نمی توان منکر موفقیت و محبوبیت باربی به عنوان یک عروسک مدل شد. تمام تلاش های انجام گرفته برای جایگزینی آن نیز یا به شکست انجامیده و یا در نهایت به تولید محصولات مشابه منجر شده است.
پس از تولید باربی و موفقیت چشمگیر آن، عروسک های مدل بسیاری ساخته شدند تا دوباره این موفقیت را تکرار کنند. عروسک های طراحی شده معمولا همان ویژگی ها و طرح باربی را داشتند و همانند این عروسک لوازم شخصی، خانه و دکوراسیون و لباس های بسیاری برای آنها طراحی و ساخته شد. برخی از آنها با استقبال خوبی مواجه شدند و حتی در مقاطعی میزان فروش آنها از فروش باربی فراتر رفت. با این وجود باربی هم چنان در صنعت عروسک سازی بی رقیب باقی مانده و اکنون که حتی بیشتر از نیم قرن از تولید آن می گذرد هنوز انتخاب اول دختران ۳ تا ۱۲ ساله است.
اولین عروسکی که بعد از باربی و در رقابت با آن ساخته شد «تامی» نام داشت. تامی عروسکی ۱۲ اینچ بود که توسط شرکت «آیدیل» در سال ۱۹۶۲ ساخته شد. این عروسک با شعار «عروسکی که دوست دارید آن را لباس بپوشانید»، مدعی بود که پرتره یک نوجوان آمریکایی معمولی به صورتی عادی تر و نرمال تر از باربی به نمایش می گذارد. تامی نیز کمد لباسی وسیع و بزرگ، خانواده ای عروسکی، دوستان عروسکی، خانه، خودرو و وسایل کوچک داشت. نمونه اندکی متفاوت تر و بزرگتر تامی در سال ۱۹۶۵ و تحت عنوان «تامی جوان» تولید شد. با این وجود در طول همان سال از محبوبیت تامی کاسته شد و در سال ۱۹۶۶ تولید آن متوقف شد.
عروسک تامی شعار «عروسکی که دوست دارید آن را لباس بپوشانید» را انتخاب کرد
عروسک بعدی «سیندی» نام داشت و انگلیسی بود. سیندی در سال ۱۹۶۳ توسط شرکت «پدیگری» ساخته شد و در واقع واکنش انگلیس به محبوبیت باربی بود. اولین لباس های او توسط طراحان لباس مشهور طراحی شدند و از مد روز پیروی می کردند. سیندی سریعا به موفقیت رسید و سازنده و طراحان مجبور بودند برای تامین تقاضا به شدت تلاش کنند و تمام نوآوری ها را به کار گیرند. سیندی به پرفروش ترین عروسک بریتانیا تبدیل شد و در سال های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۰ جایزه «عروسک سال دختران» را از آن خود کرد.
در طول بیست سال بعدی سیندی و لباس ها و لوازم اش منعکس کننده آخرین مد و سبک زندگی دختران بودند. سیندی برای هر موقعیتی لباسی مخصوص داشت؛ لباس کار پرستاری یا مهمانداری، لباس مهمانی و لباس هایی برای زندگی روزمره. اما اواسط دهه ۸۰ بود که شرکت پدیگری، علی رغم تمام تلاش ها برای به روز بودن و مقابله با حریفان خارجی و حتی تولید عروسکی متفاوت تحت عنوان «سیندی با ظاهر جدید»، کنترل بازار را از دست داد.
سال ۱۹۸۶ بود که شرکت تمام حقوق سیندی را به شرکت آمریکایی «هاسبرو» فروخت. شرکت هاسبرو عروسک را بازسازی کرد تا ظاهری آمریکایی به آن ببخشد. اما با توجه به رشد روزافزون محبوبیت باربی، سیندی به موفقیت چندانی نرسید و شرکت هاسبرو در سال ۱۹۹۷ تمام حقوق ان را به شرکت پیگری بازگرداند. با این وجود سیندی هنوز از مارک های تجاری صنعت عروسک سازی محسوب می شود و دسامبر گذشته ۵۰ سالگی خود را جشن گرفته است.
