سربرنيتسا نقطه تاريك تاريخ اروپا

يش از 15 سال از حادثه وحشتناك و قرون وسطي اي شهر مظلوم “سربرنيتسا” مي گذرد. در آن حادثه شوم كه در حضور نيروهاي سازمان ملل اتفاق افتاد طي مدت دو روز بيش از 7000 انسان فقط به جرم مسلمان بودن و استقلال طلبي به معناي واقعي قتل عام شدند. اين جنايت دهشتناك براي هميشه بعنوان برگي سياه در كارنامه سازمان ملل متحد ثبت شد و در تاريخ اروپا نيز بعنوان لكه ننگي باقي خواهد ماند.

با مرور به وقايع فروپاشي يوگسلاوي سابق به شش جمهوري مستقل در مي يابيم كه دستيابي به استقلال در جمهوري بوسني و هرزگوين با اكثريت مسلمان در مقايسه با جمهوريهاي ديگر با اكثريت مسيحي (اسلووني ـ كرواسي مقدونيه) تلفات و ويراني هاي سنگيني را دربرداشت و خون هاي زيادي برزمين ريخته شد. اين درحالي بود كه در هيچيك از جمهوريهاي با اكثريت مسيحي چنين حوادثي حتي در نازلترين سطح اتفاق نيافتاد و استقلال طلبي در اين جمهوريها در فضايي بدور از خشونت و خونريزي صورت گرفت و دقيقا به همين علت است كه مسلمانان بوسني و هرزگوين دولت هاي اروپايي را به همدستي و مشاركت در جنايات صرب ها متهم مي كنند و آنان را در قتل عام هزاران انسان بيگناه شريك جرم مي دانند ننگي كه يقينا تا ابدآلاباد از پيشاني اروپاييان مدعي حقوق بشر زدوده نخواهد شد. مطلب پيش روي كه در آستانه سالگرد فاجعه “سربرنيتسا” تهيه شده شامل دو بخش است كه بخش روز شمار آن از نقل شده و بخش دوم نقش سازمان ملل و اروپايي ها را در شكل گيري آن فاجعه را مورد بررسي قرار BBC خبرگزاري مي دهد. با هم پي مي گيريم:

● منبع: روزنامه – جمهوری اسلامی – تاريخ شمسی نشر 30/04/1386

8 ـ6 ژولاي 1995 (17 ـ15 تير 1374)

نيروهاي صرب حلقه محاصره شهر سربرنيتسا را كه طي چند سال جنگ دهها هزار آواره مسلمان را از مناطق شمال شرق بوسني در خود جاي داده بود تنگ تر كردند1. حدود 600 نظامي هلندي مسلح با سلاح سبك از آوارگان محافظت ميكردند. مواد غذايي به پايان رسيده و از ماه مي نيز هيچگونه موادغذايي به اين منطقه محاصره شده وارد نشده بود. توپخانه نيروهاي صرب منطقه را زير آتش خود گرفته بودند مدافعين مسلمان شهر خواستار بازگرداندن سلاح هاي خود از نيروهاي سازمان ملل شدند كه اين تقاضا مورد قبول واقع نشد. فرمانده هلندي نيروهاي سازمان ملل در تماس با مركز فرماندهي نيروهاي سازمان ملل در سارايوو خواستار حمايت هوايي گرديد.

9 ژولاي 1995 (18 تير 1374)

صربهاي بوسني آتش حملات خود را تشديد كرده و در نتيجه هزاران آواره در مقابل پيشروي صربها از اردوگاههاي اطراف بسوي شهر در حال گريختن بودند. صربها در حين پيشروي حدود 30 سرباز هلندي را از ايستگاههاي بازرسي گروگان گرفتند. يك سرباز نيروهاي حافظ صلح هنگام عقب نشيني نيروهاي هلندي از شهر توسط يكي از آوارگان بشدت زخمي شد.

10 ژولاي 1995 (19 تير 1374)

پس از اينكه صربها مقر نيروهاي هلندي را زير آتش گرفتند سرهنگ كارمن فرمانده نيروهاي هلندي خواستار حمايت هوايي سازمان ملل شد. فرمانده نيروهاي سازمان ملل در ابتدا با اين درخواست مخالفت كرد ولي پس از اينكه فرمانده هلندي درخواست خود را تكرار كرد با درخواستش موافقت شد. قبل از اينكه جنگنده هاي سازمان ملل وارد عمل شوند حملات صربها متوقف و لذا حمله اي به صربها صورت نگرفت. با فرارسيدن تاريكي حدود 4 هزار نفر از آوارگان در خيابانهاي شهر سرگردان و مضطرب بودند. تجمع زيادي در اطراف يگانهاي هلندي مستقر در شهر بوجود آمده بود. فرمانده هلندي به رهبران شهر گفته بود اگر تا ساعت 6 صبح صربها از اطراف منطقه امن اعلام شده عقب نشيني نكنند مواضع آنها بشدت بمباران خواهد شد.

