بازداشت جاسوس آمریکایی، امیر میرزایی حکمتی، که به گفته مقامات وزارت اطلاعات و قوه قضائیه به قصد “قالب کردن” اطلاعات نادرست به سیستم اطلاعاتی ایران، وارد ایران شده، اما قبل از عملی کردن قصد خود، بازداشت شده است، از جمله مسائلی بود که مورد توجه رسانه ها قرار گرفت… اما به غیر از جنبه رسانه ای ماجرا، جنبه های حقوقی جالبی نیز وجود دارد یکی از آنها بررسی ارکان جرم جاسوسی در پرونده آقای حکمتی است.
جرم اصلی اعلام شده توسط دادستان برای آقای حکمتی، اقدام علیه امنیت ملی کشور از طریق همکاری با سرویس جاسوسی ایالات متحده، سیا است. اما برای اثبات این جرم، کدام یک از عناصر آن باید تحقق یافته باشند؟
نخستین عنصر هر جرم، عنصر قانونی است. در تعریف عنصر قانونی باید گفت تنها فعل یا ترک فعلی جرم محسوب می شود که در قانون برای آن مجازاتی در نظر گرفته شده باشد، یا به عبارتی قانون آن را جرم محسوب نموده و برای آن مجازاتی معین کرده باشد.
درباره جرم اقدام علیه امنیت ملی قانون گذار ما در موارد متعددی، نسبت به جرم انگاری اقدام کرده است. ماده ۵، بند ۱ قانون مجازات اسلامی به طور کلی به این جرایم اشاره دارد اما مهمترین ماده، ماده ۵۰۲ قانون مجازات اسلامی می باشد که در آن آمده است: “هر کس به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در قلمرو ایران مرتکب یکی از جرایم جاسوسی شود بنحوی که به امنیت ملی صدمه واردنماید به یک تاپنج سال حبس محکوم خواهدشد .” ماده ۵۰۸ نیز در مورد اتهام آقای حکمتی مصداق دارد زیرا می گوید: ”هرکس یا گروهی با دول خارجی متخاصم بهر نحو علیه جمهوری اسلامی ایران همکاری نماید ، در صورتیکه محارب شناخته نشود به یک تا ده سال حبس محکوم می گردد.”
پس در عنصر قانونی جرم، بحثی نیست. اتهامات وارد شده به آقای حکمتی با توجه به این مواد قانونی و مواد قانونی که در قانون جرائم نیروهای مسلح درباره جاسوسی و اقدام علیه امنیت ملی کشور آمده است، قابل طرح هستند. اما دیگر عناصر جرم نیز باید مورد بررسی قرار گیرند.
دومین عنصر هر جرم، که به اندازه عنصر اول مهم است، عنصر مادی است. در تعریف عنصر مادی آمده است: عنصر مادی به معنای ظهور پدیده مجرمانه در عالم واقع است. جنایاتی که افراد در ذهن خود مرتکب می‌شوند هیچگاه جرم تلقی نمی‌شود. به همین جهت مجرد قصد و تصمیم برای وقوع یک جرم کافی نیست.
در واقع صرف داشتن قصد انجام کاری در ذهن یک فرد، برای وقوع یک جرم کافی نیست و باید عملی برای تحقق آن صورت پذیرد. البته حتما این عمل نباید عمل خاصی مثل خرید لوازم جاسوسی باشد بلکه در برخی از جرائم در میان گذاشتن قصد یک جرم با دیگر اشخاص هم در زمره شروع به جرم به حساب می آید و به عنوان عملی مادی تلقی می شود.
در مورد جرم آقای حکمتی با استناد ماده ۵۰۸ قانون مجازات اسلامی، وی از مدت ها قبل با دولت امریکا در مواردی همکاری کرده است که می تواند مصداق این ماده شمرده شود. خدمت در ارتش آمریکا، همکاری پژوهشی با وزارت دفاع آمریکا، آموزش زبان و فرهنگ اسلامی و عربی به سربازان آمریکایی؛ مصاحبه با سازمان مرکزی جاسوسی آمریکا، سیا؛ همکاری با DAE (معلوم نیست منظور از DAE کدام بخش از سیا است) و در نهایت حضور در پایگاه بگرام در افغانستان و اقدام به تحلیل اطلاعاتی اوضاع و اتفاقات ایران، از جمله اعترافات صریح متهم است که هیچ شک و شبهه ای برای تحقق عنصر مادی باقی نمی گذارد.
