گاهی فراموش می‌کنیم در دل بافت قدیمی این شهر، در همهمه سکوت، هویت‌ها خفته‌اند و دم بر نمی‌آورند…اینها همان ریشه‌های ناب حیات آدمی‌اند که ذوق و هنر مردان آن روزگار را به نمایش می‌گذارند و می‌نمایانند که چگونه هنر ایرانی با شوقش تلفیق شده و چنین اثر بدیعی را آفریده…همین سقف گنبدی شکلش، همین پله‌های پی در پی در درب ورودی آن نشان از معماری سنتی و اصیل قم دارد.
در زندگی کنونی آب انبارهایی که در آن روزگاران تداعی‌گر آب و حیات آدمی بود دیگر رونق آن زمان‌ها را ندارد، تنها اسمی از آنها به جای مانده و مهر خاموشی بر آنها زده شده است.
افسوس که امروزه اگر در کنار جاده‌های حومه شهر تابلویی آشنا از نام آب انباری به چشم بخورد چشم‌ها باید در پی کوچک‌ترین اثر تاریخی بچرخد و شاید با حجمی از تبلیغات روبه‌رو شود که از هرچیزی بجز یک بنای تاریخی خبر می‌دهد.
اگرچه آب انبارها همواره مشخصه اصلی مناطقی خشک و کویری به شمار می‌آیند اما در مورد استانی مانند قم این مهم با ویژگی تقدس و مذهبی استان تلفیق شده و سقایت را که فضیلت مهمی در دین اسلام است، شامل شده است.
همین که باز هم نمایی از هنر کهن در گوشه‌هایی از جاده‌های استان باقی مانده شوق ما را برانگیخت تا از چند آب انبار باقیمانده که در پستوی تعطیلی بسر می‌برند، دیدن کنیم و از سرنوشتی که به آن دچارند مطلع شویم.
ابتدا راهی آب انبار سلماسی شدیم که از آثار دوران پهلوی اول به شمار می‌رود. مجاورت این آب انبار با مسجد سلماسی در خیابان ارم کوچه سلماسی نشان از تقدس استان دارد. این آب انبار مانند هر آب انباری از سردر ورودی، راه پله‌ها، بادگیر و مخزنی برای تهویه و خنک کردن آب تشکیل و به شکل مربع ساخته شده و سر در ورودی این آب انبار ایوانی نسبتأ بلند با ارتفاع شش متر جای گرفته که با تزیینات و آجرهای لعابدار پوشانده شده است.
در مرکز ایوان طاق‌هایی جناقی به چشم می‌خورد که درونش با آجرهای لعابدار زینت داده شده و در مرکزش لوح سنگی زیبا دیده می‌شود. اما این تنها معماری زیبای این بنا نبود در این طاق‌ها حاشیه‌هایی کتیبه دار مرکب از کاشی‌های خشتی نهاده شده که روی این کتیبه‌ها اشعاری در وصف امام حسین(ع) به نستعلیق زیبا نوشته شده است.
سپس گذرمان به یکی دیگر از آب انبارهای قم خورد که در خیابان آذر بیش از 100 سال است، عمر می گذراند. هرچند تعداد بی‌شماری از آب انبارهای استان گرد فراموشی بر چهره شان نشسته و راه تخریب در پیش دارند اما خوشبختانه چندسالی است که آب انبار شاه حمزه به همت جوانان این استان روزگار خوشی می‌گذراند و حالش خوب است.
به سراغ یکی از طلاب رفتیم که در امر احیای این آب انبار نقش بسزایی ایفا می‌کرد. محمد مهدی موسوی از تلاش جوانان در مرمت این آب انبار سخن گفت و گفت: این بنای تاریخی که از موقوفات مسجد محمودیه قم به شمار می‌رود با همت و تلاش جوانان جان تازه‌ای گرفت، علاوه بر آن جایگاهی برای جوشش کلام وحی شد که همین امر غبار فراموشی از چهره‌اش پاک کرد.
