حجت الاسلام زائری با تبیین اهمیت منشور روحانیت و ضرورت پرداختن به آن گفت: این منشوراز معدود مواردی است که حضرت امام (ره) درمورد مظلومیت خودشان و بخشی از حرفهایی که هیچ وقت نزده بودند به صراحت سخن گفتند و کمی درد دل کردند.
حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا زائری در گفتگویی تفصیلی به تشریح فرازهای مختلف منشور روحانیت پرداخت و اظهار داشت: منشور روحانیت هم به سرنوشت خود امام دچار شد؛ مظلوم واقع شد، درست دیده نشد و درست عرضه نشد. شاید جا داشت که منشور روحانیت به عنوان یک برنامه جدی در حوزه‌های علمیه و زندگی طلبه‌ها مطرح شود.
با یک پیرمرد ۸۰-۹۰ ساله روبرو نیستیم
وی در تبیین ویژگی جامعیت منشور روحانیت گفت: منشور روحانیت، در عین اینکه رویکرد عرفانی امام (ره) را بیان می‌کند، اما جنبه سیاسی بسیار پررنگی دارد و در همان حال، یک نوع مانیفست علمی و سیاستگزاری نظام درسی حوزه هم هست. دقیقا امام (ره) به شیوه «علمای سلف» و «فقه جواهری» و امثال این‌ها اشاره می‌کند. در همین حال به مسایل خیلی ریز روحانیت مثل حضور روحانیون در مناصب اداری و اجرایی و قضایی و امثال این‌ها توجه می‌کند و ضمنا آسیب‌شناسی، آفت‌شناسی و تهدید‌شناسی حوزه‌ها را هم مورد توجه قرار می‌دهند. بنظر بنده اینجامعیت بسیار مهم است.
مدیر مسئول ماهنامه خیمه افزود: این منشوراز معدود مواردی است که حضرت امام (ره) درمورد مظلومیت خودشان و بخشی از حرفهایی که هیچ وقت نزده بودند به صراحت سخن گفتند و کمی درد دل کردند. من جمله اشاره به مظلومیت خودشان و داستان آقا مصطفی و کوزه آب. در حالیکه شخصیت امام اهل گلایه و درد دل کردن‌های عاطفی و مسایلی از این دست نبود.
زائری تاکید کرد: در منشور روحانیت ما با یک پیرمرد ۸۰-۹۰ ساله روبرو نیستیم، این خیلی عجیب است. علی القاعده کسی در این سن و سال و با آن خستگی، بیماری، آزردگی و این درد دل‌ها و مظلومیت‌ها، باید یک رویکرد پیرمردانن ی منفعل داشته باشد. اگر برخی از فرازهای منشور روحانیت را شما نگویید در چه سالی نوشته شده، حس می‌کنید این‌ها را آقا روح الله جوان و انقلابی و پرشور در حدود سال ۱۳۳۵ در حجره‌اش در قم نوشته است، نه امام خمینی (ره) در آخرین ماههای عمر مبارکشان. خود این موضوع نیاز به یک تحلیل مستقل و مجزا دارد.
پذیرش قطعنامه، عزل منتظری و انتشار منشور روحانیت
وی از منشور روحانیت بعنوان سخنانی که ایشان فرصت نکردند بیان کنند و در اواخر عمر امام (ره) (سوم اسفند ۱۳۶۷) نگاشته شد یاد کرد و ادامه داد: این منشور یکی از صریحترین نوشتار حضرت امام (ره) است که تا به امروز حتی در جامعه روحانی ما مغفول مانده است. جادارد که این منشور به عنوان درسی از درسهای حوزه‌های علمیه برای طلبه‌ها گنجانده شود.
وی افزود: امام (ره) این منشور را در شرایط تاریخی بسیار خاصی نوشتند و خطاب اولش به روحانیون سراسر کشور و بعد مراجع تقلید و بعد همه مدرسین حوزه‌ها و بعد طلاب و بعد ائمه جمعه و جماعات است. احساس امام (ره) این بوده که انقلاب اسلامی را دارد به یادگار میگذارد وحافظان این یادمان که روحانیت هستند باید میراث قرن‌ها تلاش و مجاهدت علما و فقهای اسلام را نگهبانی کنند. درواقع امام (ره) نگران انحراف یا کجرویهای بعد از خود در حراست از دستاوردهای اصیل انقلاب، یعنی اسلام ناب محمدی (ص)، بودند.
