علیرضا رضاخواه – انتخابات ریاست جمهوری مصر به دنبال انتخابات پارلمانی در این کشور نقطه عطفی است در گذار مصر از دیکتاتوری نظامی‌ها به سوی یک نظام مردم سالار، از همین رو است که بسیاری از تحلیل گران سیاسی دور دوم انتخابات ریاست جمهوری مصر در ۱۷ ژوئن را صحنه تقابل جریان‌های سنتی و ریشه دار این کشور تفسیر کرده‌اند. این در حالی است که کار‌شناسان مسائل مصر پیش‌تر از تقابل ۳ جریان اصلی در مصر سخن می‌راندند.
مثلث انتخاباتی مصر
به اعتقاد این دسته از تحلیل گران بررسی بسترهای فکری و ایدئولوژیک۱۲ نامزد در انتخابات ریاست جمهوری مصر نشان از رقابت سه جناح اصلی این کشور برای به دست گرفتن مراکز قدرت دارد. سه طیفی که نماینده خواست و اراده سیاسی مردم و طبقات اجتماعی مصر و منعکس کنندة مطالبات و آرمانهای آن‌ها می‌باشند. در یک تقسیم بندی کلی می‌توان این سه جریان اصلی را با توجه به ایدئولوژی و طبقات اجتماعی‌اشان به اسلام‌گرایان، چپ‌گرایان و نخبگان ابزاری تقسیم کرد.
۱-چپ‌گرایان
در میان نامزدهای چپ‌گرا حمدین صباحی در رقابت تنگاتنگی با نامزدهای اسلام‌گرایان و نخبگان ابزاری که در دوران حکومت مبارک در پست‌های کلیدی خدمت می‌کردند قرار گرفت. حمدین صباحی در زمان رقابتهای انتخاباتی در ماه‌های گذشته چهره چندان سر‌شناس و مطرحی نبود. از این رو کار‌شناسان سیاسی شانسی را برای وی در انتخابات ریاست جمهوری قائل نبودند. اما نظرسنجی‌هایی که چند روز پیش از انتخابات انجام شد نشان از افزایش محبوبیت چشمگیر وی در میان مصری‌ها داشت. به رغم اینکه حمدین صباحی موفق نشد به دور دوم راه یابد اما وی توانست حدود ۲۰ درصد آرای مصری‌ها را به خود اختصاص دهد و پس از نامزد اخوان‌المسلمین و نماینده نخبگان سنتی مصر در جایگاه سوم قرار بگیرد.
۲- نخبگان ابزاری
انتخابات ریاست جمهوری مصر در حالی برگزار می‌شود که امور سیاسی کشور بطور موقت در اختیار شورای نظامی حاکم قرار گرفته است. گرچه شورای نظامی وعده گذار مسالمت آمیز به دموکراسی و استقرار یک حکومت مردمی را داده و تا آن زمان خود را امانتدار انقلاب مردم معرفی کرده است، اما سیاست‌ها و اقدامات نظامیان مصری این شبهه را در میان انقلابیون ایجاد کرده که آن‌ها تنها نسبت به وعده‌های سابق خود وفادار نبوده بلکه خود به عنوان بزرگ‌ترین مانع انقلاب عمل می‌کنند. سیاست‌های شورای نظامی نشان می‌دهد که این گروه به دنبال حمایت و به قدرت رساندن افرادی هستند که در دولت سابق مصر حضور داشته و از افرادی هستند که در ارتش از پایگاه اجتماعی برخوردارند. احمد شفیق را می‌توان از نخبگان ابزاری دولت قبلی مصر دانست که به شدت اما بصورت پنهانی از طرف شورای حاکم حمایت می‌شود. احمد شفیق نخست وزیر سابق مصر و از نظامیان کهنه‌کاری است که ریاست جمهوری او در راستای منافع محافظه‌کاران و نظامیانی است که بطور سنتی در سیاست و اقتصاد مصر وزنة سنگینی بوده و هستند. از این رو شاهد ائتلاف میان گروه‌هایی هستیم که در گذشته در دولت حسنی مبارک خدمت کرده و اکنون بیش از هر زمان دیگری نگران از دست رفتن موقعیت و منافع شخصی و طبقاتی خود هستند. احمد شفیق در انتخابات اخیر حدود ۲۴ درصد آرا را بخود اختصاص داد و موفق شد به دور دوم انتخابات راه یابد.
۳- اسلام‌گرایان (اخوان‌المسلمین)
اسلام‌گرایان مصر را می‌توان به دو دستة کلی تقسیم کرد. نخست اسلام‌گرایان سلفی و دیگری اخوان‌المسلمین به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و سازمان یافته‌ترین گروه‌ها و احزاب اسلامی. در این میان سلفی‌ها خواهان حمایت از عبدالمنعم ابوالفتوح در انتخابات بودند. در واقع این انتخابات میزان مقبولیت سلفی‌ها را نیز در قبال با اخوان المسلیمن نشان می‌دهد. در طول رقابتهای انتخاباتی سلفی‌ها آشکارا از ابوالفتوح حمایت کردند.
