براساس آخرین آماری که از سوی شهرداری مشهد منتشر شده حاشیه نشینان ۳۰ درصد جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهند این در حالی است که مشهد قرار است در سال ۲۰۱۷ پایتخت فرهنگی جهان اسلام شود.
از اظهارات محمد پژمان شهردار مشهد بر می‌آید که یک میلیون نفر از ساکنان مرکز خراسان رضوی را حاشیه نشینان تشکیل می‌دهند.
آنچه به عنوان حاشیه نشینی در مشهد مطرح است یک واقعیت غیر قابل انکار است که قطعا باید مدیران اجرایی به آن‌ها نگاه گره گشای داشته و در راستای بهبود شاخص‌های این کلانشهر برای این مناطق هم برنامه داشته باشند.
لذت مجاورت
از زمانی که حضرت رضا (ع) در سرزمین مطهر مشهد آرام گرفته است، آرزوی مجاورت یکی از مولفه‌های ارادتمندان فرزند رسول خدا بوده است.
این آرزو در خیلی از موارد جنبه تحقق به خود گرفته و باعث ورود گسترده افرادی شده است که از اقصی نقاط ایران برای سکونت به این دیار زیارتی سفر کرده‌اند.
به عبارت دیگر شاکله اصلی مشهد را افرادی بوجود آورده‌اند که ساکن این شهر نبوده و از دیگر نقاط ایران وارد سرزمین امام رضا (ع) شده و در خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف حرم مطهر سکنی گزیده‌اند.
یک عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی که پژوهش گسترده‌ای در خصوص مشهد دارد، زمان رونق این شهر را دوران صفوی می‌داند، و می‌گوید: در این دوران مشهد در حوزه احداث ابنیه حرم مطهر و شاخصه‌های شهری گام جدی برداشت.
براساس تحقیق دکتر محمد رحیم رهنی، مشهد در دوره افشاریه مرکز تجارت بوده و هر روز کاروان‌هایی از بخارا، بدخشان، قندهار، هندوستان و برخی نواحی ایران به شهر وارد می‌شدند.
در عصر صفوی و افشار بازارهای نیکو و پر وسعت در مشهد وجود داشته که پر از کالاهای گوناگون بوده و ۹۰ کاورانسرا نیز به تازه واردان خدمات ارئه می‌کردند. در این دوران مشهد ۲۵۰ هزار نفر جمعیت داشته است.
به گفته محمد رحیم رهنما در اواخر حکومت قاجاریه جمعیت زیادی از آذربایجانی‌ها و ترک‌های قره باغ و هزاره‌ای‌ها نیز در مشهد ساکن بوده‌اند در حالی که جمعیت بومی آن چندان زیاد نبوده است.
قرن حاضر
اگر آغاز فعالیت بلدیه‌ها را سالهای ۱۳۰۰ به بعد بدانیم، دوران نوین شهرنشینی نیز از همین مقطع آغاز می‌شود، این عصر که پس از انقراض قاجاریه بوده است، جمعیت مشهد رشد پر شتابی داشته و جمعیت آنکه پس از تهاجم ازبک‌ها به شدت کاهش یافته بود، دوباره از ۴۵ هزار نفر به ۱۷۶ هزار تن و وسعت شهر هم از ۷. ۵ به ۱۰. ۵ کیلومتر در سال ۱۳۱۹ می‌رسد.
این رشد جمعیت و وسعت همچنان تداوم دارد و نفوس شهر را به سه میلیون نفر رسانده است که محدوده آن نیز قابل محاسبه نیست.
مهاجرت ناشی از جاذبه شهر نشینی
مهاجرت و حاشیه نشینی همزاد هستند، این مطلب را طیبه سماواتی کار‌شناس اجتماعی می‌گوید و می‌افزاید: مشهد نیز مثل دیگر شهرهای بزرگ از این معضل مصون نمانده و با آن کنار آمده است.
وی می‌گوید: از دهه چهل و آغاز تقسیم اراضی که باعث هجوم روستائیان به شهر‌ها شد و کشاورزان، به کارگری سرمایه داران و کارخانه داران تهران و دیگر شهر‌ها رفتند، مشهد هر روز جمعیت بیشتری را جذب کرده است، وجود کوچه‌هایی نظیر ترک‌ها، بخارایی‌ها، جاجرمی‌ها، کرد‌ها و هراتی‌ها همه حاکی از این مهاجر پذیری بوده است، اما با توجه به جمعیت کم شهر این موضوع مشهود نبوده است.
به گفته سماواتی حوزه خدماتی مشهد تاکنون چند بار تغییر کرده است که این به معنای پذیرش مناطق مختلف شهر است که قبلا حاشیه محسوب می‌شده و امروز در داخل محدوده قرار دارد.
همه مجرم نیستند
یک میلیون حاشیه نشین مشهد بیشتر در شهرک‌های رجائی، باهنر، التیمور، پنجتن و دروی سکونت دارند، در این مناطق جرم بیشتر از دیگر نقاط شهر اتفاق می‌افتد، اما حقیقت آن است که همه ساکنان این مناطق که در سه دهه گذشته در جوار مشهد بوده‌اند، مجرم نیستند.
رضا حسینی فرد، کار‌شناس مسائل شهری می‌گوید: ارزانی قیمت مسکن، سنخیت فرهنگی و پایین بودن سطح درآمد مهاجران آن‌ها را حاشیه نشین می‌کند.
وی می‌افزاید: حاشیه نشینان مجموعه‌ای از شهروندان مستعد، اما در عین حال فاقد امکانات، ثروت و برخی اوقات سواد کافی هستند اما تلاش می‌کنند با فراهم کردن زمینه تحصیل فرزندانشان، فاصله خود را با طیف‌های برخوردار کم کنند.
وی معتقد است، شهرداری باید برای حاشیه شهر نیز تعریف داشته باشد و برنامه‌های عمرانی خود را معطوف این مناطق کند، سزاوار نیست افرادی که در تولید ثروت ملی و تسریع در اجرای طرح‌های عمرانی و صنعتی شهر به عنوان کارگر ساده و نیروی کار ارزان دخالت دارند، از حقوق اجتماعی خود محروم باشند.
چاره‌ای باید
به نظرمی رسد حاشیه نشینان باید برای کاهش مشکلات خود و افزایش همکاری با شهرداری و مدیران شهری گام عمل بردارند.
در مشهد حاشیه نشینی یعنی نیروی کاری که هر روز با صد‌ها دستگاه اتوبوس خود را به مرکز و غرب شهر می‌رساند، تا کاری بر زمین نماند، روا نیست کارش را بر زمین بگذاریم.
در حالی که در سال ۲۰۱۷ قرار است مشهد به پایتخت فرهنگی جهان اسلام تبدیل شود، بهترین راه حرکت در مسیر حذف تنگنا‌ها و نیل به قله‌ها در همه ابعاد شهری است.
Sorry. No data so far.