11 ژولاي 1995 (20 تير 1374)

نيروهاي صرب عقب نشيني نكردند. اما ساعت 9 صبح از سارايوو به فرمانده هلندي اطلاع دادند كه درخواست وي براي حمايت هوايي بشكل صحيحي ارايه نشده است. در ساعت 10 30 درخواست ديگري به سارايوو ارسال شد ولي جنگنده ها ميبايست براي سوختگيري به پايگاههاي خود در ايتاليا بازگردند. حوالي ظهر بيش از 20 هزار آواره كه غالبا زن. كودك و افراد ناتوان بودند بسوي پايگاه نيروهاي هلندي در پوتوچاري سربرنيتسا هجوم آوردند. ساعت 14 30 دو هلندي دو بمب بسوي مواضع صربها در اطراف سربرنيتسا پرتاب كردند. صربها در پاسخ به منظور F 61 فروند جنگنده جلوگيري از حملات بعدي تهديد به كشتن گروگانهاي هلندي و بمباران آوارگان كردند. دو ساعت بعد ژنرال “راتكو ملاديچ” فرمانده نيروهاي صرب همراه تيم خبرنگاران وارد شهر سربرنيتسا شد. ملاديچ عصر همان روز فرمانده نيروهاي هلندي را فراخواند و به وي التيماتوم داد كه مسلمانان براي حفظ جان خود بايد سلاحها را تحويل دهند.

12 ژولاي 1995 (21 تير 1374)

اتوبوسها براي انتقال زنان و كودكان به مناطق تحت كنترل مسلمانان وارد شهر شدند. صربها تمام مردان بين 12 تا 77 سال را براي بازجويي به اتهام جنايت جنگي جدا كرده بودند. گفته ميشود در طول 30 ساعت حدود 23 هزار زن و كودك را از منطقه خارج كردند و هزاران تن از مردان مسلمان نيز در داخل كاميونها و انبارهاي شهر نگهداري مي شدند. حدود 15 هزار رزمنده مسلمان نيز تلاش داشتند شبانه زير آتش توپخانه صربها از طريق كوههاي اطراف به سوي مناطق تحت كنترل مسلمانان فرار كنند.

13 ژولاي 1995 (22 تير 1374)

بدست آمد. نيروهاي حافظ KRAVICA اولين گروه از اجساد غيرنظامي مسلمانان در يك انبار در روستايي از منطقه صلح در مقابل 14 سرباز گروگان هلندي حدود 5 هزار مسلمان را كه به پايگاه نيروهاي هلندي پناه آورده بودند را تحويل صربها دادند.

16 ژولاي 1995 (23 تير 1374)

اولين گزارشات قتل عام سربرنيتسا پس از رسيدن بازماندگان سربرنيتسا كه پس از يك راهپيمايي طولاني به مناطق تحت كنترل مسلمانان رسيده بودند منتشر شد. در نتيجه مذاكرات سازمان ملل و صربها نهايتا ” نيروهاي هلندي مجوز خروج از سربرنيتسا را دريافت كردند و تمام سلاحها. مواد غذايي و داروهاي خود را نيز رها كردند. پنج روز بعد نيروهاي صرب شهر سربرنيتسا را اشغال كردند. گفته ميشود بيش از 7000 مسلمان در اين واقعه بقتل رسيدند.

كوتاهي جامعه بين الملل

در اوايل سال 1995 (1374) با ميانجيگري آمريكا و اروپائيان يوگسلاوي سابق 2 با استقلال بوسني موافقت كرد و براي پايان دادن به جنگ قرار شد نيروهاي حافظ صلح در مناطق حساس بوسني مستقر شوند. اين درحالي بود كه شوراي امنيت سازمان ملل در سال 1993 (1372) هنگامي كه صربها حملات خود به مناطق مسلمان نشين را تشديد كرده بودند شهر سربرنيتسا را به همراه سارايوو توزلا. گوراژده و بيهاج منطقه امن اعلام كرده بود. بدين معنا كه اين نسل كشي در مقابل چشم نيروهاي حافظ صلح و در منطقه اي كه از سوي سازمان ملل امن اعلام شده بود بوقوع پيوست. در قضيه نسل كشي سربرنيتسا در دادگاه وجدان بشريت كه غرب و اروپا بيش از ديگران داعيه دار بشردوستي دارند علاوه بر عاملين صرب. سازمان ملل و دولت هلند روي نيمكت متهمين قرار دارند. اعتراف شخصيتهاي غربي در اين مورد تاييدي بر اين ادعا است “جك استروا” وزير خارجه سابق انگليس طي سخناني بدين مناسبت اظهار داشت: دنيا از اينكه موفق نشد كشتار صربها در جنگ بوسني را متوقف كند. شرمنده است. “كوفي عنان” دبيركل سابق سازمان ملل نيز سربرنيتسا را همواره موجب عذاب وجدان سازمان ملل عنوان كرد. “مارك براون” نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل هم طي عبارات مشابهي اظهار داشت: سربرنيتسا همواره تاريخ سازمان ملل را خدشه دار خواهد كرد.