حجت الاسلام محمدرضا زائری ادامه داد: در ماههای آخر حیات امام (ره) انسان احساس می‌کند آن بزرگوار می‌خواستند کارهای روی زمین مانده‌ای را به سرانجام برسانند که می‌دانستند کس دیگری نمی‌تواند انجام دهد و جزو نقاط حساس و گلوگاههای انقلاب و نظام است. مانند پذیرش قطعنامه ۵۹۸ یا قضیه عزل آیت ا… منتظری؛ یکی از این کار‌ها نیز انتشار منشور روحانیت است.
وی افزود: نکته مهم در این منشور این است که این منشور از بیانات و سخنرانیهای و گفتارهای امام (ره) نیست بلکه حاصل قلم ایشان است که از این نظر با تأمل بیشتر و دقیقتری آن را تحریرکرده است. این منشور حتی از وصیت نامه عمومی امام (ره) که درسال ۶۶ نگاشته شده مؤخر‌تر است و وصیت نامه اختصاصی و ویژه ایشان در مقابل آن وصیت نامه عمومی معروف محسوب می‌شود.
عده‌ای می‌ترسند که منشور روحانیت مساله و دغدغه طلبه‌ها باشد
زائری در پاسخ به سوالی در مورد علل مغفول ماندن منشور روحانیت تصریح کرد: من فکر می‌کنم دو گروه باعث مغفول واقع شدن منشور روحانیت شدند. یکی خود روحانیون و حوزه‌های علمیه که آن را به دست فراموشی سپردند و پس از امام (ره) منشور روحانیت را فراموش کردند و دیگری، همان جریانی که مورد انتقاد امام (ره) بودند.
وی افزود: آن جریانی که امام (ره) بی‌تعارف و بدون ملاحظه راجع به آن‌ها صحبت می‌کند و تردیدی ندارد که آدرس دقیق آن‌ها را به طلاب جوان بدهد، همانطور که خود امام (ره) هم اشاره می‌کنند، جریان قوی، موثر و ذینفوذی است. این‌ها انتشار و فراگیر شدن منشور روحانیت در بین طلبه‌ها و حوزه‌ها را به صلاح خودشان نمی‌دانند و از این می‌ترسند که منشور روحانیت مساله و دغدغه طلبه‌ها باشد.
زائری تاکید کرد: این جریان، جریانی است که اتفاقا تعمد دارد اسلام آمریکایی را چیزی درآن طرف مرز‌ها معرفی کند و در داخل نیز، یاران صدیق امام (ره) را متهم به اسلام آمریکایی نماید.
وی در ادامه با اشاره به بحثهایی که در آن زمان پیرامون مصادیق اسلام آمریکایی شکل گرفت ادامه داد: کسانیکه قبل از انقلاب در مقابل امام ایستاده بودند و ایشان را تخطئه می‌کردند، بعد از انقلاب که نابود نشدند! این‌ها در فضای حوزه و روحانیت هنوز هستند و حضور دارند. جالب اینجاست که امام (ره) نسبت به ایشان، پرده پوشی و تعارف ندارد. اتفاقا امام اصرار دارند طلاب را نسبت به حضور، نفوذ و قدرت آن‌ها متوجه نمایند. این نکته خیلی مهم است؛ امام (ره) منشور روحانیت را می‌نویسد که به طلاب جوان بگوید حواستان به این‌ها باشد. به نظر من متاسفانه این خظر جدی و حیاتی، امروز بسیار ملموس و عینی است.
مدیر مسئول ماهنامه خیمه تصریح کرد: بنظرم این یک واقعیت تاریخی است که یک روزی عده‌ای تاریخ را بررسی خواهند کرد و به این موضوع خواهند پرداخت که چه کسانی قبل از رهبری آیت ا… خامنه‌ای بیشترین دشمنی و موضع را نسبت به ایشان داشتند، ولی بعد از رهبری ایشان، دوستان و علاقمندان ایشان را متهم می‌کنند.
شکست خوردگان دیروز انقلاب، سیاست بازان امروز
اما امام (ره) درقسمتی از این منشور مینویسند: شکست خوردگان دیروز انقلاب، سیاست بازان امروز شده اند. یعنی کسانی که قبل از انقلاب مخالف امام بودند هنوز در فضای حوزه‌ها حضوردارند و امام به طلاب جوان درمورد نفوذ این افراد در حوزه‌ها هشدار می‌دهند. جالب اینجاست که امام (ره) نسبت به پرده برداری و افشای این جریان در حوزه‌ها اصلا تعارف نمیکنند و بسیار رک و صریح آگاهی سازی می‌کنند.
