تریبون مستضعفین– تصور کنید که شما را درون دریای عمیقی می اندازند. قبل از اینکه در اعماق دریا غرق شود چه کار می کنید؟ بی شک تلاش می کنید تا خود را به سطح آب برسانید. برای رسیدن به سطح، به همان چیزی نیاز دارید که جان شما را درخطر قرار داده است: آب دریا. باید روی آب بمانید و در این حال گریزی جز این ندارید که به همان آب برای شناور ماندن وابسته شوید. این اتفاقی است که برای همه ما انسان ها، از آن حیث که درون دنیای پیرامون خود محصور و غوطه وریم، هر روزه و هر لحظه درحال رخ دادن است. ما برای غرق نشدن در این محیط بی کران به خود آن نیاز داریم. هر چند ما یکسره درون دنیای اشیائیم اما نمی توانیم خود را همچون یکی از اشیاء جهان فرض کنیم یا آنها را مثل خود. در این صورت به ته دریا فرو می رویم. برای شناور شدن روی جهان اشیاء ما ناخواسته کار عجیب و بسیار قابل تاملی انجام می دهیم: اشیاء جهان را معنی و تفسیر می کنیم. از همین روست که ارنست کاسیرر، فیلسوف و اسطوره شناس نامور آلمانی، معتقد است که «جهانی که انسان در آن زندگی می کند یک جهان محض مادی نیست. یک جهان سمبولیک است.» در این جهان، علاوه بر مسائلی که کاسیرر می شمارد و بر آن مترتب است یک اتفاق مهم دیگر هم به طور مرسوم و عادی در جریان است: هر آنچه انسان در کنش و واکنش، و در گفتار و فهم خود با آن روبروست چیزی از جنس نشانه است. یعنی هر فعل انسان به نوعی (و البته باز هم تاکید می کنم که به نوعی و نه به صورت افراطی) یک نشانه است، هر آنچه می فهمد یک نشانه است و هر برداشتی که میان فعل و فهم انجام می شود به نشانه شناسی درونی او (نحوه دیدن جهان و تفسیر آن) وابسته است.
با بیان این مقدمه قصد داشتم که بگویم برخی از رفتارهای انسان، به خصوص رفتارهای پرتکرار و جمعی او نشانه های معناداری است که می توان از دو افق مهم به آن نگریست. نخست از ساحت فرد به افق اجتماع، و قاعدتا دوم هم از ساحت اجتماع به فرد. نگاه نخست نگاه مهم تری است چرا که تاثیر اجتماع و شرایط اجتماعی بر فرد، مقدم و عمیق تر از تاثیر فرد بر اجتماع است.
یکی از رفتارهای انسان شهری واکنش هایی است که شکل سرکوب شده به خود گرفته و به صورتی عجیب و حتی طنز آمیز بروز می کند. از آن دست آنچه مشخصا در این نوشته مدنظر دارم پدیده توالت نویسی، یعنی نوشتن جملات و یا رسم شکل های خاصی درون توالت های عمومی است. با جستجوی کمی در اینترنت موارد مشابهی از پرداخت به این پدیده را پیش از این نوشتار خواهید یافت اما عمدتا (تا جاییکه من دیدم همگی) هزل آلود و طنز آمیز. شاید در نگاه اول این پدیده درخورد خنده و تمسخر باشد، اما من قصد دارم رویه تامل بر انگیز تر و تاسف آورتری را نیز در میان بگذارم.
در حیطه مطالعات شهری، حوزه عمومی حوزه بسیار پرمعنایی است. اماکن، معبر و وسائط حمل و نقل عمومی نقاط ایده آلی برای فهم فرهنگ عمومی و بازتاب شرایط زندگی اجتماعی شهرنشینان است. اما شاید برای شما سوال شده باشد که چرا از میان این همه مکان و محل عمومی من سراغ توالت های عمومی سطح شهر رفته ام؟! باید بگویم به دو دلیل عمده: نخست موقعیت خاصی که یک توالت عمومی به عنوان مکان عمومی دارد و دوم تغییرات خاصی در برخی نقاط درمورد توالت-نوشته ها به چشم می خورد.