صربها متهم رديف اول

نسل كشي سربرنيتسا در زمان حكومت ميلوشوويچ متهم و زنداني اصلي دادگاه لاهه كه چند سال گذشته قبل از صدور راي دادگاه در زندان اين دادگاه بر اثر بيماري درگذشت بوقوع پيوست. جنايات انجام شده بحدي بود كه دولتهاي بعدي وي علي رغم ميل باطني خود نمي توانستند نسبت به تقصير اين جنايات اعتراف نكنند.

جامعه بين الملل براي جبران كوتاهي هاي خود دولت صربسكاي بوسني را مجبور نمود با تشكيل كميته اي حقيقت ياب عاملان حادثه سربرنيتسا را مشخص كند. دولت صربسكا نيز پس از وقت كشي هاي فراوان نهايتا كميته اي بدين منظور تشكيل داد. گفته ميشود در گزارش تهيه شده كميته مذكور اسامي 19000 نفر صرب بعنوان عاملين كشتار سربرنيتسا ذكر شده است كه از اين تعداد 892 نفر از آنها هنوز در ادارات دولتي مشغول بكار ميباشند. البته هنوز تمام عاملين جنايت سربرنيتسا شناسايي يا مجازات نشده اند و حضور اين افراد در منطقه سربرنيتسا عامل بوجود آمدن ناامني بين بازگشت كنندگان مسلمان به اين منطقه مي باشد.

از سوي ديگر جامعه بين الملل براي جبران گذشته تاريك خود در جنگ بوسني و همچنين معرفي چهره عدالت جوي خود به قربانيان جنگ بوسني و مردم جهان همواره از دستگيري “كاراجيچ 3 و ملاديديچ 4” بعنوان كسانيكه عامل اصلي جنايات صربها در بوسني بودند. حمايت كرده است. با توجه به اينكه كنترل اطلاعاتي و امنيتي بوسني و منطقه توسط سازمانهاي اطلاعاتي كشورهاي قدرتمند حاضر دربوسني انجام ميشود و از سوي ديگر ناتو نيز به همراه نيروهاي نظامي كشورهاي اروپايي در بوسني و كشورهاي همسايه حضور دارد ولي هنوز موفق به دستگيري و انتقال دو فرد مذكور به دادگاه لاهه نشده است عدم توانايي يا عدم وجود اراده سياسي براي دستگيري كاراجيچ و ملاديچ نقطه ضعف بزرگ كشورهاي غربي بويژه آمريكا در بالكان ميباشد. زيرا اگر واقعا ناتوان از دستگيري اينها ميباشند بنابراين معرفي خود بعنوان كشورهايي با توانايي بالاي نظامي ـ امنيتي سراب و دروغي بيش نيست و اگر هم فاقد اراده سياسي براي اين كار ميباشند بنابراين معلوم ميگردد شعار عدالت طلبي و حمايت از حقوق قربانيان خالي از هرگونه صداقت و حقيقت است.

پس از گذشت چند سال جمعي از بازماندگان سربرنيتسا (همسران. مادران و فرزندان قربانيان) از دولت هلند بخاطر اقدامات نيروهايش در زمان حضور در سربرنيتسا. شكايت كردند. گفته ميشود در صورتي كه دادگاهي بدين منظور تشكيل شود دولت هلند و سازمان ملل متهمين اصلي اين دادگاه خواهند بود. وكلاي بازماندگان سربرنيتسا اعلام كرده اند قصد دارند دو دبيركل سازمان ملل را بعنوان شاهد به اين دادگاه فرابخوانند. البته اين احتمال وجود دارد كه دولت هلند قبل از صدور راي دادگاه با شاكيان توافق نمايد و به خانواده هاي قربانيان غرامت بپردازد. در اين حالت دولت هلند مي بايست حدود 2 يا 3 ميليارد يورو غرامت بپردازد.