سیندی هنوز از مارک های تجاری صنعت عروسک سازی محسوب می شود
یکی از حریفان قدرتمند باربی عروسک «برتز» بوده است. عروسک های برتز توسط شرکت آمریکایی «ام جی ای» طراحی و ساخته شدند و فروش آنها در سال ۲۰۰۱ آغاز شد. تفاوت طراحی این عروسک ها با باربی داشتن سری بزرگ و چشم های بادامی شکل بود. چهار عروسک ابتدایی این شرکت موفقیت چشمگیری داشتند و دوستان جدیدی برای آنها طراحی شد تا پاسخگوی تقاضا و سلیقه های متفاوت باشند. برتز نیز مانند تمام عروسک های مدل با لوازم شخصی و جانبی بسیاری فروخته می شد. عبرای این عروسک ها هم چنین یک فیلم سینمایی، سریال، آلبوم موسیقی و بازی های ویدئویی و رایانه ای ساخته شد. عروسک های برتز به اندازه ای موفق بودند که شرکت متل مجبور شد در سال ۲۰۰۳ برای کنترل بازار دو خط تولید برای دو عروسک جدید تحت عنوان «فلاواس» و «مای سین» راه اندازی کند.
عروسک برتز از سوی انجمن روانشناسی آمریکا متهم به داشتن ظاهری غیرواقعی و جنسیت گرایانه شده است
تولید عروسک های برتز هم چنان ادامه دارد. هرچند این عروسک از سوی انجمن روانشناسی آمریکا متهم به داشتن ظاهری غیرواقعی و جنسیت گرایانه شده که برای کودکان که اکثریت مشتریان آن را تشکیل می دهند، نامناسب است.
کشورهای آسیای شرقی نیز در این بازار فعال بوده اند و سعی کرده اند با طراحی های شرقی و منحصر به فرد نقش خود را به خوبی ایفا کنند. شرکت ژاپنی «تاکارا» به ویژه در این زمینه بسیار فعال بوده است و سه عروسک به نام های «بلایث»، «لیکا» و «جنی» تولید کرده است. مشخصه این عروسک داشتن چشم هایی بزرگ است که قابلیت تغییر رنگ دارند. بلایث در سال ۱۹۷۲ شد و تولید آن هنوز ادامه دارد اما محبوبیت چندانی ندارد. لیکا قبل از بلایث و در سال ۱۹۶۷ وارد بازار شد و در ژاپن محبوبیتی مانند محبوبیت باربی در آمریکا بدست آورد. لیکا ابعاد و سایزی مشابه دختران معمولی ژاپنی داشت و با لباس های متفاوت عرضه شد. لیکا چهلمین سالگرد خود را در سال ۲۰۰۷ جشن گرفت و تولید آن ادامه دارد.
مشخصه عروسک بلایث داشتن چشم هایی بزرگ است که قابلیت تغییر رنگ دارند
جنی نیز توسط شرکت تاکارا و تحت لیسانس متل در سال ۱۹۸۲ ارائه شد. جنی به «باربی تاکارا» معروف بود اما در سال ۱۹۸۶ و پس از لغو لیسانس شرکت متل نام آن تغییر یافت. البته جنی از همان ابتدا بر اساس استانداردهای ژاپنی ساخته شد. این عروسک قدی کوتاه تر از باربی و چشم هایی گردتر و بزرگتر داشت. جنی نیز مانند هر عروسک مدل دیگری طیف وسیعی از لباس به همراه خود داشت؛ از کیمونو تا یونیفورم مدرسه و لباس های آخرین مدل. جنی هنوز عروسکی محبوب در ژاپن محسوب می شود اما لیکا، باربی و برتز قبل از آن قرار دارند.
جنی هنوز عروسکی محبوب در ژاپن محسوب می شود اما لیکا، باربی و برتز قبل از آن قرار دارند
کره شمالی نیز در سال ۲۰۰۳ عروسک «پولیپ» را وارد بازار کرد. این عروسک نیز در رده عروسک های مدل قرار می گیرد و مدل ها و لباس های گوناگونی دارد. پولیپ نیز مانند دیگر عروسک های ساخت کشورهای آسیایی سر و چشم های بزرگ دارد.
