراحت شد که چرا باید در خانه این کار را انجام بدهند یعنی احساس می‌کرد که آرامش بهم ریخته است که من این را به آقای پوراحمد انتقال دادم و ایشان دستور دادند تا همه ابزار آلات جمع شوند و گفتند من این صحنه را بازسازی می‌کنم.

امینی تاکید کرد: من عمری با آقا مرتضی زندگی کردم و این شانس را داشتم که قبل و بعد انقلاب همراه ایشان باشم و اتفاقی که با شهادت ایشان افتاده این فرصت را برای من به وجود آورد که به کل این زندگی فکر کنم.

وی با اشاره به سال‌های آشنایی خود با شهید آوینی یادآور شد: من تقریباً 15 سالم بود که آقا مرتضی را شناختم و خیلی دلیل منظمی پیدا نمی‌کنم که بگویم که من از کجا بفهمم که اشتباه نکردم. نوع صحبت‌ کردن ایشان و برداشت او از ادبیات یکی از عواملی بود که عشق مطالعه را در من بیدار می‌کرد به اضافه جذابیت ظاهری که ایشان داشت و به هر حال چند سالی طول کشید که به ازدواج ما ختم شد و زمانی که ایشان پایان‌نامه دانشگاهشان را می‌‌نوشتند به من  کمک می‌کردند و سالیکه ایشان فارغ التحصیل شد من تازه وارد دانشگاه شدم.

امینی تاکید کرد: ما سال 56 ازدواج کردیم و هیچ نوع گرایش سیاسی در من و آقا مرتضی نبود.

* فرهاد مهراد واسطه آشنایی آوینی با امام خمینی بود

وی خاطرنشان کرد: نقطه عطفی که درباره آن صحبت می‌کنیم پس از دیدار تلویزیونی ایشان با حضرت امام شکل گرفت ما بعد از ازدواج مستأجر مادر آقای فرهاد مهراد بودیم و از این موضوع خبر نداشتیم که یک دوستی  بین ما شکل گرفت و اولین ارتباط آقا مرتضی با حضرت امام از طریق نواری بود که آقای فرهاد مهراد درباره شکست حکومت نظامی به ما دادند.

امینی افزود: وقتی ایشان وارد جهاد سازندگی شدند شکل ظاهری و عادت‌ها و آیین‌هایشان تغییر کرد و با یقین بسیار بالای وارد عرصه‌ای شدند که وقتی این سیر را نگاه می‌کنیم انتهای آن جز شهادت نخواهد بود.

* فراستی: اساساً مرتضی با جنگ مرتضی می‌شود

مسعود فراستی نیز در ادامه این نشست با اشاره به سخنان همسر شهید آوینی گفت: من از دیگران کم می‌دانم که مرتضی قبل از انقلاب روشنفکر بوده و کامران صدایش می‌کردند. این موارد او برای من جذاب است که عرصه‌ شهادت مرتضی یک شبه نبود و زمینه این تحول وجود نداشت. مرتضی وحشتناک با سواد بود اما در مسئله سیاست با سواد نبود.

وی مطرح کرد: آیا انقلاب مرتضی را از یک روشنفکر بی‌ربط با انقلاب به یک متفکر و هنرمند تمام عیار انقلاب تبدیل کرد؟ اساساً مرتضی با جنگ است که مرتضی می‌شود.

امینی در پاسخ به سئوال فراستی عنوان کرد: مرتضی آدمی بود که حقیقتاً دغدغه سؤال داشت و اگر ما یکی از ویژگی‌های روشنفکری را سؤال داشتن می‌دانیم این ویژگی را مرتضی به شدت داشت. یعنی چیزی را که باعث می‌شود که این تحول مقابل توجیه باشد این است که این ویژگی جستجو کردن معنای حقیقی، همیشه دغدغه‌اش بوده و برای پیدا کردن جواب این سؤال‌ها بود که فلسفه و متون اسلامی و عرفانی برایش مهم بود و اینها را می‌خواند آقا مرتضی خیلی خالص بود و خودش را فریب نمی‌داد و هدفی جز رسیدن به حقیقت نداشت این مجموعه شروع دوران بعد از انقلاب ایشان را مقداری قابل توضیح می‌کند.

امینی با اشاره به اولین دیدار شهید آوینی با امام خمینی (ره) گفت: من فکر می‌کنم که اگر واقعاً آنچه را که قرار بود مرتضی از دیدن حضرت امام بگیرد گرفته بود همان زمان زندگی‌اش تمام می‌شد.

فراستی در بخشی دیگر از سخنان گفت عنوان کرد: اگر ادعای این را داریم که مراسم برای مرتضی می‌گذاریم حرفی که در سال 93 می‌زنیم باید با حرفی که در سال گذشته زده‌ایم متفاوت باشد. مرتضی که عقب نرفته است. مرتضی نیاز امروز و فردای ما است. مرتضی آدم خیلی منحصر به فردی بود یعنی اگر در تاریخ 100 سال اخیر دنیا برگردیم مرتضی آوینی در زمینه فرهنگ کاملاً منحصر به فرد است چون حرف‌هایش تازه است و سؤال‌برانگیز است چرا که سخن، سخن خود اوست الان به نظرم ما داریم با مرتضی شوخی می‌کنیم اما مرتضی شوخی نیست.

وی با اشاره به وجهه نقادی شهید آوینی خاطرنشان کرد: مرتضی به شدت در نقد بی‌رحم است مرتضی نقدی درباره محسن مخملباف دارد که فوق‌العاده بی‌رحمانه است. من سال بعد در هیچ مراسمی برای آوینی شرکت نخواهم کرد مگر اینکه حرف جدید بزنم.

* آوینی اگر بود از «امروز» دفاع نمی‌کرد

فراسنی با طعنه به فیلم «امروز» خاطرنشان کرد: اگر مرتضی زنده بود از این مزخرفی که به اسکار رفته دفاع نمی‌کرد و می‌ایستاد و شمشیر می‌زد و خود را لوس نمی‌کرد.

وی افزود: مقاله هیچکاک مرتضی جزو بهترین مقالاتی است که درباره هیچکاک در جهان وجود دارد مرتضی واقعاً از روشنفکری عبور کرد روشنفکری ما خیلی دیگر دارد و مرتضی از این مسیر عبور کرده بود گذشته مرتضی ؟؟ نیست.

بنابراین گزارش، در پایان این نشست به بهانه بزرگداشت سید مرتضی آوینی باشگاه مستند انقلاب با حضور مریم امینی (همسر شهید آوینی)، حبیب احمدزاده، مصطفی دالایی، مسعود فراستی و حسین معززی نیا رونمایی و کیک تولد این شهید نیز به رسم یادبود به این مجلس آورده شد.