در سوی دیگر اخوان‌المسلمین قرار دارد. انتخابات پارلمانی مصر نشان داد که اخوان‌المسلمین به عنوان سازمان‌یافته‌ترین گروه مخالف حسنی مبارک از بیشترین پتانسیل برای جایگزین شدن با نخبگان ابزاری مصر برخوردار هستند. کسب بیش از ۴۷ کرسی پارلمانی گویای نقش و پایگاه اجتماعی این گروه در مصر بود. با چنین پیش زمینه‌ای بود که اخوان‌المسلمین با امید زیادی پای به عرصة رقابتهای انتخابات ریاست جمهوری مصر گذاشت.
در این میان اخوانی‌ها برای معرفی نامزد واحد با مشکلاتی مواجه شدند ولی در نهایت محمد مرسی به عنوان کاندیدای اخوان‌المسلمین معرفی شد. نتایج انتخابات نشان داد که همچنان اخوانی‌ها همچون انتخابات پارلمانی در انتخابات ریاست جمهوری نیز از بیشترین بخت پیروزی برخوردارند. محمد مرسی با کسب ۲۵ درصد آرا در رتبه اول قرار گرفت و به عنوان بخت اول ریاست جمهوری مصر گام به دور بعدی رقابتهای انتخاباتی نهاد.
درگیری قدیمی سکولار‌ها و اسلام‌گرایان
در همین حال روزنامه نیویورک‌تایمز رقابت دور دوم انتخابات ریاست جمهوری مصر را «درگیری قدیمی سکولار‌ها و اسلام‌گرایان» عنوان داده و می‌نویسد:
«احمد شفیق، نخست‌وزیر دوران ریاست‌جمهوری حسنی مبارک اعلام کرده از اینکه مبارک را یک «اسوه» خوانده هرگز پشیمان نشده است. چنین ابراز نظری نشان‌دهنده پشت‌گرمی شفیق به حمایت برخی جناح‌ها در مصر است. پیروزی احمد شفیق می‌تواند وی را به عنوان برنده نخستین انتخابات آزاد در مصر مطرح سازد؛ انتخاباتی که آینده مصر را رقم خواهد زد. کاندیداتوری شفیق در انتخابات ریاست جمهوری باعث ایجاد واهمه میان اسلام‌گرایان شده است. آن‌ها بیم آن را دارند که احتمال گسترش بی‌قانونی در صورت پیروزی شفیق وجود دارد. این واهمه‌ها همانند چسبی عمل کرده و باعث در کنار هم جمع شدن ائتلاف محافظه‌کاران شده است. شفیق در مقابل با متهم کردن رقبایش اعلام کرده «مشکل این است که ما نمی‌خواهیم امنیت داشته باشیم چرا که می‌خواهیم شبه نظامیان در کشورمان حضور داشته باشند، چرا که ما می‌خواهیم مصر را به لبنان تغییر دهیم!» نویسنده نیویورک تایمز می‌نویسد:
احمد شفیق ۷۰ ساله و محمد مرسی ۶۰ ساله از دیدگاه بسیاری به عنوان نمودی از نبرد میان دو جناح اسلام‌گرا و سکولار در نظر گرفته می‌شوند؛ نبردی که شش دهه از آن سپری شده است.
نخبگان شکست‌خوردگان اصلی انتخابات
از سوی دیگر رویترز در رابطه با نقش روشنفکران در انتخابات ریاست جمهوری مصر می‌نویسد «روشنفکران و نخبگان فرهنگی – سیاسی مصر دیگر بازندگان انتخابات ریاست جمهوری بودند. انتخاباتی که پس از دو روز رای گیری، محمد المرسی، نماینده جماعت اخوان المسلمین و احمد شفیق، نخست‌وزیر حسنی مبارک، رئیس جمهوری مخلوع مصر را به دور دوم انتخابات فرستاد.» در این تحلیل دلایل اصلی شکست نخبگان را سه عامل: شکست در قانع ساختن مردم برای رفتن به پای صندوق‌های رای، دوری از واقعیت‌های موجود در کشور و نفوذ و حضور گسترده نگرش دینی در میان مردم مصر معرفی شده است.
به اعتقاد نویسنده نخبگان مصری به این درک نرسیده‌اند که دغدغه اصلی مردم نگرانیشان از نبود امنیت یا وقوع تغییر از وضعیت فعلی به وضعیتی غیر قابل پیش‌بینی است. وحید عبدالمجید، عضو مرکز مطالعات استراتژیک الاهرام در این باره می‌گوید: «نخبگان سیاسی با همه گرایش‌هایشان ثابت کردند که شکست خورده میدان سیاستند و نمی‌توانند با گفت‌وگو و مذاکره به هیچ گونه توافقی برسند.»