وی در ادامه از مصارف مذهبی آب انبار گفت و بیان کرد: مهم‌ترین بخش که در این حومه راه اندازی شد مؤسسه قرآنی و عترت تبیین بود که انگیزه جوانان را در برپایی بخش‌هایی مانند خانه دیجیتال، سالن ورزشی و .. فزونی بخشید و این کلاسهای قرآنی موجب تثبیت روح معنویت در مکانی تاریخی که یادگار گذشتگان بود، شد.
بازدید از آب انبار شاه حمزه انرژی زیادی به ما داد و قدم‌هایمان جان گرفت و به سراغ یکی دیگر از آب انبارهای استان رفتیم که قدمتی تا دوره قاجار داشت. آب انبار شادقلی در خیابان عمار یاسر قرار گرفته است.
مشاهده این اثر تاریخی که بافتی 6 هزار ساله دارد بسیار تأسف برانگیز بود چرا که می‌توانست سندی بر مبنای سکونت 6 هزار ساله انسان‌ها در این استان باشد. کنجکاویمان زیاد شد به سراغ یکی از باستان شناسان که در این خصوص تحقیقات زیادی کرده بود رفتیم و علت وضعیت خاص این محوطه را جویا شدیم.
محمد ابراهیمی گفت: این محوطه باستانی ابتدا هنگام انجام عملیات حفاری توسط شهرداری کشف شد و پس از آن میراث فرهنگی قم همواره بر حفاظت از آن تأکید داشته اما کجاست گوش شنوا!! این منطقه رفته رفته از فعالیت انسان‌ها جان سالم به در نبرد و سرانجام سرنوشتی تاریک داشت.
وی در ادامه از سبقه تاریخی شادقلی گفت و بیان کرد: پس از کلی بررسی و کاوش توسط باستان شناسان مشخص شد که این آب انبار به هزاره چهارم پیش از میلاد متعلق است و اگر از این بافت تاریخی اثری مانده بود سندی می‌شد مبتنی بر سکونت 6 هزار ساله آدمیان.
نباید به این راحتی گذشت، از سرنوشتی که نشان از فناوری مدیریت آب در گذشته دارد چرا که معتقدیم نابودی این بناهای تاریخی ذره ذره فرهنگ و اصالت استان را تخریب میکند.
این آب انبارها روزگار خوشی داشتند روزگارانی که بزرگ‌ترین نعمت شهرهای کویری همین‌ها بودند و در میان جمع توجه خاصی داشتند، نباید از آن همه جلال و جبروت اغماض کرد و آنها را به حیطه فراموشی سپرد.
سید حسین ساجدی یکی از کارشناسان میراث فرهنگی استان قم می‌گوید: از آنجا که اکثر آب انبارهای استان رهسپار نیستی شده‌اند ولی همین چند اثر باقیمانده را باید قدر دانست و به راحتی از کنارشان نگذشت.
وی در ادامه با اشاره به اینکه برخی از آب انبارهای استان وقف شده‌اند، اظهار کرد: لازم است این ابنیه‌های تاریخی مورد توجه بیشتری در زمینه مرمت و بازسازی قرار گیرند تا بیش از پیش در خدمت عموم باشند که این اهتمام بیشتر اداره اوقاف را می‌طلبد.
وی خاطرنشان کرد: اگرچه همه آب انبارهای استان ذوق و سلیقه مردان آن زمان را زنده میکند اما آب انبارهای بین راهی خاطرات قدیمی و شیرین مسافران دیار کویر را در دل دارد و باید آنها را از مرگ نجات دهیم.
در پایان باید گفت بی‌توجهی‌های ما به آثار تاریخی فرهنگی کشور زمینه نابودی بخش کثیری از یادمان‌های تاریخی را فراهم می‌آورد و انتظار می‌رود نهادهایی مانند میراث فرهنگی و اداره اوقاف و… همه و همه با جای دادن فعالیت‌های فرهنگی مانند کتابخانه، نگارخانه، کلاسهای هنری و..این بناهای سنتی و بومی را از مرگ نجات دهند و احیای آنها را جدی بگیرند.
Sorry. No data so far.