بلایی که سدسازی بر سر کشورآورده است

ثریا شب گذشته با موضوع ریشه یابی بحران آب در کشور و با حضور دکتر حجت میان آبادی کارشناس سیاست گذاری آب بر روی آنتن شبکه اول سیما رفت.همچنین در این برنامه دکتر محمد تقی توکلی رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس بعنوان میهمان تلفنی برنامه ثریا را همراهی می کرد.

سوء مدیریت، کمبود آب را به بحران تبدیل کرده است

در ایتدای برنامه دکتر حجت میان‌آبادی در خصوص اینکه مشکل کشور ما مشکل بحران آب است یا مسئله عدم مدیریت صحیح، گفت: مسئله ای که در کشور ما کمبود آب را به بحران آب تبدیل کرده، سوء مدیریت است.
وی در توضیح این سوء مدیریت افزود: علل مختلفی در خصوص بحران آب در ایران مطرح شده است که سه عامل مهم آن عبارتند از رویکرد به مسئله آب، میل به توسعه بی ضابطه و عدم سیاست گذاری بویژه در کشاورزی.

سدسازی افراطی دریاچه ارومیه را خشکاند

وی در خصوص تشریح مسئله اول اظهار داشت: ما سه رویکرد اصلی در بهره برداری از آب داریم که رویکرد اول رویکرد مهندسی محور است که در این رویکرد اصل کار ما بر اساس کارهای سازه ای یعنی سد سازی است.

وی ادامه داد برای نمونه  تعداد سد هایی که در دهه های اخیر در کشور ما احداث شده650 عدد سد است و تعداد سدهای مورد مطالعه هم 537 عدد است که این تعداد از سد بسیار بیش تر از نیاز کشور ماست.

وی خاطر نشان کرد: آقای چیت چیان در همین برنامه ثریا شجاعانه اقرار کرد که ما در سد سازی افراط کرده ایم؛ هم اکنون نزدیک به 40 درصد سدهای ما خالی است.

این کارشناس مسائل آب در ادامه در خصوص وضعیت سدسازی در حوزه دریاچه ارومیه گفت: طبق آماری که وجود دارد در این حوزه بیش از 100 سد  ساخته‌ایم و اکنون در ارومیه به این وضعیت افتادیم؛ هر سد ما بالای 700 میلیارد هزینه داشته است درحالی که می‌توانستیم با یک پنجم هزینه در همان مقدار آب صرفه جویی کنیم و الگوی مشت وکشاورزی را بهبود ببخشیم.

وی افزود: ما در منطقه‌ای خشک قرار داریم که تبخیر آب مهمترین معضل ما است، نباید با این افراط در سد سازی این مثدار حوضچه تبخیر آب درست کنیم. درسیستان بیش از 90 درصد آبهای ذخیره شده تبخیر می‌شوند.

سر سیاست گذاران کشور به سنگ سدها خورد  اما مسیرشان تغییر نکرد

 میان آبادی گفت: بسیار خوشحالم که مسئولین رسما اعتراف می کنند افراط کردیم و سر سیاست گذاران کشور به سنگ سدها خورده است؛ اما با این حال مسیر مسئولین هنوز تصحیح نشده است.
این کارشناس سیاستگذاری مسائل آب افزود: امروز مسئولین بجای سد سازی می‌خواهند از انتقال آب استفاده کنند که به مراتب از قبلی هزینه بر تر و خطرناکتر است.
وی ادامه داد: بطور مثال می خواهند آب را از خزر بکشند به ارومیه یا آب را از عمان ببرند سیستان و یا آب خزر را از البرز با پمپاژ رد کنند و ببرند سمنان و سپس ببرند به ارومیه؛ می‌توان گفت این بار بجای سد سازی در طرح‌های انتقال آب افراط می‌کنیم که هزینه های بیشتری هم از سد سازی دارد؛ حتی رسانه های خارج از کشور مدعی شده اند که این طرح مطرح شده است که آب کشور تاجیکستان را برای تامین مصارف آب کشور، وارد ایران کنیم که این طرح هم بسیار گران است و هم از لحاظ امنیتی و هیدروپلیتیکی اشکالات اساسی دارد.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: گاهی اوقات ما در سد سازی در ارومیه حسن نیت داشته ایم و با افتتاح ها فکر می‌کردیم کار مثبتی انجام می‌دهیم اما غافل بودیم که این اقدامات برای ارومیه واقعا مخرب است؛ الان که متوجه شده ایم این اقدامات در گذشته اشتباه بوده باید مراقب باشیم دوباره اشتباهی نکنیم که بعد از بیست سال بفهمیم که این اقدام هم اشتباه بوده است.