فولا عروسک دیگری است که برای مقابله با باربی ساخته شده است. آنچه این عروسک را از دیگر عروسک ها جدا می کند ماهیت اسلامی آن است. این عروسک که کاملا مشابه باربی است توسط شرکت اماراتی «نیو بوی» برای کودکان کشورهای اسلامی و خاورمیانه ساخته شده است. این عروسک در کشورهای چین، اندونزی، برزیل، آفریقای جنوبی و مصر نیز به فروش می رسد. فولا که از تبلیغات تلویزیونی مناسبی بهره می برد فروش خوبی داشته است. فولا برای برخی نمونه یک دختر مسلمان است و طرز رفتار و پوشش مناسب دختران مسلمان را نشان می دهد. فولا در واقع در پی رواج ارزش های اسلامی در میان کودکان است. فولا لباس هایی پوشیده دارد و بر اساس ویژگی های ظاهری و فیزیکی زنان خاورمیانه ساخته شده است. بااین وجود فولا نیز به دلیل «ارائه تصویر غیرواقعی از زیبایی» مورد انتقاد قرار گرفته است. این عروسک نیز مانند باربی با وسایل جانبی بسیاری نظیر چتر، ساعت، دوچرخه، دوربین، سی دی، صندلی و ده ها وسیله دیگر به فروش می رسد.
فولا نیز به دلیل «ارائه تصویر غیرواقعی از زیبایی» مورد انتقاد قرار گرفته است
ایران نیز برای تولید عروسک های مدل ایرانی بر اساس ارزش های اسلامی و فرهنگ ایرانی برنامه ای را در سال ۱۳۷۵ آغاز کرد. دارا و سارا، دو عروسک ایرانی در سال ۱۳۸۰ وارد بازار شدند. دارا و سارا قیمتی کمتر از باربی داشتند و هدف از ساخت آنها کاهش فروش و تاثیر فرهنگی باربی در میان کودکان بود. این عروسک ها با لباس های متنوع و متفاوتی ارائه شدند که بر اساس لباس های سنتی اقوام مختلف ایرانی طراحی و دوخته شده بودند. دارا و سارا البته به موفقیت چندانی دست نیافتند و تولید آنها درمقیاسی بسیار محدود ادامه دارد. اما مسولان و مدیران پروژه این عروسک ها از بازگشت دوباره آنها در شکل و لباس های جدید خبر داده اند.
مدیران عروسک های سارا و دارا از بازگشت دوباره آنها در شکل و لباس های جدید خبر داده اند
آخرین عروسک مدلی که پس از باربی ساخته شده است «لامیلی» نام دارد. این عروسک در سال ۲۰۱۴ و با شعار «متوسط نیز زیباست» ارائه شد. این عروسک با استقبال کارشناسان و منتقدان روبرو شده است چرا که معتقدند لامیلی تصویری بسیار نرمال تر و سالم تر از یک زن جوان ارائه می دهد و از استانداردهای زیبایی معمول پیروی می کند.
لامیلی چهره ای بسیار کم آرایش و لباس هایی ساده و متعارف دارد
لامیلی چهره ای بسیار کم آرایش و لباس هایی ساده و متعارف دارد. اندام این عروسک نیز کاملا بر اساس بدن یک انسان معمولی طراحی شده است. مفاصل لامیلی بر خلاف اکثر عروسک های مدل متحرک است که به کودکان اجازه می دهد به شکلی آزادانه با آن بازی کنند.
تنوع عروسک ها و تغییر و تحول آنها از سویی نشان گر اهمیت این اسباب بازی و از سوی دیگر نشان دهنده میزان نفوذ و محبوبیت باربی است. پرداختن به اهمیت عروسک به عنوان اسباب بازی در این نوشته نمی گنجد و در گزارشی جداگانه به آن پرداخته خواهد شد.
در هر صورت نمی توان منکر موفقیت و محبوبیت باربی به عنوان یک عروسک مدل شد. تمام تلاش های انجام گرفته برای جایگزینی آن نیز یا به شکست انجامیده و یا در نهایت به تولید محصولات مشابه منجر شده است. در حال حاضر تمام نگاه ها به جدیدترین محصول صنعت عروسک سازی، لامیلی، دوخته شده است. موفقیت لامیلی می تواند استانداردهایی زیبایی را تغییر دهد و عدم موفقیت آن به معنای ادامه سلطه باربی و تصویر غیرواقعی آن از زیبایی خواهد بود.
بهتر از قبل