وی همچنین می‌گوید: «آن‌چه افکار عمومی از رفتار نخبگان سیاسی اعم از احزاب، جنبش‌های سیاسی، جوانان و فرهنگیان برداشت کرد چیزی جز درگیری‌های سیاسی و حزبی، دسته‌بندی‌های سیاسی و جنگ کلامی نبود که نتیجه آن را اکنون می‌بینیم؛ به این وضعیت رسیده‌ایم.» عبدالمجید تاکید می‌کند، در انتخابات پارلمانی که اواخر سال گذشته و در ابتدای سال جاری میلادی برگزار شد، نامزدهای نخبگان سیاسی مشابه همین مواضع را اتخاذ کردند که نتیجه آن شد که اسلام‌گرایان بر پارلمان مسلط شدند و لیبرال‌ها و چپ‌گرایان نتایج بسیار ضعیفی کسب کردند، دلیل آن هم چیزی جز این نبود که بر روی زمین کار نمی‌کردند بلکه همه آن‌ها در فضا و عالم خیال بودند.
نبیل عبدالفتاح، تحلیلگر مسائل سیاسی نیز در این باره می‌گوید: «نتایج کاملا قابل پیش‌بینی بود چرا که نخبگان سیاسی هیچ طرفی را با قدرت برای رای دادن مجاب نکرد. نخبگان پشت مجموعه‌ای از توهمات سنگر گرفته و از مردم کاملا دور شدند، آن‌ها همه وقت خود را صرف این مساله کردند که چه کسی نامزد شود، همه ابراز وجودشان نیز منحصر به حضور در رسانه‌ها بود در حالی که خود را از زمین و توده مردم دور کردند.» وی همچنین می‌گوید: «نخبگان شبکه‌های سازمانی واقعی و می‌دانی ندارند، در حالی که طرف‌های مقابل، هر دو شبکه‌های سازمان یافته دارند و در میان مردم حضور دارند، مثل حزب ملی که مختص به شفیق است و شبکه‌های اخوان که به طور واقعی در حال فعالیت هستند و مرسی را حمایت می‌کنند».
بسیاری از تحلیلگران بر این اعتقادند با وجود اینکه حزب ملی سابق پس از انقلاب مردمی که به سرنگونی مبارک منجر شد، به دستور دادگاه قضایی در تاریخ ۱۱ فوریه سال گذشته منحل شد، اما همچنان شبکه‌های سازمان یافته‌ای از طریق اعضایش که در سراسر کشور پراکنده‌اند در میان مردم و افکار عمومی در اختیار دارد. عبدالفتاح در این باره می‌گوید: «شفیق بر روی نگرانی‌های طبقه متوسط جامعه که از هیمنه اخوانی‌ها بر مجلس ملی و احتمال تصاحب کرسی ریاست جمهوری نگران است و احتمال می‌دهد که اخوان با پیروزی‌اش با قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در بیفتد، حساب باز کرد.»
عبدالمجید نیز می‌گوید: «رای دهندگان یا به نظام قدیم رای دادند یا به یک شبکه و سازمان قدرتمند یعنی اخوان المسلمین؛ ولی این بدان معنا نیست که آن‌ها نماینده میلیون‌ها مصری هستند.» محمد ابوالفضل روزنامه‌نگار مصری نیز در این باره می‌گوید: «نخبگان سیاسی همان طور که مسئول وضعیت دوران مبارک بودند و اجازه دادند که وی به آن شیوه تبدیل به یک دیکتاتور شود اکنون نیز مسئول شکست انقلابی هستند که عده‌ای می‌خواهند آن را به نفع خود مصادره کنند.»
وی همچنین می‌گوید: «نخبگان در حال حاضر در وضعیتی بسیار سخت‌تر از دوران قبل از انتخابات به سر می‌برند. آن‌ها هر کدام از دو گزینه فعلی را انتخاب کنند برایشان تلخ خواهد بود.» ابوالفضل درباره اینکه احتمالا نخبگان به کدام نامزد رای خواهند داد، می‌گوید: «به اعتقاد من آن‌ها آرای خود را در صندوق‌های شفیق خواهند ریخت چرا که با اخوان اختلاف فکری دارند، ولی از بیان آن اجتناب می‌کنند چرا که می‌ترسند متهم به حمایت از «انقلاب متضاد» شوند.» وی در نهایت می‌گوید: «نخبگان نه تنها در قانع ساختن رای دهندگان برای رای دادن به نامزدشان شکست خوردند بلکه در قانع ساختن ۲۵ میلیون رای دهنده مصری برای رای دادن نیز شکست خوردند.»
Sorry. No data so far.