توالت های عمومی شاید تنها (یا حداقل بهترین) مکان عمومی هستند که مادام که استفاده می شوند برای فرد کاملا مکانی شخصی و حوزه ای خصوصی به حساب می آیند. این ویژگی منحصر به فرد سبب می شود نمایه مشخصی از اقشار خاصی از جامعه را در فضای این توالت ها مشاهده کنیم. نمایه ای که غالبا با نوشته ها و یا تصاویر جنسی همراه بوده و هست. تلفیق فضایی که متعلق به فرد نیست (پس از خروج) و در اختیار شخص اوست (مادام که درون آن است) این امکان را می دهد که فرد از فضایی که شرعا و اخلاقا متعلق به او نیست استفاده آزاد و حتی مخرب کند. اما دغدغه من اکنون اصلا دغدغه شرعی، اخلاقی و حتی قانونی نیست. به هر حال این فعل هم نشانه ای است که فرو، محتوی و روش آن، هر سه قابل تامل است. توالت-نوشته ها که قابل شناسایی و پیگرد نیستند قابلیت ویژه ای دارند که نوشتن روی تنه درختان، پشت اتوبوس های عمومی و دیوار متوها و پارک ها این قابلیت را ندارد. در زمان نوشتن نویسنده کاملا تنهاست و احساس امنیت می کند. به همین دلیل همیشه این فضاها مکان شکستن مرزهای اخلاقی و قانونی کشور هاست: تصاویر جنسی و نوشته های رکیک و ناموزون.
اما مساله ای که مرا برای نوشتن این متن تحریک کرد نوشته های سابقه دار جنسی روی در و دیوار توالت ها نیست. محتوای این نوشته ها مخصوصا در محیط های آموزشی که سطح تحصیلات افراد بیشتر است و خصوصا در دانشگاه ها درحال دگرگونی جدی است. توالت-نوشته ها رنگ و روی سیاسی، شعارنویسی و حتی گاه صورت استدلالی و بحثی گرفته اند!
این مساله شاید در بداء امر مضحک و مسخره به نظر آید اما حاکی از مدلول مهمی است. چنانچه گفتم توالت نویسی زمانی رواج می یابد که افراد گمان کنند سخن گفتن حداقلی درباره محتوای خاصی جزو خطوط قرمز جامعه است و در هیچ محفل رسمی عمومی نمی تواند آن را ذکر کند: اعم از فضای خارجی یا مجازی. در این زمان فرد منویات عقده شده خود را در فضایی مثل توالت های عمومی که حدس می زند افراد زیادی بعد او آن را مشاهده کنند به صورت افراطی و حداکثری تخلیه می کند. این روش بیان منظور رفتار فرد را درمورد محتوای موضوع هم از چارچوب های عقلانی خارج می کند. در این صورت ما کم کم با یک اپیدمی نابهنجار در مورد موضوع روبرو می شویم.
این اتفاق یک زنگ خطر جدی درمورد ضریب احساس امنیت بیانی در جامعه است. این موارد درظاهر جزئی و حتی مسخره می تواند بازتاب کننده فعل و انفعالات اصلی یک جامعه باشد. تغییر مسیر آزادی بیان از محافل عمومی برای گردانندگان یک جامعه که می توانند محتوای فکری یک جامعه را بررسی، کنترل کنند و حتی با آن همسو و منعطف گردند بسیار حیاتی است. بستن مسیرهای عادی و رایج اظهار عقیده درموارد معمول سبب می شود روش و مسیر اظهاد عقاید به انحای عجیب و گاه چنانچه شاهدیم به طرز مضحکی دگرگون شود. اما آنچه مهم است این است که اگر واکنش مناسب و بنیادینی به آن نشان ندهیم نتایج و اثرات آن به اندازه ظاهر آن ها خنده دار نیست.
متن محتوای ذهنی افراد یک جامعه را می توان در رفتار های به ظاهر بی ارزش آن جامعه درک کرد. تنها کافی است بجای ابرو به اشارت های ابرو نگریست.
Sorry. No data so far.