میان آبادی تصریح کرد: بسیاری از مقالات دانشجویان ما با این عنوان شروع می‌شود که آب کالایی است اقتصادی، این عنوان بسیار ناراحت کننده است؛ آب موهبتی فرهنگی، دینی، سیاسی، اقتصادی، سیاسی و اقلیمی است، و این دیدگاه دانشگاهیان ما است که وضعیت آب کشور را به اینجا رسانده است؛ اکثر قریب به اتفاق انگیزه های سد سازی در ارومیه رویکردی اقتصادی صرف داشته است.

سدسازی افراطی با فشارهای سیاسی یا ازطرف دولت و یا از طرف نمایندگان

این کارشناس سیاست‌گذاری مسائل آب در خصوص رویکرد مدیریتی در مصارف آب، گفت: در این رویکرد ما یک مدیریت عرضه داریم و یک مدیریت تقاضا؛ در مدیریت عرضه تمام تلاش سیاست گذاران ما این می‌شود آب مورد نیاز را تامین کنند که یا سد احداث کنند یا آب را وارد کنند و یا از خزر آب را به نقاط دیگر بکشند؛ اما رویکرد تقاضا این است که ما باید جلوی بسیاری از هدر رفت‌های آب را بگیریم.

وی در خصوص طرح کشیدن آب خزر به سمنان گفت: استاندار سمنان در دولت قبل گفتند اگر ما تنها یک پنجم زمین‌های سمنان را به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز کنیم سالانه 110میلیون متر مکعب صرفه جویی در آب داریم؛ یعنی اگر ما کمتر از 40درصد زمین های کشاورزی را به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز کنیم صرفه جویی آبی که داریم بیشتر از آبی است که می‌خواهیم از خزر به سمنان بیاوریم.

میان آبادی تصریح کرد: این ساخت بی رویه سد بخاطر اینست که برخی از سدهای ما با فشارهای سیاسی یا ازطرف دولت و یا از طرف نمایندگان احداث شده است که گمان می کنند دارند به حوزه های انتخابیه شان خدمت می کنند.

به جای کشت غیر ضرور باید نیازهای مان را با آب محدود تولید کنیم

در این بخش از برنامه آقای مهندس توکلی رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس در گفتگویی تلفنی در خصوص اظهار نظرات عجیب برخی از کارشناسان در حوزه کشاورزی برای صرفه جویی آب، گفت: ما از نظر منابع آب در کشور در محدودیت جدی قرار گرفتیم چراکه در دهه هفتاد که بارندگی ما زیاد بود نهضت سدسازی ایجاد شد که این سد سازی تبدیل به انگیزه شد و هرکس به دنبال این بود تا آبی را مهار کند ولی از این غافل بودند که اقلیم منطقه ما خشک است و اینجا است که ما اکنون به این رسیده ایم که بگوییم اشتباه کرده ایم.

وی در ادامه افزود: این کاهش منابع آب با افزایش جمعیت، تقاضا و غیره همزمان شده است و متاسفانه کاهش آب تمامی این معادلات را به هم زده است؛ 110 میلیارد متر مکعب کاهش در آب های زیرزمینی داریم که مردم ناچارا از آب های زیرزمینی استفاده می‌کنند.

این نماینده مجلس در خصوص اصلاح و ضعیت آبیاری در کشاورزی یا تعطیلی  کشاورزی گفت: در مجلس بحث تعطیلی کشاورزی مطرح نیست چراکه باید از ظرفیت هایی که داریم استفاده کنیم ما باید روش‌های آبیاری کشاورزی را تغییر دهیم و باید از فناوری های روز استفاده کنیم و الگوهای کشت را تغییر دهیم.