این محقق و پژوهشگر علوم دینی یادآورشد: امام (ره) خطر نفاق را، از خطر کسانی که مستقیما رودروی نظام ایستادهاند، بیشتر و مخرب‌تر می‌دانند.
وی افزود: امام با حمایت از علمای سلف و تلاش فق‌ها و علمای نسلهای گذشته حوزه روحانیت مینویسند: «ترویج روحانیت و فقاهت نه به زور سرنیز و سرمایه ثروتمندان بوده بلکه هنر و صداقت و تعهد خود آنان بوده که مردم این‌ها را پسندیدند.» درواقع تأکید امام بر پشتوانه مردمی روحانیت یکی از مفاهیم کلیدی منشور روحانیت است که امام (ره) این موضوع را پیش فرض تمام بحثهای دیگرشان قرار می‌دهند. چون روحانیت مهم‌ترین پایگاه است، پس آسیب دیدنش خیلی خطرناک‌تر و طمع دشمن به آن بیشتر است. لذا سلامت، صفا و پیراستگی روحانیت ضامن حفظ انقلاب و دستاوردهای نظام خواهد بود.
روحانی نماهای مقدس مأب و وابسته و متحجر
زائری گفت: البته این قسمت از نوشتار امام دلیل بر دفاع ایشان از همه روحانیت نیست، زیرا خطر روحانی نماهای مقدس مأب و وابسته و متحجر در حوزه‌ها راکم نمیدیدند. امام (ره) آنان را به عنوان مارهای خوش خط و خال که دشمن رسول الله و عاملان اسلام آمریکایی و واپسگرا هستند معرفی می‌کند. امام (ره) درمقابل این دسته از روحانی نما‌ها جریان فقه اسلامی را پویا و مجهز به علم روز می‌دانند که قادر است تمام مسائل و معضلات روز مسلمانان را حل کند.
وی نگاه امام در منشور روحانیت را نگاهی غیر صنفی دانست و تصریح کرد: نگاه امام به منشور روحانیت نگاه صنفی نیست که مثلا یک نویسنده چون نویسنده است دارد با نویسنده‌ها حرف می‌زند.
مدیرمسئول ماهنامه خیمه ادامه داد: امام (ره) از موضع کسیکه با یک دید کلان، مسیر حرکت کلی محرومین، شکل گیری انقلاب، پیروزی نظام اسلامی و حاکمیت جمهوری اسلامی را تحلیل می‌کند و دغدغه‌اش دینداری مردم و حفظ پیام اصیل اسلام است، با روحانیت مواجه می‌شو د. از این موضع امام خمینی نقش روحانیت را حیاتی می‌دانند و تعبیر صریحشان این است که اگر روحانیت و فق‌ها در طول تاریخ نبودند، معلوم نبود امروز چه چیزی به اسم اسلام به خورد مردم داده می‌شد.
زائری با ابراز تاسف از عدم توجه مراکز علمی و پِژوهشی متعدد به منشور روحانیت تاکید کرد: موضوعاتی مثل گرایش تئوریک خاص در یک مکتب فکری قرن فلان در فلسفه مسیحی، با استقبال مراکز مختلف و متخصصین «ایسم»ها و جریانهای اندیشه و تفکر در انواع مختلف سیاسی و فلسفی و غیره مواجه می‌شود. اما یک بار راجع به منشور روحانیت کاری نکرده‌اند. هر کدام از فرازهایی که حضرت امام به آن‌ها اشاره می‌کنند کلی نیاز به کار مطالعاتی و شرح و بسط دارد؛ از درون منشور روحانیت چندین کتاب مفصل در می‌آید.