پس از گذشت يك دهه از اين حادثه “بوريس تاديچ” رئيس جمهور صربستان بعنوان اولين مقام عاليرتبه صربستان ضمن شركت در مراسم دهمين سالگرد نسل كشي سربرنيتسا اعلام كرد براي اداي احترام به قربانيان اين حادثه در مراسم بزرگداشت آنان شركت نموده است. وي پيش از سفر به بوسني به منظور شركت در اين مراسم گفته بود با حضور خود نشان ميدهد صربستان نسبت به اين حادثه چه احساسي دارد. تاديچ همچنين اعلام كرد به دلايل انساني تاكيد بر محكوميت جنايات جنگي و نيز با هدف اعتمادسازي بين كشورهاي منطقه در اين مراسم حضور مي يابد. از سوي ديگر دولت صربستان نيز چند روز قبل از سفر تاديچ بطور رسمي جنايات جنگي در سربرنيتسا را محكوم كرد. شوراي وزيران اتحاديه صربستان و مونته نگرو نيز با صدور بيانيه اي ضمن محكوم نمودن وقوع جنايات جنگي در سربرنيتسا اعلام كرد اين شورا عاملان جنايت در سربرنيتسا را عوامل يك رژيم غيردمكراتيك ميداند كه مورد تنفر اكثريت مردم صربستان و مونته نگرو بودند. با اين وجود پارلمان صربستان به رغم فشارهاي داخلي و خارجي از محكوم كردن اين فاجعه انساني خودداري كرد. اكثريت نمايندگان پارلمان صربستان خواستار تصويب بيانيه اي بودند كه در آن تمامي جنايات جنگي در يوگسلاوي پيشين محكوم شده باشد. حزب دمكراتيك صربستان با توجه به اين ديدگاه تاكيد داشت محكوم كردن يك مورد جنايت جنگي موجب ميشود كه ديگر فجايع و جنايات جنگي كه از سوي ديگر گروههايي قومي در يوگسلاوي پيشين صورت گرفته. كم اهميت جلوه كند. احزاب راديكال و سوسياليست صربستان نيز اعلام كردند محكوم كردن فاجعه سربرنيتسا به منزله محكوم كردن يك گروه درگير (صربها) در بحرانهاي بالكان است درحالي كه گروههاي قومي ديگر نيز در اين بحرانها مرتكب جنايات جنگي شده اند كه بايد محكوم شوند. اين احزاب و جناحها تاكيد داشتند كه جنايات جنگي و فجايع انساني بدون در نظرگرفتن زمان و مكان آنها بايد محكوم شوند تا در اين زمينه از هرگونه جانبداري و تبعيض اجتناب شود.

به هرحال نمايندگان پارلمان صربستان با دستاويز قراردادن اين ديدگاه مانع از تصويب بيانيه اي در محكوميت فاجعه انساني سربرنيتسا شدند. تعداي از نمايندگان پارلمان صربستان تاكيد داشتند سازمانهاي غيردولتي اين كشور تلاش مي كنند برخي مسئولين سياسي را به دخالت در فاجعه سربرنيتسا متهم كنند. دراگوليوب كويسيچ از نمايندگان حزب دمكراتيك صربستان در پارلمان گفت يك جبهه ضدصربستان توسط سازمانهاي غيردولتي اين كشور تشكيل شده كه منافع ملي را هدف قرار داده است.

پس از گذشت يك دهه از اين حادثه دادگاه لاهه در حكم صادره خود در مورد شكايت بوسني عليه يوگسلاوي سابق اعلام كرد در سربرنيتسا نسل كشي بوقوع پيوسته است و در نتيجه عاملين آن مي بايست پاسخگو بوده و همچنين نتايج اين نسل كشي از بين برود. البته دادگاه علي رغم انتظار مسلمانان صربستان را عامل اين نسل كشي معرفي نكرد و نيروهاي پليس و ارتشي صربهاي بوسني را عامل وقوع اين جنايت اعلام كرد. رهبران مسلمان بوسني در حاليكه از همه موارد مندرج در حكم دادگاه ابراز رضايت نميكردند تلاش فراواني را بكار بستند تا با استفاده از محكوميت ارتش و پليس صربهاي بوسني در راي دادگاه مشروعيت جمهوري صربسكا را زير سئوال برده و از سوي ديگر منطقه صربسكا را نيز از صلاحيت و حاكميت موجوديت صربسكا خارج نمايند. 5 اين موضوع را مخالفت شديد صربهاي بوسني مواجه شد.

