از دیپلماسی دل‌داده تا دیپلماسی اقتصادی

با این حال سوالاتی در رابطه با اس پی وی مطرح است که پس از مرور کوتاهی بر وقایع گذشته بر اس پی وی به طرح سوالات و پاسخ به آن ها می‌پردازیم.

فدریکا موگرینی مقام ارشد اتحادیه اروپا در سپتامبر اعلام کرد که برنامه‌هایی برای ایجاد یک سازوکار خاص (SPV) برای حفظ رابطه اقتصادی بین ایران و اروپا دارد.^۲ همچنین وی اعلام کرده بود که این مکانیسم ویژه برای ادامه همکاری اقتصادی با ایران تا «قبل از ماه نوامبر» (۱۳آبان) آماده خواهد شد. موگرینی در ۲۷ مهر ۱۳۹۷ با اشاره به تلاش اتحادیه اروپا برای استقرار سازوکار ویژه مالی ایران اعلام کرد که اعضای اتحادیه اروپا در هفته‌های آینده با موفقیت به این تلاش ادامه خواهند داد و تاکید کرد که کشورهای آسیایی برای اجرایی شدن این سامانه همکاری می‌کنند.^۳

با گذشت ۴۷ روز از وعده آماده شدن اس پی وی در ۱۳ آبان هنوز هیچ کشور اروپایی حاضر به پذیرش میزبانی سازوکار ویژه مالی نشده است و کشورهای اتریش، بلژیک، لوکزامبورگ و فرانسه نسبت به میزبانی بی‌میلی نشان داده‌ و آن را رد کرده‌اند.^۴ این تعلل‌ها و امروز و فردا کردن‌های اروپا این سوال را ایجاد می‌کند که آیا قصد اروپا برای ایجاد این سازوکار جدی است یا نه؟

عراقچی در پاسخ به این سوال بیان کرده است که قصد اروپا جدی است و ما در جریان تلاش‌های آن‌ها هستیم اما آمریکا نیز در حال فشار آوردن بر کشورهای اروپایی برای اجرایی نکردن این ساز و کار است.^۵

اما سوالات پیرامون این خوشبینی دیپلمات‌های ایرانی زیاد است از جمله اینکه چرا کشورهای قدرتمندی چون آلمان، فرانسه و انگلیس میزبانی این سازوکار را به عهده نمی‌گیرند و می‌خواهند آن را به کشورهای دیگر اروپایی بسپارند؟

چرا باید یک کشور عهده‌دار میزبانی شود تا از ترس تحریم‌های آمریکا علیه خودش حاضر به پذیرش نشود؟ چرا چند کشور یا خود اتحادیه اروپا میزبان این ساز و کار نمی‌شوند تا توانایی آمریکا را در تحریم کاهش دهند؟

یکی از بحث ها و سوالات جنجالی در رابطه با اس پی وی تهاتری بودن یا نبودن آن است. برخی از کارشناسان از جمله سفیر اسبق ایران در چین و لیبی، سیدعلی خرم در این رابطه با اشاره به تحریم‌های علیه ایران قبل از دستیابی به برجام، ابراز داشته است که در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد و هنگامی که هفت قطعنامه تحریمی علیه ایران صادر شد، ایران به ناچار مجبور به پذیرش این سازوکار شد که در برابر نفتی که می‌فروشد از برخی از کشورها مانند چین، هند و… کالا بخرد. آنها پول نفت ما را بلوکه کرده بودند و ما محدود و مجبور به خرید کالای چینی و هندی شده بودیم.

سید علی خرم همچنین ابراز داشته که مهمترین ویژگی‌ای که سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا دارد، آن است که مجبور به خرید کالای اروپایی نیستیم هرچند که کالای اروپایی از کالای هندی، چینی و روسی کیفیت بهتر و تکنولوژی بالاتری دارد اما با همین وجود، سازوکار ویژه مالی یک مکانیزم نقل و انتقال مالی است و حتی تهاتر هم نیست.^۶ اما در نحوه عملکرد SPV بیان شده است که به عنوان نمونه در این ساختار ایران می‌تواند به اسپانیا نفت بفروشد و اعتبار مالی لازم برای پرداخت به یک شرکت آلمانی را که به ایران کالا یا خدمات داده است تامین کند و پول از طریق خاک اروپا بین دو شرکت مبادله شود.^۷ اما سایت سفارت فرانسه در تهران SPV را مکانیسمی تهاتری خوانده است که با هدف حمایت از تجارت اروپا با ایران در نظر گرفته شده است.^۸

در نهایت می‌توان بیان کرد که این مکانیسم واقعا تفاوت زیادی با تهاتر نفت به جای غذا ندارد چرا که سرنوشت اینکه پول به داخل کشور منتقل شود و یا اینکه به برخی کشورهای دیگر خارج از اروپا و برخی کشورهای آسیایی برود مشخص نیست و نمی‌توان این مکانیسم را جایگزینی قطعی برای سوئیفت دانست.