وی با تاکید بر اینکه خودکفایی کشور باید در حوزه محصولات استراتژیک باشد گفت: ما باید از کشت های غیر ضرور به سمت کشت محصولات اساسی کشور و نیازهای مان حرکت کنیم که در شرایط بحران دارندگان آن از دادن این محصولات به ما امتناع می کنند.

کل آب هدررفت شهر مشهد برابر با کل آب موردنیاز بیرجند

دکتر میان آبادی در رابطه با اقلیم خشک ایران گفت: هنر مدیریت این است که سیستم را به گونه ای پایدار طراحی کنیم تا کمترین تبعات ممکن را داشته باشیم مانند استرالیا که در یک خشکسالی 15 ساله با مدیریت صحیح این بحران را پشت سر گذاشت.

میان آبادی با اشاره به نقش مسئولین در صرفه جویی در حوزه آب، گفت : الان در شبکه شرب شهری ما 30 درصد آب تصفیه شده قبل از اینکه به دست مردم برسد هدر می‌رود بطور مثال چند سال پیش بررسی در شهر مشهد صورت گرفت که نشان داد کل آب هدررفت شهر مشهد برابر با کل آب موردنیاز بیرجند است.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: در بحث کشاورزی هم ما عادت کرده ایم که در خصوص مصارف آب، نوک پیکان انتقاد خود را به سوی مردم کشاورز که قشر ضعیف و زحمتکش جامعه هستند، بگیریم؛ ما سه نوع شبکه آبیاری زهکشی داریم که بیش از 50 درصد آن سنتی، کمتر از 15 درصد نیمه پیشرفته و حول و حوش 30 درصد آن پیشرفته است.

بصورت میانگین 40 درصد آب از سد تا به کشاورز برسد در شبکه های انتقال آب هدر می رود

این کارشناس مسائل آب اظهار داشت: مطالعاتی در خصوص شبکه های هدر رفت انتقال آب صورت گرفته است؛ شبکه انتقال آب سد دز از 100 درصد آبی که از پشت سد برای کشاورزی میفرستیم در ابتدا 20درصد آن هدر می‌رود و وقتی وارد خط توزیع می‌شود مجدد 20درصد این آب هدر می‌رود.

وی ادامه داد: در دشت قزوین که مدرنترین سیستم آبیاری را دارد از 100 درصد آب ورودی راندمانی 80 درصدی داریم و از این 80 درصد نزدیک به 50 درصد آن دوباره هدر می‌رود، یعنی در مجموع 50 درصد از کل آب پشت سد که قرار است به زمین کشاورزی می‌رسد هدر می‌رود؛ اینها از مشکلات حکمرانی است که بیشتر در مورد آن صحبت خواهیم کرد.

میان آبادی خاطر نشان کرد: در مطالعه ای موردی در دشت مغان نزدیک به 77درصد آب پشت سد هدر می‌رود و فقط 23 درصد آن به زمین کشاورزی می‌رسد؛ میانگینی از این چند مطالعه موردی گرفته شده است که بر اساس آن از 42 میلیار متر مکعب آب تخصیص یافته فقط 27 میلیارد آن به  شبکه توزیع میرسد و از این 27میلیارد متر مکعب هم فقط 14.7 میلیارد متر مکعب آن به دست کشاورز می‌رسد.

در سیستان مشکل آب داریم ولی هندوانه می کاریم

میان آبادی با تاکید به اینکه ما الان آب مجازی کشور را به قیمت بسیار ارزان به کشورهای دیگر صادر می‌کنیم، گفت: این کار را انجام می‌دهیم و بعد به دنبال این هستیم که آب را از مناطق دیگر وارد کشور کنیم؛ ما از لحاظ جایگاه تولید محصولات غذا در جهان جایگاهی نداریم اما در بحث تولید میوه جات دومین تولید کننده محصولات خیار، خربزه، پسته و هندوانه هستیم؛ درواقع محصولات پر آب صادر می‌کنیم اما می‌خواهیم از کشورهای دیگر آب وارد کنیم.

