منابع آگاهی که از قطع صادرات نفت گفتند

تریبون مستضعفین- محمود سحابی

طرح تحریم نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا واکنش‌های مختلفی را در داخل کشور برانگیخت. برخی از چهره‌های سیاسی و نمایندگان مجلس گزینه‌ی قطع پیش‌دستانه‌ی صدور نفت را به عنوان عکس‌العملی در برابر این تحریم پیشنهاد دادند. این دسته از سیاست‌مداران این‌گونه تحلیل می‌کردند که با قطع ناگهانی صدور نفت، کشورهای اروپایی که درگیر بحران اقتصادی‌اند و چون زمستان را سپری می‌کنند به انرژی نیازی جدی دارند، فرصت جایگزین‌ پیدا کردن برای نفت ایران را نخواهند داشت و این ضربه‌ی مهلکی به اقتصاد آن‌ها وارد خواهد کرد و هزینه‌ی این تحریم را برای آن‌ها بالا خواهد برد. برخی‌ دیگر از تحلیل‌گران اما منتقد این دیدگاه بودند و قطع پیش‌دستانه صدور نفت را واکنش کارآمدی نمی‌دانستند. منتقدین این اقدام را باعث بی‌اعتمادی همه مشتریان نفت کشور، تخریب وجهه جمهوری اسلامی به سبب اقدام غیر انسانی علیه کشورهایی بحران زده چون یونان و اسپانیا در اوج سرمای زمستان، بهانه دادن به دست رسانه‌های نظام سلطه برای موجه نشان دادن تحریم نفتی ایران و… می‌دانستند. در نهایت این طرح عملا در مجلس به جایی نرسید و در حد شعار باقی ماند.

در این میان نقش خبرگزاری‌های داخلی در ماجرای قطع پیش‌دستانه‌ی صادرات نفت جای تأمل جدی دارد:

پرده اول: 26 بهمن 1390

الف- ساعت 16:38 خبرگزاری مهر مانند بسیاری از دیگر رسانه های داخلی کشور خبر مهم و قابل توجهی را به نقل از شبکه تلویزیونی پرس تی وی منتشر کرد: «ایران صادرات نفت به شش کشور اروپایی را متوقف کرد»

«ایران بعد از تصمیم اروپا برای تحریم نفت ایران در اقدامی پیش دستانه صادرات نفت را به شش کشور اروپایی متوقف کرد. کشورهای ایتالیا، اسپانیا، پرتغال، هلند ، یونان و فرانسه شش کشور اروپایی هستند که ایران صادرات نفت را به آن ها متوقف کرده است.
سفرای این کشورها امروز به وزارت خارجه دعوت و با مدیرکل غرب اروپای وزارت خارجه دیدار کرده بودند.»

رسانه‌های دیگر نیز به نشر این خبر مبادرت کردند: سایت شبکه تلویزیونی پرس تی وی، خبرگزاری فارس

۱۰ دقیقه بعد از انتشار خبر اول (16:48)، خبرگزاری مهر در خبری دیگر به نقل از یک مقام مطلع در شرکت ملی نفت ایران خبر از قطع صادرات نفت ایران به فرانسه و هلند داد. این مقام مطلع در ادامه از اولتیماتوم شرکت ملی نفت ایران به چهارکشور اروپایی ایتالیا، اسپانیا، پرتغال و یونان برای تمدید قرارداد بلند مدت (بیش از دو سال) خبر داد و افزود: اگر این کشورها به این اولتیماتوم بی توجهی کنند، صادرات نفت ایران به این کشورها هم قطع خواهد شد.

ب- این اخبار به سرعت از سوی مقامات کشورمان تکذیب شد. حدود نیم ساعت بعد از انتشار خبر اول (17:17) «حسن تاجیک»، مدیرکل اروپای غربی وزارت امورخارجه، با اعلام اینکه صادرات نفت ایران به 6 کشورهای اروپایی هنوز قطع نشده است، درباره موارد مطرح شده در جلسه امروز وزارت امور خارجه با سفرای اروپایی توضیحاتی داد. به گزارش خبرگزاری مهر، ایشان گفت: «فعلا صادرات نفت قطع نشده است و ما سعی کرده ایم در یک حرکت انسان دوستانه و جوانمردانه به ملت های اروپایی و مردم اروپا برسانیم که عواقب این تصمیم بر عهده دولت های اروپایی است.»

حدود 45 دقیقه بعد (ساعت 18) نیز «محسن قمصري»، مدير امور بين‌الملل شركت ملي نفت ایران، در گفتگو با خبرگزاری ایسنا به تکذیب این خبر پرداخته و اعلام کرد قبل از توقف صادرات نفت خام به اتحاديه اروپا (یا هر کشوری) دستور آن به وزارت نفت داده مي‌شود و تاكنون چنين دستوري از سوي دولت داده نشده است. همچنین ایشان از انتشار چنین اخباری در رسانه های داخلی که منبع انتشار آنها معتبر نیست، گلایه کرده و عنوان کرد معاونت امور بين‌الملل شركت ملي نفت مجري اجراي صادرات يا توقف آن است.

