ماجرای طلاهای «استرداد» جنجالی شد

بحث و گفتگو در مورد محور بهترین فیلم جشنواره امسال به انتخاب هیات داوران بالا گرفته است.

«استرداد» به کارگردانی علی غفاری و تهیه‌کنندگی محسن علی‌اکبری یکی از جنجالی‌ترین محصولات امسال بنیاد فارابی بود. بعد از ساخت فیلم از سوی خود فارابی اصلاحیه‌هایی به فیلم می‌خورد و ظاهرا پایان‌بندی و بخش هایی از فیلم دوباره تصویربرداری می‌شود.بخش‌هایی که به گفته برخی از منتقدان سفت و سخت فیلم به تصویر مثبت استرداد از رژیم گذشته مربوط می‌شد.

ماجرای محوری استرداد ماجرای دریافت غرامت ایران از روسیه در جریان جنگ جهانی دوم است. در استرداد ماجرا به گونه‌ای توضیح داده می‌شود که روس‌ها به خاطر اشغال ایران در زمان جنگ جهانی دوم توافق می‌کنند تا مبلغ گزافی غرامت به ایران پرداخت کنند. مبلغی که در قالب شمش‌های طلا به ایران پرداخته می‌‌شود اما ایادی رژیم پهلوی آن را مستقیما به خارج از کشور منتقل می‌کنند.

یعقوب توکلی تاریخ پژوه ایرانی اولین گام را در تردید نسبت به این روایت تاریخی فیلم ابراز کرد. توکلی در نهمین برنامه ققنوس ضمن ابراز انتقادات تندی از استرداد گفت : این ماجرا ، استرداد غرامت از روس ها نبود و روس ها بابت هزینه ها و کالاهایی که از ایران گرفتند قرار شد به ما طلا بدهند . این مساله که اعلام کنیم روسیه به خاطر جنگ به ما غرامت داد غلط است و من متاسفم از اینکه این فیلمسازان ما به قدر کافی مطالعه ندارند و روایات تاریخی را واژگونه می کنند.

توکلی همچنین معتقد بود که اتفاق عجیبی که در بحث دادن طلاها توسط روس ها وجود دارد این است که آنها طلاهای ما را در زمانی که قحطی و گرسنگی بر کشور حاکم بود پس ندادند یا زمانی که دولت مصدق به آن احتیاج داشت . بعد از کودتای 28 مرداد زمانی که کودتاچیان به این یازده تن طلا نیاز داشتند ، رضایت دادند که منطقه خوش آب و هوایی در شمال کشور را که روس ها آنرا اشغال کرده بودند به شکل قانونی به روس ها بدهند و انها نیز در ازای این کار طلای ما را که به خاطر چیز دیگری بود پس دهند .

اما موسی حقانی تاریخ شناس برجسته ایرانی نظر دیگری داشت. موسی حقانی معتقد است که روس‌ها غرامت جنگ جهانی دوم را به ایران پرداخت کرده اند.

عباس سلیمی نوین تاریخ پژوه و نویسنده ادعای تاریخی فیلم «استرداد» را زیر سوال برد.

سلیمی‌نمین گفت: روس‌ها در زمان حضور غیرقانونی در ایران در جریان جنگ جهانی دوم برای پرداخت هزینه‌های جاری ارتش و سربازان نیاز به خرج با واحد پول ایران، ریال داشت و به همین خاطر از دولت مبلغ گزافی به ریال دریافت کرد تا بعد مابه‌ازی آن را از ارز کشور خودش پرداخت کند. اما بعد از پایان جنگ به دلیل بی‌اعتباری ارز روسیه قرار شد در قالب شمش‌های طلا این بدهی را پرداخت کند و قصه شمش‌های طلای فیلم هم در واقع همین پرداخت دیون کشورروسیه است و نه غرامت جنگ جهانی دوم.

به اعتقاد سلیمی‌نمین پرداخت غرامت جنگ جهانی دوم در کنفرانس پاریس صورت گرفت و روس‌ها و انگلیس‌ها و آمریکایی‌ها اصلا اجازه ورود ایران به این کنفرانس را ندادند تا غرامتی تعیین شود. به همین دلیل اصلا بحث پرداخت غرامتی در میان نبوده است.

فیلم استرداد با هزینه‌ای نزدیک به 6 میلیارد تومان ساخته شده است و از پروژ‌ه های موسوم به «فاخر» فارابی است. این فیلم در جشنواره فجر امسال بیشترین نامزد دریافت سیمرغ بود و جایزه اصلی جشنواره بهترین فیلم را هم گرفت.