روایتی نوین از تاریخ کهن حوزه
وی با اشاره به اینکه منشور روحانیت، از منظری دیگر درواقعا روایتی نوین از تاریخ کهن حوزه‌های علمیه است تشریح کرد: امام (ره) اشاره‌ای غیر مستقیم و مجمل به تاریخ حوزه‌های علمیه دارند. ولی جالب اینجاست روایتی که امام از تاریخ حوزه دارند، کاملا با روایت معمول متفاوت است. تاریخ حوزه همیشه به گونه‌ای روایت شده که رویکرد غیر سیاسی در حوزه کاملا برجسته شده است. اغلب توجهات به سمت شخصیت علمی، اخلاقی و عرفانی شخصیتهای حوزه است. تاریخ حوزه‌های علمیه پر است از عباراتی نظیر اینکه فلان حوزه چه زمانی تشکیل شد، علمای اصلی چه کسانی بودند و مدارس چگونه تاسیس گردید و امثال این‌ها.
زائری در ادامه افزود: امام (ره) در منشور روحانیت تاریخ حوزه‌ها را با این نگاه می‌بینند که علمای مجاهدی که از محراب و مَدرس بیرون آمدند و در صحنه جامعه با خون خودشان نقش ایفا کردند، روحانیت را پیش برده‌اند. آنجا که در منشور روحانیت می‌فرمایند: از دیوارهاى فیضیه گرفته تا سلولهاى مخوف و انفرادى رژیم شاه و از کوچه و خیابان تا مسجد و محراب امامت جمعه و جماعات و از دفا‌تر کار و محل خدمت تا خطوط مقدم جبههها و میادین می‌ن، خون پاک شهداى حوزه و روحانیت افق فقاهت را گلگون کرده است.
وی تاکید کرد: اشاره امام دقیقا این است که در طول تاریخ، یعنی در هر نهضت انقلابی و الهی، علمای اسلام و حوزه‌های علمیه اینگونه بوده‌اند. جالب اینجاست که امام (ره) پس از بیان این تاریخ می‌رسند به اینجا که: «امروز نیز همچون گذشته شکارچیان استعمار در سرتاسر جهان از مصر و پاکستان و افغانستان و لبنان و عراق و حجاز و ایران و اراضى اشغالى به سراغ شیردلان روحانیت مخالف شرق و غرب و متکى به اصول اسلام ناب محمدى- صلى اللَّه علیه و آله و سلم- رفتهاند و از این پس نیز جهان اسلام هر از چند‌گاه شاهد انفجار خشم جهانخواران علیه یک روحانى پاکباخته است.» این‌ها همه پیش بینی آینده است و نشانه روزآمدی منشور روحانیت. امام به صراحت اعلام می‌کنند کسانیکه بخواهند در موضع روحانیت به فعالیت بپردازند باید برای پرداخت هزینه سنگین‌اش آماده باشند. چون از جهات مختلف آماج هجمه‌ها و طعنه‌ها خواهند بود.
این قصه‌ها برای قدیم است!
زائری با اشاره به فراز دیگری از منشور روحانیت که حضرت امام مواردی مانند مخالفت روحانیت با مظاهر تمدن غرب را مورد بررسی قرار می‌دهند خاطرنشان می‌کند: این نکته بسیار ظریف است و شاید اولین بار است که حضرت امام (ره) راجع به این موضوع شرح می‌دهند که اگر روحانیت در گذشته با رادیو و تلویزیون با احتیاط برخورد می‌کرده، نه از باب تحجر و عقب ماندگی بوده، بلکه از باب این بوده که این ابزار‌ها را مقدمه ورود استعمار می‌دانسته‌اند. اتفاقا امام (ره) این را ناشی از هوشیاری سیاسی و نگاه عمیق روحانیت می‌دانند.
این پژوهشگر مسایل دینی با اشاره ابراز نگرانی امام در منشور روحانیت درباره شیوه‌های بحث و اجتهاد در حوزه‌های علمیه گفت: ایشان دغدغه داشتند که شیوه‌های جدید باعث از بین رفتن پیشینه و اصول علمی حوزه‌ها نشود. برای اینکه این پیشینه هرقدر هم که قابل انتقاد باشد، آنقدر قابل اعتماد بوده که اساس دین را حفظ بکند. در حالیکه اگر این را برداریم، چیزی نداریم که جای آن بگذاریم.