وی در ادمه گفت: بیشترین صادرات آب مجازی را بخاطر چنین میوه هایی داریم؛ این یعنی الگوی کشت ما مشکلات عظیمی دارد بطور مثال در ارومیه با اینکه بحران اساسی آب داریم الان سیب صادر می‌کنیم و خوشحال هم هستیم که صادرات داریم.

میان آبادی خاطر نشان کرد: متاسفانه ما در سیستان که به سختی آب آن را تهیه می‌کنیم، آب را به کشاورز داده‌ایم و کشاورز هم هندوانه کاشته است و البته این هندوانه را هم نتوانسته بفروشد و آن را جلوی گاو گوسفندهایش ریخته است؛ در کرمان و خراسان هم شرایط به این ترتیب است و این بخاطر سیاستگذاری های نادرست است.

 این سیاست گذار مسائل آب با بیان خاطره ای گفت: طبق آمار رسمی هلند که از کشورهای پر آب دنیا است سومین کشور وارد کننده آب مجازی دنیا است اما ایران کاملا برعکس است. بعنی علی رغم آب کم ولی بیشترین صادر کننده آب مجازی است.

معلوم نیست چه بلایی داریم سر خراسان می آوریم

میان آبادی در خصوص نوع سوم و  بحث حکمرانی آب گفت: تعریف حکمرانی مجموعه ای از سیستم های حقوقی، اجتماعی، فرهنگی و اقلیمی است؛ یعنی ما باید در خلال بهبود مسائل آبی کشور مسائل سیاسی، اقلیمی یا اجتماعی آب را درنظر بگیریم.
وی افزود: این یک هشدار است که اگر ما میخواهیم آب کشور را نجات بدهیم باید از نگاه مهندسی و سازه ای به نگاه حکمرانی روی بیاوریم؛ چرا سیستم حکمرانی ما مشکل دارد؟ بخاطر اینکه شهرداری ما تراکم فروشی می‌کند و بعد دستش را در جیبش می‌گذارد و دیگر هیچ مسئولیتی در قبال آب این واحدهایی که ایجاد کرده ندارد؛ در سیستم حکمرانی شهرداری ها در کلانشهر ها مسئول آب آن کشور هستند.

میان آبادی تاکید کرد: از یک طرف می گوییم مشهد مشکلات جدی آب دارد و از طرف دیگر در کنار آن شهر پدیده را ایجاد می کنیم که هیچکس نمی داند آبش را از کجا باید بیاوریم. از این مثال ها در مدیریت شهری مان زیاد است.

وی در ادامه افزود: تصور ما این است که آب ما یک متولی دارد و آن وزارت نیرو است و بقیه باید بروند دنبال کار خودشان؛ ما بجای اینکه صنعت را ببریم مکان هایی که آب است آب را میاوریم مکان هایی که صنعت است. آیا تا این حد باید نگاه و سیاست های ما اشتباه باشد تا اینگونه به چالش بخوریم؟
وی ادامه داد بعد که به مشکل می خوریم مردم را جابجا می کنیم و هم اکنون شاهد مهاجرت های گسترده از مناطق کم آبی که در آن فولاد زده ایم هستیم.

این کارشناس مسائل آب خاطر نشان کرد: کشورهایی مثل هلند و آلمان تصمیم خودشان را گرفته اند که میخواهند چه کاری انجام بدهند و آمایش سرزمینی در آنجا صورت گرفته است اما مثلا در ایران خراسان که واقعا از کمبود آب رنج می‌برد قطب صنایع غذایی کشور شده است و از طرفی آن را قطب توریسم می‌کنیم و از طرف دیگر به دنبال این هستیم که خراسان قطب صنعتی کشور شود و فولاد که آب بر هم هست آنجا می زنیم؛ بالاخره باید تکلیف خودمان را روشن کنیم، ما همه چیز را می‌خواهیم اما به هیچکدام هم نمی‌رسیم؛ این یعنی توسعه بی بند و بار!