«مدير امور بين‌الملل شركت ملي نفت تاكيد كرد: قبل از توقف صادرات نفت خام به اتحاديه اروپا دستور آن به وزارت نفت داده مي‌شود. محسن قمصري با ابراز بي اطلاعي از خبر توقف صادرات نفت خام ايران به برخي از كشورهاي اروپايي تاكيد كرد: در صورت توقف صادرات نفت خام ايران به اتحاديه اروپا دستور آن براي اجرا به وزارت نفت داده مي‌شود، اما تاكنون چنين دستوري از سوي دولت داده نشده است.
وي با اعلام اين كه فردا پنج شنبه با هماهنگي وزارت نفت در مورد انتشار اين خبر تصميم گيري خواهد شد، با لحني كنايه‌آميز گفت: مشخص نيست منبع اين خبر دولت است يا وزارت نفت و خبرگزاري‌ها.
او با تاكيد بر اين كه معاونت امور بين‌الملل شركت ملي نفت مجري اجراي صادرات يا توقف آن است، اظهار كرد: تاكنون دستوري مبني بر توقف صادرات نفت خام به هيچ كشوري داده نشده است.»

ج- اما برخی رسانه های داخلی توجه چندانی به تکذیب این خبر توسط مقامات رسمی وزارت نفت و وزارت خارجه (مدير امور بين‌الملل شركت ملي نفت ایران و مدیرکل اروپای غربی وزارت امورخارجه) نداشتند و اقدام به انتشار اخبار دیگری در راستای قطع صادرات نفت ایران به برخی کشورهای اروپایی کردند:

خبرگزاری مهر ساعت 17:48 به عنوان توضیحات گزارش تصویری دعوت سفرای 6 کشور اروپایی به وزارت خارجه نوشت: «سفرای 6 کشور اروپایی ایتالیا، فرانسه، یونان، هلند، پرتغال و اسپانیا عصر امروز همزمان با قطع صادرات نفت ایران به اروپا به وزارت امور خارجه دعوت شدند.»

همین خبرگزاری ساعت 18:37 در طی گزارشی که در بخشی از آن به اظهارات مدیرکل اروپای غربی وزارت امورخارجه هم اشاره شده بود، بیان کرد: «چند ساعت از این خبر (خبر شبکه پرس تی وی در مورد قطع صادرات نفت به شش کشور اروپایی) نگذشته بود که پیگیری خبرگزاری مهر از بخشهای مختلف صنعت نفت نشان داد که ایران تصمیم به قطع صادرات نفت به دو کشور اروپایی فرانسه و هلند را نهایی کرده و به چهار کشور اروپایی ایتالیا، اسپانیا، پرتغال و یونان برای تمدید قرارداد بلند مدت (بیش از دو سال) اولتیماتوم داده است که اگر این کشورها به این اولتیماتوم بی توجهی کنند، صادرات نفت ایران به این کشورها قطع خواهد شد.»

خبرگزاری فارس ساعت 21:46 یعنی ساعتها بعد از تکذیب این خبر توسط مقامات رسمی وزارت نفت و وزارت خارجه، به نقل از یک مقام آگاه برخی اظهارنظرها درخصوص اولتیماتوم به برخی کشورهای اروپایی را رد و موضع مقتدرانه جمهوری اسلامی در قطع صادرات نفت به 6 کشور اروپایی را تأیید کرد.

د- چند روز بعد اظهارات وزیر خارجه ایتالیا و وزیر صنعت اسپانیا در رسانه های داخلی انتشار یافت (+و+) که خبر قطع صادرات نفت ایران کذب بوده است و ایران برای ادامه صادرات نفت به این کشورها خواستار تضمین دریافت پول نفت صادراتی خود، انعقاد قراردادهای بلندمدت ۳ تا ۵ ساله و برداشتن هرگونه حقی برای الغای قراردادهای نفتی از سوی این کشورها با استناد به شرایط فورس ماژور شده است.