در بهار امسال جمعي از شهروندان مسلمان سربرنيتسا در اعتراض به وضعيت نابسامان امنيتي ـ اقتصادي و اجتماعي خود و حمايت از طرح خروج صربرنيتسا از حاكميت صربهاي بوسني در سارايوو تجمع اعتراض آميزي برگزار كردند. اين عده با برپايي چادرهايي در سارايوو اعتراض خود را ادامه دادند. باتوجه به مخالفت صريح صربها با اين درخواست و همراهي ضمني جامعه بين الملل تجمع كنندگان پس از گذشت 2 5 ماه بدون دست يابي به نتيجه اي به اعتراض خود پايان دادند. البته جامعه بين الملل براي اينكه مقداري از عصبانيت مسلمانان بكاهد ضمن انتخاب نماينده ويژه اي در سربرنيتسا بمنظور انجام هماهنگي بيشتر براي بهبود شرايط زندگي آنها كنفرانسي برگزار نمود كه در اين كنفرانس قرار شد كشورها و سازمانهاي بين المللي 35 ميليون يورو براي توسعه سربرنيتسا كمك كنند.

هر ساله مراسم باشكوهي براي بزرگداشت ياد و خاطره قربانيان اين حادثه در شهر سربرنيتسا برگزار ميشود. مسلمانان نقاط مختلف بوسني مهاجرين بوسني كه در طول جنگ از كشور گريخته و هم اكنون در كشورهاي مختلف اروپايي مقيم شده اند و همچنين بازماندگان قربانيان حادثه سربرنيتسا در اين مراسم شركت مي كنند. در اين مراسم هر ساله حدود 700 جسد قربانيان سربرنيتسا كه در طول سال از گورهاي دستجمعي كشف و شناسايي شده اند بطور دست جمعي بخاك سپرده ميشود (در يك گور دسته جمعي كه در سال 2001 ميلادي با حضور بيل كلينتون رئيس جمهوري سابق آمريكا باز شد. بيش از يك هزار و 237 بوسنيايي دفن شده بودند.)

در خاتمه بايد به اين نكته توجه كرد كه حادثه سربرنيتسا نشان داد در جهان متمدن امروز در زماني كه حقوق بشر در صدر اولويت برخي كشورها قرار گرفته است تكرار جنايات جنگ دوم جهاني امكان پذير مي باشد. البته اين امكان فقط در منطقه اي ميتواند تكرار شود كه قربانيان آن مسلمانان باشند. البته نمونه هايي از اين دست در مناطق ديگري از اين كره خاكي نيز قابل مشاهده است.

سلطانشاهي

پاورقي:

BBC 1 ـ روزشمار حوادث سربرنيتسا ـ خبرگزاري

2 ـ مسلمانان بوسني يوگسلاوي سابق (جمهوريهاي صربستان و مونته نگرو را. عامل اصلي جنايات سربرنيتسا ميدانند و از همين روي شكايتي نيز عليه اين كشور به ديوان بين المللي دادگستري در لاهه ارايه كردند.

3 ـ “رادوان كارجيچ” رئيس جمهور سابق و رهبر صربهاي بوسني كه حتي بعد از پايان جنگ نيز به فعاليتهاي سياسي خود ادامه مي داد بعنوان تئوريسين جنايات سازمان يافته صربهاي بوسني عليه مسلمانان معروف ميباشد گفته ميشود وي احتمالا در صربستان يا مونته نگرو قراردارد. 4 ـ “راتكو ملاديچ” فرمانده نيروهاي نظامي ارتش صربهاي بوسني بود. وي مسئول تمامي كشتارهاي بعمل آمده توسط صربهاي بوسني است. ملاديچ كه گفته ميشود هم اكنون در صربستان بسر ميبرد از افسران سابق ارتش يوگسلاوي بوده كه بعد از آغاز جنگ به صربهاي بوسني پيوست.

5 ـ پس از جنگ براساس توافقنامه ديتون كه در آمريكا شكل گرفت تمام مناطقي كه صربها در جنگ از مسلمانان گرفته بودند به صربها واگذار كردند و باقي مناطق را به مسلمانان و كرواتهاي بوسني دادند. در نتيجه بوسني متشكل از دو واحد سياسي با ارتش پليس پارلمان دولت و ساختار حكومتي شد. مسلمانان در ابتدا بخاطر پايان بخشيدن به جنگ به اين راه حل راضي شدند ولي قلبا راضي به اين راه حل نبودند و آن را پاداشي به جنايات صربها در بوسني ميدانند. از اين روي جمهوري صربسكا (مناطق تحت كنترل صربها در بوسني) را مولود نامشروع جنگ صربها با خود ميدانند.