جواد درویش
یکی از مهم‌ترین دیدارهای امسال مقام معظم رهبری دیدار با دانشجویان کرمانشاه بود که در آن باب مسائل بسیار دقیق و عالمانه‌ای را باز کردند. سوال اساسی که ایشان در این دیدار در صدد پاسخ به آن بودند مسئله «پیری و جوانی نظام اسلامی» بود که در پی تبیین ضرورت الگو شدن نظام اسلامی برای دولت‌ها و انقلاب‌های اخیر منطقه، وارد این بحث شدند. ایشان در ابتدا فرمودند «ما نمی‌توانیم سرمان را پایین بیندازیم و نفهمیم در دنیا چه می‌گذرد، همین طور جلو برویم. اینجور حرکت کردن که انسان چشم و گوش بسته، بدون توجه، بدون نگاه به اطراف، بدون نگاه به واقعیت‌ها، بدون نگاه به افق‌های دوردست حرکت کند، غالباً به گمراهی و اشتباه منجر خواهد شد.»
این مسئله با اشاره خود رهبری فقط بابی است که باید تفصیلی‌تر در ابعاد و اجزای مختلف نظام اسلامی باز شود و دانشجویان، صاحب‌نظران و اندیشمندان حول آن به بحث و گفتگو بپردازند. آنچه ما در این مطلب دنبال می‌کنیم تحلیل این سوال و سعی در پاسخگویی آن در مورد بسیج است.
طلوع پر درخشش بسیج مستضعفین
بسیج مستضعفین با صدور پیام امام خمینی(ره) در سال 58 تشکیل شد. کارنامه درخشان و برجسته بسیج در طول سال‌های دفاع مقدس و جهاد سازندگی و.. آن را به جایگاهی رساند که امام(ره) در آخرین ماه‌های عمر با برکتشان در سالروز تشکیل بسیج فرمودند: «تشکیل بسیج در نظام جمهوری اسلامی ایران یقیناً از برکات و الطاف جلیه خداوند تعالی بود که بر ملت عزیز و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شد…حقیقتاً اگر بخواهیم مصداق کاملی از ایثار و خلوص و فداکاری و عشق به ذات مقدس حق و اسلام را ارائه دهیم، چه کسی سزاوارتر از بسیج و بسیجیان خواهند بود»
این نشان می‌دهد بسیج در بدو تاسیس و در عمل به مأموریت‌های اولیه‌ای که بر دوشش گذاشته شد، بهترین عملکرد و راضی‌کننده‌ترین کارنامه را نزد رهبر معظم وقت انقلاب داشته است. اما سوالی که اکنون در صدد پاسخ به آن هستیم این است که آیا کارنامه بسیج در سال‌های بعد از آن هم به همان اندازه درخشان و قابل تقدیر هست؟ یا به تعبیری همانطور که بسیج حدوثاً «مصداق کاملی از خلوص و ایثار بود» و بهترین عملکرد را در پاسداری از مرزهای اسلام داشته، آیا بقائاً هم این جایگاه را حفظ کرده است؟
از تثبیت جمهوری اسلامی تا تعالی جمهوری اسلامی
برای روشن‌تر شدن اصل سوال و فراهم کردن مقدمات پاسخگویی به آن باید تحلیلی از تاریخ انقلاب اسلامی داشته باشیم. ما در یک تقسیم اولیه و ساده می‌توانیم تاریخ بعد از پیروزی انقلاب را به دو برهه، «تثبیت انقلاب اسلامی» که اکثراً به دوران جنگ و حیات حضرت امام(ره) برمی‌گردد و دوران «تعالی جمهوری اسلامی» که به دوران بعد از جنگ و علی‌الخصوص از سال 84 به این طرف برمی‌گردد، تقسیم کنیم. در دوره تثبیت انقلاب اسلامی مأموریت اصلی نظام و جبهه اصلی، حفظ دستاوردهای انقلاب از قبیل، تمامیت ارضی، ساختار سیاسی، ظواهر اسلامی، سازندگی، فقر زدایی و … است. بسیج در خط مقدم این جبهه قرار داشت و به احسن وجه مأموریت خود را انجام داد.
اما منظور از «تعالی جمهوری اسلامی» حرکت به سمت اهداف غایی و اصیل انقلاب است که امام(ره) به روشنی این اهداف را در بیاناتی در 8 خرداد سال 58 بیان می‌کنند. در این سخنان امام (ره) می‌فرمایند استکبار ستیزی، قطع کردن دست بیگانگان و رسیدگی به امور مستضعفان و… اهداف مقطعی و مقدمات حرکت بودند، هدف اصلی این انقلاب انسان‌سازی است که هدف غایی تمام انبیاء الهی بوده است. زمان حضرت امام(ره) به دلیل جنگ و مسائل سیاسی داخلی، چندان مجالی برای جلوتر رفتن از این مقدمات فراهم نمیشود. اما در زمان ولایت مقام معظم رهبری و بعد از چالش‌های داخلی دوره سازندگی و اصلاحات این فرصت بیش از پیش مهیا می‌گردد.