سومین عنصر هر جرمی، عنصر معنوی یا قصد و نیت مجرم برای ارتکاب جرم است. زیرا اگر عنصر قانونی و عنصر مادی جرمی فراهم باشد ولی متهم قصد انجام ان را نداشته باشد، نمی توان وی را به انجام جرم متهم کرد. در تعریف عنصر معنوی آمده است: قصد سوء فاعل جرم، اراده آزاد او در هنگام انجام عمل و قوه تمیز خوب و بد در شخصی است که عمل مجرمانه‌ای را مرتکب می‌شود. باید توجه داست که نیت با انگیزه تفاوت دارد.
اکثر جرایم به محض شروع عنصر مادی، عنصر معنوی را نیز به همراه دارند. این یعنی لازم نیست مشخص شود که یک جاسوس ابتدا با خودش قصد جاسوسی کرده است و سپس نسبت به انجام آن اقدام کرده است بلکه به صرف شروع به عملیات جاسوسی، عنصر مادی و معنوی توامان محقق می شوند. در این مورد نیز از آنجا که متهم سالها به انجام عنصر مادی اشتغال داشته است، حرفی از فقدان عنصر معنوی نمی توان زد.
بعد از تحقق سه عنصر قانونی، مادی و معنوی جرم، باید به سراغ این نکته رفت که آیا اتهام در نظر گرفته شده برای آقای حکمتی از سوی دادستان، وارد است و وی مرتکب جرم “اقدام علیه امنیت ملی از طریق همکاری با دولت های بیگانه” شده است؟ از قرائن و شواهد چنین بر می آید که پاسخ به این سوال منفی است. در واقع آقای میرزایی حکمتی با توجه به فعالیت های نیروهای وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران، موفق به انجام جرم در نظر گرفته شده به شکل کامل نشده است و به اصطلاح حقوقی، جرم وی عقیم مانده است. یعنی از اقدامات آقای حکمتی ضرری به جمهوری اسلامی ایران نرسیده است. البته این عقیم ماندن جرم به رغم جمع آوری تمامی مقدمات و وسایل لازم و تلاش های متهم صورت گرفته است و وی سعی و تلاش خود ر ابرای انجام عمل مجرمانه به شکل کامل انجام داده است.
سوال مطرح شده این است که این عقیم ماندن جرم با اجرای کامل جرم چه تفاوتی دارد و آیا در این صورت، مجازات متهم تفاوتی خواهد کرد؟
در تعریف جرم عقیم آمده است که در این جرم مسیر مجرمانه تا انتها طی می شود و می توان قصد مجرمانه را به طور روشن احراز کرد. اما به دلایلی خارج از اراده مجرم، این جرم تحقق نمی یابد.
در مورد مجازات جرم عقیم، به گفته دکتر نوربها در کتاب زمینه حقوق جزای عمومی، در قانون مجازات اسلامی عنوان خاصی پیش بینی نشده است و در اکثر موارد چنانچه اقدامات انجام شده جرم باشد، متهم به مجازات همان جرم ها محکوم می شود. مع هذا در مواردی مشابه جرم آقای حکمتی، از آنجا که متهم سعی و تلاش خود را در انجام عمل مجرمانه انجام داده است، امکان محکوم شدن به حداقل مجازات جرم نیز وجود دارد و البته جمع بین مجازات ها نیز امکان پذیر است. یعنی مجازات هر عمل مجرمانه به اضافه مجازات جرم اصلی.
در یک جمع بندی کلی می توان گفت انجام جرم نسبت داده شده به متهم با دفاعیاتی مانند فقدان عنصر مادی یا عنصر معنوی یا عنصر قانونی، قابل رفع نیست و وی باید به عنوان اقدام علیه امنیت ملی مجازات شود اما از آنجا که جرم وی، به همت سربازان گمنام امام زمان (عج) قبل از وقع کشف شده است، احتمالا حداکثر مجازات این جرم برای وی در نظر گرفته نخواهد شد.
پی نوشت: این پست بر مبنای اخبار منتشر شده از نخستین جلسه دادگاه آقای امیر میرزایی حکمتی نوشته شده است و ممکن است براساس اطلاعات منتشره از جلسه بعدی، اطلاعات آن نیاز به بازنگری داشته باشند.
Sorry. No data so far.