خبرگزاری فارس در ساعت 12:07، 29 بهمن یادداشت قابل تأملی را با توجه به وقایع 26 بهمن منتشر ساخت: «لزوم وحدت رویه و گفتار مسئولان در مقابله با تحریم‌های نفتی»

بخش‌هایی از این یادداشت را مرور می کنیم:

«عدم هماهنگی میان نهادهای عمل‌کننده درباره راهبردی چون تحریم نفت ایران قطعا هزینه‌هایی برای کشور ایجاد خواهد کرد که ابعاد آن بیش از اعتبار یک وزارتخانه یا یک رسانه است و به اعتبار قدرت تصمیم‌گیری کلان در کشور ضربه خواهد زد.
یک اصل اولیه در مقابله با دشمنی که متمرکز مدیریت می‌کند اما به دلیل حاکمیت ایده مدیریت ارگانیک، هر یک از اجزای آن در راستای هدف اصلی بصورت مجزا عمل می‌کنند، ایجاد هماهنگی در استراتژی‌ها و همچنین تاکتیک‌های مقابله با این دشمن است. بدین معنا در شرایطی که هر بخش از جبهه خودی وظیفه‌ای را بر عهده گرفته و در راستای راهبردهای کلان و تعیین‌شده کشور عمل می‌کند، دیگر بخش‌ها اثر فعالیت یکدیگر را خنثی نکنند و به جای پیشروی، دشمن را در پیشبرد اهدافش متهورتر و امیدوارتر نکنند. بر این اساس برخورد هماهنگ و برنامه‌ریزی شده همه بخش‌های تصمیم‌گیر و مؤثر با مساله تحریم خرید نفت ایران توسط اروپا قطعا می‌تواند ایران را صاحب یک فرصت بی‌نظیر برای رسیدن به پیروزی‌های سیاسی راهبردی و حتی اقتصادی در فضای این تهدید کند.
ایران سفرای ۶ کشور اروپایی را برای دادن یک التیماتوم جدی به وزارت امور خارجه احضار کرده و بر اساس ادعای وزیر صنعت یکی از این کشورها یعنی اسپانیا کشورمان ۳ شرط جدی را درباره ادامه صادرات نفت ایران به اروپا مطرح کرده است. بر اساس گفته‌های خوزه مانوئل سوریا ایران عنوان شروط خود برای ادامه صادرات نفت به این کشورها خواستار تضمین دریافت پول نفت صادراتی خود، انعقاد قراردادهای بلندمدت ۳ تا ۵ ساله و برداشتن هرگونه حقی برای الغای قراردادهای نفتی از سوی این کشورها با استناد به شرایط فورس ماژور شده است. به گفته وی ایران با فروش نفت خود به اروپا بر اساس قراردادهای کوتاه مدت مخالفت کرده است. بر این اساس پس از احضار سفرای ۶ کشور اروپایی خبری در رسانه‌های مرتبط با ایران منتشر شد که نشان داد تاثیر اعمال واقعی تحریم‌های پیش‌دستانه تا چه حد می‌تواند جدی باشد. انتشار این خبر که بر توقف فروش نفت به ۶ کشور اروپایی تاکید داشت، بلافاصله باعث شد گزارش‌های متعدد و متنوعی از قول منابع آگاه رسانه‌های داخلی و خارجی را در تکذیب، تایید یا تشریح این خبر فرا بگیرد. به عنوان یک اثر مقطعی بلافاصله پس از گشایش بورس‌های اروپایی و آمریکایی نفت خام، قیمت این حامل استراتژیک متاثر از خبر منتشر شده رکورد ۱۲۰ و ۱۲۱ دلار در هر بشکه نفت را که در چند ماهه اخیر دست نیافتنی می‌نمود دوباره به دست آورد.
با توجه به اینکه همه اخبار منتشر شده در این باره از قول مقامات آگاه بود و هیچ مقام رسمی در این باره موضعی را اتخاذ نکرده بود، اخبار مبتنی بر تایید با تکذیب این خبر نمی‌توانست اثری متفاوت از انتشار خبر اولیه داشته باشد چنانکه در ساعات اولیه انتشار خبر شبکه خبری دولتی انگلیس یعنی بی بی سی نیز خبری را درباره تکذیب خبر قطع صادرات نفت ایران به اروپا از قول منبع رسمی وزارت نفت ایران جعل کرد که البته آن خبر هم با بی‌توجهی و تکذیب روبرو شد. همه این موارد دست به دست هم داد تا جو ابهام ایجاد شده و روند صعودی قیمت نفت خام ادامه داشته باشد. ابهامی که چندان هم به ضرر ایران نبود و نشان می‌داد بازار نفت جهان و اروپا به خصوص در زمستان تا چه آسیب‌پذیر است و حتی با وجود انتشار یک خبر یک خطی بدون منبع درباره قطع صادرات نفت ایران به اروپا چگونه روال معمول خود را به راحتی از دست می‌دهد.
اما در ادامه اظهار نظر بدون موقع یک مقام رسمی ایران همه این روند را به هم ریخت. معاون اروپا آفریقای وزیر امور خارجه که به عنوان تنها مقام رسمی از ابتدای این روند در این باره سخن می‌گفت، قطع پیش‌دستانه صادرات نفت به اروپا را رد کرد و از ارائه التیماتوم به کشورهای اروپایی سخن گفت، البته این واقعیت است که به هر روی قطع نشدن صادارت نفت ایران به اروپا باید در زمان مناسب اطلاع‌رسانی می‌شد، اما ادامه یافتن فضای ابهام برای مدت زمان بیشتر قطعا می‌توانست به تاثیر‌گذاری خبر قطع صادرات نفت ایران به اروپا کمک کند، چنانکه رفتار شتاب‌زده خبرگزاری‌ها و رسانه‌های غربی نیز در این باره قرار گرفتن آنها در موضع انفعال را به خوبی انعکاس می‌داد.
در عین حال این نکته نیز قابل توجه است که خبر قطع صادرات نفت ایران به اروپا توسط یک مقام رسمی ایرانی اعلام نشده بود که لازم باشد یک مقام رسمی ایرانی بلافاصله آن را تکذیب کند. تکذیبی که بیش از شفاف‌سازی توسط غربی‌ها به عقب‌نشینی تعبیر می‌شود و قطعا در چنین شرایطی تولید فضایی در اذهان افکار عمومی و سیاسیون با این مبنا که ایران گام‌هایی را به جلو برداشته و بلافاصله پا پس میکشد قطعا به سود وجهه ایران و قدرت بازیگری ایران در عرصه سیاست و اقتصاد جهانی و منافع ملی کشور نخواهد بود.»