رهبر معظم انقلاب در همان دیدار دانشجویان کرمانشاه، این مراحل انقلاب را دقیق‌تر و عالمانه‌تر ترسیم می‌کنند. ایشان بعد از مرحله انقلاب اسلامی و نظام اسلامی که مراحل اولیه تثبیت حکومت هستند، مرحله دولت اسلامی را مطرح می‌کنند که در آن قرار است ساختارهای و زمینه‌های لازم برای جامعه اسلامی فراهم شود. جامعه اسلامی به تعبیر رهبری «جامعه‌ای است که در آن، آرمان‌های اسلامی، اهداف اسلامی، آرزوهای بزرگی که اسلام برای بشر ترسیم کرده است، تحقق پیدا کند. جامعه‌ی عادل، جامعه‌ی آزاد، .. جامعه‌ای دارای عزت ملی و استغنای ملی، جامعه‌ای برخوردار از رفاه و …» و بعد رهبری می‌فرمایند این جامعه اسلامی با این مؤلفه‌ها حالا خودش مقدمه‌ای است برای ساختن انسانی که به کمال معنوی برسد.
پیر شدن آرمان‌ها یا پیر شدن آرمان‌خواهان؟
حالا بعد از این تبیین دوره‌های تاریخی و مراحل پازل حرکت انقلاب اسلامی که در اندیشه امام و رهبری کم‌ترین اختلافی ندارد، جا دارد دوباره برگردیم به سوال اصلی و ببینیم که آیا بسیج به عنوان یکی از مهم‌ترین تشکیلات این انقلاب ممکن است پیر شود؟
رهبر معظم انقلاب در دیدار فوق‌الذکر بیان می‌دارند پیری نمی‌تواند صفت آرمان‌ها و اهداف انقلاب باشد. چرا که استقلال، عزت‌طلبی و آزادی -که از جمله آرمان‌های این انقلاب هستند- ویژگی‌های فطری و ذاتی هستند و اساساً نمی‌توانند پیر شوند. اما ساختارهایی که قرار است این آرمان‌ها به واسطه آنها محقق شود، احتمال پیری و فرسودگی دارند و برای جوان ماندن نظام باید این ساختارها تغییر کنند تا در زمان‌های مختلف بتوانند بار آرمان‌ها را حمل کنند و آنها را محقق کنند. پس معلوم شد برای پاسخ به سوال اصلی باید اول بررسی کنیم که بسیج برای ما چیزی از جنس یک آرمان است یا ساختار؟
بسیج هم پیر می‌شود
با یک تحلیل ماهیتی و حتی زبانی می‌توان متوجه شد که اساساً بسیج نمی‌تواند از نوع آرمان‌ها باشد. هرچند به واسطه حمل بهترین و بیشترین آرمان‌های انقلاب، به جایی رسیده که نامش با نام آرمان‌های اصیل انقلاب، عجین شده است. لذا از نظر امکان منطقی منتفی نیست که بسیج هم پیر شود یا نتواند ساختارهای متناسب امروزی را برای تحقق آرمان‌های انقلاب در خود ایجاد کند. اما تا اینجای کار چیزی ثابت نشده است و این بحث ابتر است مگر اینکه نشان داده شود آیا این پیری در بسیج محقق هم شده و یا صرفاً امکان آن در آینده وجود دارد؟
تمجیدهای امام(ره) و همین‌طور مقام معظم رهبری از بسیج می‌تواند یک جواب دم‌دستی برای این سوال باشد. اما جواب اصلی در گرو تبیین مسئولیت‌های ذاتی بسیج در برهه فعلی انقلاب از سوی رهبری و امام(ره) و کارنامه بسیج در این مسئولیت‌هاست. آنچه تقریباً واضح است اینکه بیشتر تمجیدها و تعابیر بلند امام و رهبری در مورد بسیج به خاطر روحیه جهادی و اخلاص و ایثار بسیجیان در موضوعات مربوط به تثبیت انقلاب است. که البته این مسائل محدود به زمان حضرت امام(ره) نبودند. مسائل سال 78 و 88 هم مربوط به تثبیت نظام بود که در آنها هم بسیج کارنامه بسیار درخشانی از خود ارائه کرده است.
