ماجرای قرآن‌خوانی یک الهی‌دان اتفاقی

«یک یهودی که روزگاری به‌طور جدی قصد داشت خاخام بشود، یک دختر صومعه‌نشین که سابقا سودای راهبه‌گی در سر داشت، یک لاأدری‌‌مسلک با حسی عمیق از اسرار مذهبی بدون هیچ خویشاوندی با ادیان رسمی.»

این‌، توصیفی است که خانم «لزلی هزلتون» (Lesley Hazleton) از خود ارائه می‌دهد؛ متولد انگلستان در ۱۹۴۵ است، دوازده سال ساکن اورشلیم بوده است و پس از آن تاکنون در آمریکا زیسته است. در این مدت ضمن تحصیل در رشتهٔ روان‌شناسی، به فعالیت ژورنالیستی برای نشریاتی چون Time و The New‌York Times و نیز نگارش چندین کتاب حول علائق خود یعنی سیاست، دین و تاریخ در خاورمیانه پرداخته، موفق به کسب جوایز متعدد شده است. از سال ۲۰۱۰ در وبلاگی به نام «الهی‌دان اتفاقی» ‌ می‌نویسد.

اما آن‌چه که سبب آشنایی من از او و نیز نگارش این یادداشت برای معرفی وی شد، نه سوابق و علائق او -که چیز غریبی خصوصا در بین آکادمیسین‌های یهود نیست-، بل اطلاعی است که از همت او برای ارائهٔ روایت‌هایی دیگرگونه از اسلام، پیامبر خدا و قرآن کریم به دست آوردم.

به‌طور تصادفی به هنگام مرور آخرین سمینارهای TED، به عنوانی برخوردم به نام «دربارهٔ خوانش قرآن» (On reading the Koran) که توسط لزلی هزلتون ارائه شده بود. «تد» کنفرانسی سالانه است که ارزش‌مند‌ترین ایده‌ها در موضوعات مختلف در آن معرفی می‌شود و ارائهٔ این بحث در گردهم‌آیی معتبری چون TED برای ترغیب من به تماشای سمینار هزلتون کافی بود.

After the Prophetاما چه چیز باعث شده است تا او ادراکی نو از قرآن، کتاب مقدس مسلمانان کسب کند؟ هزلتون پیش از این، کتابی نوشته است به نام «پس از پیامبر: ماجرای حماسی انشعاب شیعه و سنی» و موفق شده است در سال ۲۰۱۰، نامزد دریافت جایزهٔ ادبی PEN در بخش تحقیقات غیرداستانی باشد. جست‌وجوی من برای دست‌رسی به متن این کتاب ناکام ماند، اما موفق شدم تا نقدی تحسین‌آمیز را که Tamam Kahn بر کتاب او به همراه نقل بخش‌هایی از آن نوشته است و نیز نقدی که Wall Street Journal منتشر کرده است، مطالعه کنم.

دلیل استقبال گستردهٔ مخاطبین و منتقدین از این کتاب، نه سوژهٔ پرداختهٔ آنکه نوع روایت او از ماوقع پس از رحلت پیامبر خدا است. او در نگارش این اثر ضمن کسب تسلط به زبان عربی و رجوع به منابع تاریخی و حدیثی متعدد، ‌‌نهایت استفاده را از مهارت‌های روان‌شناختی و روزنامه‌نگاری خود برده است؛ روایتی جذاب، داستانی و جزءنگرانه که جابه‌جا با نقب‌های روان‌کاوانه به ذهن و فکر شخصیت‌های تاریخی، از عایشه و معاویه گرفته تا افراد حاضر در حادثهٔ کربلا همراه شده است. او به همراه تاریخ و قدم به قدم، وقایع سرنوشت‌ساز را چون ماجرای حمله به خانهٔ فاطمه زهرا (س)، دسیسه‌ورزی‌های معاویه علیه امیر‌المؤمنین (ع) و نیز ذکر جزئیات مصائب کربلا و آن‌چه بر حسین‌بن‌علی (ع) و خاندانش گذشته است روایت می‌کند و به تعبیر Eric Orimsby، با عرضهٔ قرائتی منحصربه‌فرد از قرن‌ها رنج شیعه، هم‌دردی با شیعه را در مخاطب بر می‌انگیزد.