جمع بندی پرده اول:

۱- شبکه تلویزیونی پرس تی وی به نقل از منابع غیررسمی خبری مبنی بر اینکه ایران صادرات نفت را به شش کشور اروپایی متوقف کرده است (سفرای این کشورها امروز به وزارت خارجه دعوت شده و با مدیرکل غرب اروپای وزارت خارجه دیدار کرده بودند) منتشر می کند، این خبر به سرعت مورد توجه رسانه های داخلی و خارجی قرار می گیرد.

۲- خبر مذکور به سرعت از سوی مسئولین مربوطه در وزارت خارجه و وزارت نفت یعنی حسن تاجیک (مدیرکل اروپای غربی وزارت امورخارجه) و محسن قمصري (مدير امور بين‌الملل شركت ملي نفت ایران) رسماً تکذیب شد ولی این تکذیبیه ها در فضای رسانه ای کشور چندان مورد توجه قرار نگرفت و حتی خبرگزاری های باسابقه ای مانند مهر و فارس با وجود اذعان به تکذیب این خبر از سوی وزارت خارجه و با بی توجهی (براساس غفلت یا تعمد) به تکذیبیه این خبر از سوی وزارت نفت، با تکیه بر منابع آگاه خود اصرار داشتند ایران صادرات نفت را به دو یا شش کشور اروپایی قطع کرده است.

۳- چند روز بعد از این موج رسانه ای کذب، خبرگزاری فارس در طی یادداشتی نوشت: «عدم هماهنگی میان نهادهای عمل‌کننده درباره راهبردی چون تحریم نفت ایران قطعا هزینه‌هایی برای کشور ایجاد خواهد کرد که ابعاد آن بیش از اعتبار یک وزارتخانه یا یک رسانه است و به اعتبار قدرت تصمیم‌گیری کلان در کشور ضربه خواهد زد.» در بخشی از این یادداشت به انتقاد از تکذیب بی موقع این خبر دروغ از سوی یکی از مقامات وزارت خارجه (به عنوان تنها مقام رسمی!) پرداخته بود و بیان شده بود هرچند قطع نشدن صادارت نفت ایران به اروپا باید در زمان مناسب اطلاع‌رسانی می‌شد، اما ادامه یافتن فضای ابهام برای مدت زمان بیشتر قطعا می‌توانست به تاثیر‌گذاری خبر قطع صادرات نفت ایران به اروپا کمک کند. در بخش پایانی این یادداشت هم آمده بود که با توجه به اینکه خبر قطع صادرات نفت ایران به اروپا توسط یک مقام رسمی ایرانی اعلام نشده، تکذیب سریع آن توسط یک مقام رسمی توجیه ای نداشته، تکذیبیه ای که از سوی غربیها تعبیر به عقب نشینی می شود و در نتیجه به نفع منافع ملی کشور نیست.

۴- آیا خود خبرگزاری فارس هم می تواند مخاطب بخش مقدماتی یادداشت مذکور باشد؟ آیا رسانه ها هم نباید هماهنگ با دیگر نهادهای عمل‌کننده مانند وزارت نفت درباره راهبردی چون تحریم نفت ایران عمل کنند؟ آیا اصرار برخی رسانه ها بر انتشار، ترویج یا تایید خبری کذب در چنین موضوع حساسی با تکیه بر منابع غیر رسمی براساس منافع ملی است؟

بخش دوم: وقتی «منابع آگاه» موثق‌تر از مسئولین مربوطه‌ اند!

بخش سوم: پایان داستان‌پردازی‌های منابع آگاه نفتی