سیاست گذاری های غلط وزارت علوم، اساتید دانشگاه را به اینجا رساند
دکتر میان آبادی در خصوص نقش دانشگاه‌های ما در مسائل آب گفت: وضعیت پژوهش_کاربردی ما وضعیت خوبی نیست یعنی اینکه این مطالعات با نیاز کشور ما تطابقی ندارد بطور مثال هلند که قطب مدیریت آب است از نظر تولید مقالات در بحث آب کشور دوازدهم دنیا است و ما کشور چهاردهم هستیم اما ما مسائلی را کار می‌کنیم که هدفمان صرفا چاپ مقاله است؛ من از دانشگاهیان تقاضا دارم مانند برخی از مسئولین که توپ را فقط در زمین تحریم‌ها میندازند، نباشیم ما هم توپ را در زمین مردم و مسئولین نیندازیم.

وی با بیان اینکه ما در زمینه های حکمرانی و دیپلماسی آب رشته دانشگاهی نداریم، تصریح کرد: 30 سال است که در این رشته ها در دنیا کار می‌شود؛ سیاست گذاری های غلط وزارت علوم در خصوص ارتقا اساتید که منوط شده به چاپ مقالات، اساتید را به چاپ این مقالات مجبور کرده اند.

میان آبادی در خصوص اقدامات کشورهای خارجی برای مشکلات ایران گفت: شما و قتی در هلند صفحه سایت یک استاد دانشگاه را باز کنید در آن صفحه ذکر شده است که “من هیرمند شناس هستم”؛ یکی از دانشجویان نمونه ما آمده بود آمریکا و نمی‌دانست که هیرمند کجا هست و این بخاطر ضعف نظام آموزشی کشور است .

 وی در ادامه گفت: یکی از اساتید مطرح آب زیرزمینی هلند ارائه ای داشت و گفت طول قنات های ایران تقریبا برابر فاصله زمین تا ماه است این یعنی اینکه آب در ایران باستان مدیریت صحیح  و حکمرانی می‌شده است.

میان آبادی تصریح کرد: در یکی از بودجه های سالانه بودجه ای که دولت و مجلس به سد سازی تخصیص داده بود چندین برابر کل بودجه جهاد کشاورزی بود؛ ما تمام تلاشمان این است که باید رویکردهایمان را عوض کنیم.

ایران باید دیپلماسی آب را بداند و از اطرفش خبر داشته باشد

این کارشناس مسائل سیاست‌گذاری آب درخصوص دیپلماسی آب اظهار داشت: تقریبا 50 درصد از جمعیت کل زمین در مناطقی زندگی می‌کنند که آب مورد نیازشان به آبهای مشترک وابسته است.

دکتر میان آبادی با ارائه آمارهایی از منابع آبی مشترک در دنیا گفت: دیپلماسی آب برای بهره برداری و تعاملات مثبت در دنیا 35 سال است که در مجامع بین المللی مطرح است.

وی در ادامه با ارائه اسلایدهایی که نمایانگر وضعیت هیدروپلیتیکی در دنیا بود، گفت: دیدگاه های سیاستمداران دنیا اهمیت این موضوع را نشان میدهد؛ اکثریت علمی دانشگاهی بر این باورند که آب بجای این که باعث جنگ شود میتواند باعث همکاری بین کشورها شود.

دکتر حجت میان آبادی همچنین برخی از حوزه های آبی دنیا را از لحاظ هیدروپلیتیکی بررسی کرد و گفت: ما باید دیپلماسی آ ب را بدانیم و بدانیم که اطرفمان چه خبر است؛ ایران از نظر تعداد همسایه سومین کشور است و جالب است که بدانیم ما با تمام این 15 کشور همسایه مرز آبی داریم یعنی از غرب به دجله و فرات و از شرق به آمو دریا متصل هستیم؛ همچنین ایران منابع زیر زمینی مشترکی هم با همسایه ها دارد لذا ما یکی از خاص ترین هیدروپلیتیک های دنیا را داریم اما متاسفانه رشته دانشگاهی در این زمینه نداریم.