مراجعات متوا‌تر هزلتون به متون اسلامی و به‌خصوص قرآن کریم در اثنای نگارش این اثر، فتح بابی شده است تا او به بطلان بسیاری از مدعیات مطرح پیرامون تعالیم قرآنی و آموزه‌های اسلامی پی ببرد و این کشف را در TED با دیگران به اشتراک بگذارد.

او پس از نقل تحقیقات خود در آیه‌های قرآن می‌گوید: «حالا من یک توریست هستم در دنیای قرآن، مطلع شده‌ام و تجربه‌ آموخته‌ام؛ اما هنوز یک غیر خودی هستم، یک یهودی ملحد که کتاب مقدس دیگران را ورق زده است.»

«قرآن فقط به زبان عربی قرآن است!» هزلتون به سورهٔ فاتحة‌الکتاب اشاره می‌کند که در قرآن ۲۹ کلمه دارد، اما ترجمهٔ آن به زبان انگلیسی چیزی حدود ۷۰ کلمه است و هرچه نیز بر آن افزوده شود، بیشتر از اصل آن دور می‌شود. وی دربارهٔ زبان قرآن می‌گوید: «زبان عربی یک کیفیت طلسم‌گونه و افسون‌گرانه دارد که بیش از خوانده‌ شدن، طالب شنیده شدن است و بیش از تحلیل، نیاز به حس شدن دارد. قرآن را باید با صدای بلند خواند تا موسیقی آن بر گوش‌ و زبان جاری شود. قرآن به زبان انگلیسی چیزی چون سایهٔ آن است.»

او به تفاوت‌های دیگر کتاب‌های آسمانی با قرآن اشاره می‌کند: «برخلاف انجیل، قرآن در خطاب خود هم زنان و هم مردان را شامل می‌شود.» هزلتون آیات جهاد با کفار و شرایط خاص را که خداوند برای آغاز جنگ به مسلمانان اعلام کرده است، مورد بازخوانی قرار می‌دهد تا سوءاستفادهٔ دو گروه بنیادگرایان افراطی و اسلام‌هراسان غربی را از مسئلهٔ‌ جهاد گوش‌زد کند. هم‌چنین وی در خلال سخنان خود، به حقیقت آن‌چه که در قرآن در وصف بهشت آمده است و بطلان روایت‌های مستشرقین در این زمینه اشاره دارد.

اگرچه او به رسم لاقیدی‌اش گاه‌ طعنه‌ها و کنایه‌هایی نیز صادر می‌کند، اما سخنرانی ۱۰دقیقه‌ای هزلتون آن‌قدر جذاب و دل‌نشین بود که مرا واداشت تا تماشای آن را چند بار تکرار کنم.

تلاش‌های اخیر هزلتون، می‌تواند نمونه‌ای روشن از چیزی باشد که آن را «شرافت علمی» می‌نامیم؛ یک جست‌وجوگر صادق حتی اگر به حقیقتی ایمان نداشته باشد، سعی دارد که تا جای ممکن آن را آن‌گونه که هست بشناسد و بشناساند. مردمان دنیای امروز از شیعه و سنی تنها ظاهر دعوا و انشقاقشان را متوجه‌اند، بی‌ آن‌که علمی به ریشه‌های این اختلاف داشته باشند. آیا لزلی هزلتون به‌خاطر تلاش منحصربه‌فرد خود در روایت ریشه‌ای این امر، حقی بر گردن جامعهٔ مسلمانان دارد؟ پاسخ به عهدهٔ اکابر قوم است.

سخن اما به اطاله کشید؛ کوتاه آن‌که خانم هزلتون این روز‌ها در حال نوشتن اثری دیگر است: کتاب زندگی‌نامهٔ رسول‌الله (ص). این اثر نیز به سیاق اثر سابق نگاشته می‌شود و در سال ۲۰۱۲ منتشر خواهد شد.