اما غیر از تمجیدها، مسئولیت‌های مهمی هم متوجه بسیج می‌شود که در چند جا از بیانات امام و رهبری قابل مشاهده است. امام (ره) در همان بیانات سال 67 می‌فرمایند «بسیج باید مثل گذشته و با قدرت و اطمینان خاطر به کار خود ادامه دهد… طلاب علوم دینی و دانشجویان دانشگاه‌ها باید با تمام توان خود در مراکزشان از انقلاب و اسلام دفاع کنند… فرزندان انقلاب به هیچ وجه نگذارند ایادی آمریکا در آن دو محل حساس نفوذ کنند.» یا در جای دیگر می‌فرمایند: «بار دیگر تاکید می‌کنم که غفلت از ایجاد ارتش بیست میلیونی، سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت». یا در جای دیگر بیان می‌دارند: «باید بسیجیان جهان اسلام در فکر ایجاد حکومت بزرگ اسلامی باشند و این شدنی است، چرا که بسیج تنها منحصر به ایران اسلامی نیست، باید هسته‌های مقاومت را در تمامی جهان به وجود آورد و در مقابل شرق و غرب ایستاد.» مقام معظم رهبری هم در پی تبیین مسئولیت‌های بسیج می فرمانید: «بسیج به معنی حضور و آمادگی در همان نقطه‌ای است که اسلام و قرآن و امام زمان (ارواحنا فداه) و این انقلاب مقدس به آن نیازمند است» 3/9/78
لزوم عبور از مرحله‌ی تثبیت انقلاب اسلامی
نظام جمهوری اسلامی همانطور که بیان شد در دهه چهارم خود فرصت مناسبی را برای تعالی انقلاب و به تعبیر رهبری ایجاد جامعه اسلامی پیدا کرده است. خطوط کلی حرکت به سمت این اهداف در نامگذاری سال‌ها، نشست‌های اندیشه‌های راهبردی و مسائلی که در دیدار با اساتید، دانشجویان و طلاب از سوی رهبری مطرح می‌شود نمایان است؛ و اینها نقاطی هستند که امروز انقلاب اسلامی در حرکت سریع خود به سمت اهداف تمدنی به آنها نیازمند است. اما باید دید بسیج که در حرکت‌های قبلی نظام و در مرحله تثبیت، جایگاه برجسته‌ای داشته در این مرحله دارای چه جایگاهی است؟ آیا توانسته است ساختارهای متناسب با این اهداف را در خودش ایجاد کند؟ آیا مسئولیت‌هایی که در کلام امام(ره) درباره بایدهای بسیج مشخص بود، به منصه ظهور رسیده و یا لااقل گام‌های اساسی درجهت آن برداشته شده است؟ بسیج همانطور که گفته شد در حوادث بعد از انتخابات با بصیرت مثال زدنی و با مجاهدت و فداکاری وارد میدان شد و کارنامه درخشانی را از خودش بجا گذاشت، این مأموریت در برهه تثبیت انقلاب مأموریت اصلی بسیج بود که آن موقع هم به احسن وجه آن را انجام می‌داد؛ اما سوال اینجاست که در مقطع فعلی هم این مأموریت هرچند لازم بلکه واجب، آیا تنها مسئولیت بسیج است؟
رهبر معظم انقلاب بعد از حوادث سال 88 در بیانات نوروزی 89 می‌فرمایند: «ما نباید بگذاریم وقت بگذرد. هر سالی از سالهائی که دوران انقلاب گذرانده است، و در هر سالی هر ماهی، و در هر ماهی هر روزی، وزن و مقداری دارد، ارزشی دارد؛ نباید این را از دست داد. ممکن است در هشت ماه از سال 88 که اشتغالات فتنه‌انگیزان بعضی از ذهن‌ها را به خود مشغول کرد، برخی از کارها نیمه‌کاره مانده باشد؛ باید جبران بشود. باید حرکت، یک حرکت سریعی باشد. عرصه‌های گوناگونی وجود دارد: عرصه‌ی علم و تحقیق در درجه‌ی اول، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در همه‌ی زمینه‌ها، علوم تجربی، علوم انسانی در همه‌ی بخشهائی که برای کشور مورد نیاز است، بایستی همتشان را در تحقیق و علم افزایش بدهند»
آیا بسیج در این عرصه‌ها هم مجاهدانه و مخلصانه و فداکارانه وارد میدان شده است؟ آیا بسیج بیست میلیونی یا هفتاد میلیونی پیشرفت و عدالت در کشور رقم خورده است؟ آیا تحقق جامعه‌ی اسلامی در جبهه توجهات بسیج قرار داشته است؟
بسیج پیر شده است
ما در اینجا درصدد پاسخگویی به این سوالات نیستیم. اما اگر بسیج توانسته باشد در این عرصه‌ها هم مثل عرصه دفاع و جهاد، مجاهدانه و خستگی ناپذیر نبرد کند، نشان می‌دهد توانسته ساختارهای خودش را با این آرمان‌ها سازگار کند و ساختارهای جدیدی ایجاد کند؛ و این یعنی بسیج پیر نشده است. اما اگر جهاد اقتصادی و علمی و فرهنگی و حرکت برای تحقق بسیج جهانی اسلام و تحول در دانشگاه و علوم انسانی و برنامه‌ریزی برای تحقق جامعه اسلامی با تمام مولفه‌های آن، در بسیج مغفول مانده یا لااقل به اندازه جهاد نظامی و جنگ نرم در دوران فتنه، به آن توجه نشده، لاجرم باید پذیرفت که بسیج دچار پیری شده است…
مطلب خیلی خوبی بود
واقعا باید درمورد بسیج و بسیجی بیش از اینها کار شود
تعریف و تمجید صرف هم باعث رشد بسیج نمیشود