یکی دیگر از سوالات مطرح در رابطه با سازوکار مالی اروپا این است که آیا این سازوکار با توجه به اینکه دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران که تحریم های نفتی و مالی است^۹ فروش نفت ایران را هم در بر می‌گیرد یا خیر؟

پاسخ به این سوال را می‌توان در متن گزارش طراحان این ساز و کار جست و جو کرد، این ساختار توسط «اکسل هلمن» و «اسفندیار باتمانقلسچ» طراحی شده و توسط اندیشکده «شبکه رهبری اروپا» منتشر شده است. در خلاصه ابتدای این گزارش بیان شده که هدف این ساختار بانکی، دور زدن تحریم‌های آمریکا نیست، بلکه طراحی آن باید به گونه‌ای باشد که بتواند امکان دسترسی شرکت‌هایی که قادرند در چارچوب تحریم‌های ثانویه آمریکا همچنان در ایران فعالیت کنند را به خدمات مالی ضروری فراهم سازد.^۱۰

در صفحه ۸ این گزارش نیز بیان شده است که این راه حل اساسا راهی برای حل مشکلات عملیاتی، نه قانونی، شرکت‌های چند ملیتی و SME ها است که تمایل به باقی نگه داشتن تجارتشان با ایران دارند. هدف آن کمک به تجارت و سرمایه‌گذاری متناقض و متجاوز از قانون آمریکا نیست، اما اطمینان می‌دهد که می‌تواند در راه و روش، اتفاق بیفتد که تجاوز از قانون آمریکا نشود.

در نتیجه با توجه به تحریم‌های نفتی و اینکه این سازوکار به طور صریح بیان کرده است که در چارچوب تحریم‌های ثانویه عمل می‌کند می‌توان نتیجه گرفت این ساز و کار مبادلات نفت را پوشش نمی‌دهد و در صورتی که مبادلات نفتی را پوشش ندهد، صادرات غیرنفتی ما به اروپا کمتر از ۲میلیارد دلار است که نزدیک به ۳/۳ درصد از کل صادرات غیر نفتی ایران می‌شود.

همچنین میزان تجارت خارجی ایران با اتحادیه اروپا در سال ۱۳۹۶ ، ۱۲/۵ میلیارد دلار (۱۲ درصد حجم تجارت خارجی) بوده است، یعنی ۲۸ کشور اروپایی تنها ۱۲ درصد سهم داشته‌اند در حالی که شرکای تجاری ایران شامل چین، ترکیه، امارات، عراق، کره جنوبی، افغانستان و هند هرکدام به تنهایی درصد قابل توجه‌تری از میزان تجارت خارجی اتحادیه اروپا را به خود اختصاص داده‌اند.^۱۱ به طور مثال، حجم تجارت خارجی ایران با چین به تنهایی در سال ۲۰۱۷، ۳۷/۲ میلیارد دلار بوده است.^۱۲ سرمایه‌گذاری بیش از حد روی SPV و توجه نکردن به سهم بیشتر تجارت خارجی کشور، یعنی باز هم معطل کردن بی‌حاصل کشور.

ایران چند وقتی است که معطل اس پی وی مانده است، طرحی که سوالات و ابهامات فراوانی دارد. از این جنبه خسارات زیادی به ایران خواهد رسید، ضمن اینکه آینده اجرای آن مبهم است چرا که یکی دیگر از تاریخ‌های وعده اروپاییان آخر سال میلادی بوده، در حالی که چند روزی بیشتر تا پایان سال ۲۰۱۸ باقی نمانده است و هنوز خبری از اس پی وی نیست.^۱۳

ایران نباید منتظر طرح‌های مبهم و بدون اطمینان بماند که فرصت را از دست بدهد و در نهایت هم اگر اجرایی شد پاسخگوی توقعات نباشد همچنان که در برجام اتفاق افتاد. ضمن اینکه اتحادیه اروپا از شرکای اصلی تجارت خارجی ایران به حساب نمی‌آید. حال منتظریم تا ببینیم وزارت امورخارجه چه زمانی به این نتیجه می‌رسد که ریل‌گذاری دیپلماسی اقتصادی کشور برای عبور از شرایط تحریمی درست نیست؟

۱٫ http://www.entekhab.ir/fa/news/433906

۲٫ https://www.eghtesadnews.com

۳٫ http://www.entekhab.ir/fa/news/436169

۴٫ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/08/23/1875377

۵٫ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/09/09/1887575

۶٫ http://www.entekhab.ir/fa/news/446627

۷٫ http://www.entekhab.ir/fa/news/433906

۸٫ https://ir.ambafrance.org

۹٫ http://www.ion.ir/news/412983

۱۰٫ http://donyayebank.ir/news/77331

۱۱٫ https://www.alef.ir/news/3970223084.html?show=text

۱۲٫ https://www.eghtesadonline.com

۱۳٫ https://www.mashreghnews.ir/news/917210