زائری در پاسخ به این سوال که آیا اصرار امام (ره) به شیوه علمای سلف، حاکی از وجود جریان معارض آن در حوزه‌های علمیه است؟ اظهار داشت: رویکرد امام (ره) این است که در هر مساله جدیدی براساس آیات و روایات و استنتاج عقلی و براساس متد فقهی، به نتیجه می‌رسیم. اما رویکردی در مقابل این در حوزه‌ها وجود دارد که می‌گوید این قصه‌ها برای قدیم است! آن‌ها هیچوقت بطور صریح و روشن موضع نمی‌گیرند، اما در متن مواضعشان مشخص است که به روایی و کارآمدی اجتهاد شیعی باور ندارند. در واقع پای استدلال و استنتاج این‌ها روی اصول و مبانی شیعی نیست، هرچند در آغاز هم خیلی تفاوت خودشان را نشان نمی‌دهند. چون به هرحال روایاتی پیدا می‌کنند که به نوعی مواجعه خودشان به غیر از آیا و روایات را توجیه کنند. نتیجه این روند یک نوع بی‌ضابطگی فکری، مبنایی و اعتقادی است.
وی افزود: نگاه امام این است که روحانیت یک نهاد بسیار عظیم و ریشه دار است که اساس و مبنای درستی دارد. یک درخت با برکت، تناور و تنومندی است که شاخ و برگهای متعددی دارد، اما آفت هم دارد.
زائری با اشاره به اینکه امام هر دو جنبه مثبت و منفی را در تحلیل فضای حوزه‌ها و روحانیت در منشور مد نظر دارند اظهار داشت: در واقع منشور روحانیت امام (ره) یک گون از آموزش روش نقد است. امام همانگونه که به شدت جریانات انحرافی و متحجر در حوزه‌ها را مورد نقد قرار می‌دهد، معتقد است نباید امتداد و پیوستگی تاریخی روحانیت و حوزه‌های علمیه را مخدوش کرد و می‌گوید ما امتداد سلسله و جریانی هستیم که از پیامبر (ص) آغاز شده است.
زائری با اشاره به کسانیکه فهم صحیح و علاقه عمیقی به آرمانهای انقلاب اسلامی ندارند افزود: جریاناتی با امام (ره)، با تعارف و شعارزدگی برخورد می‌کنند؛ کما اینکه نسبت به آقا هم همین موضع را دارند. یعنی باورشان عمیق و اعتقادی نیست. باورشان این نیست که این سخنان نقشه راه را تعیین می‌کند. در حد تعارف و مجامله جمله‌ای از حضرت آقا می‌گیرند و بالای سردری بعنوان پلاکارد استفاده می‌کنند. لااقل من سراغ ندارم یک جریان جدی حوزوی را که منشور روحانیت حضرت امام (ره) را پیش روی خود گذاشته باشد و بگوید می‌خواهم براساس منشور روحانیت طلبه تربیت کنم.
روحانی نماهایی که شهید بهشتی را وهابی می‌خواندند
وی افزود: تاکید امام در منشور روحانیت این است که شیوه مقدس مآبی و دین فروشی عوض شده، والا مبنا یکی است. آنجا که امام می‌فرمایند: شکست خوردگان دیروز، سیاست بازان امروز شده‌اند و دستهای از ایشان که دین را از سیات جدا می‌دانستند و سر به آستانه دربار میسائیدند یک مرتبه مدعی نظام میشوند و به روحانیتی که زجر و زحمات فراوانی برای انقلاب کشیدهاند تهمت وهابی‌گری و بد‌تر از وهابی‌گری زدند.
مدیرمسئول ماهنامه خیمه با اشاره به مصادیق این عبارت حضرت امام (ره) خاظر نشان کرد: مرحوم آقا مهدی حائری در خاطراتش می‌نویسد که عده‌ای از علمای تهران رفتند خدمت حضرت امام و گفتند این بهشتی ک ه کاندیدای خبرگان شده، سنی و وهابی است. امام (ره) در این فراز از منشور دقیقا به این موضوع اشاره می‌کند که یک جریان، جریان روحانیت انقلابی بود که پای نهضت ایستاده بود و همه زجر‌ها را کشیده بود و یک جریان دیگر که تا دیروز اعتقادی به مبارزه نداشت، حالا مدعی شده بود و به جریان مجاهد تهمت هم می‌زد تا خود را انقلابی جلوه دهد.
اسناد همکاری روحانی نما‌ها با ساواک
زائری همچنین با نقل خاطره‌ای از یکی از بزرگان انقلاب گفت: یکی از چهره‌های فعال و موثر انقلاب، برای بنده نقل می‌کرد که آن ساختمانی از ساواک که متصدی ارتباط با روحانیت بود را ما تسخیر کردیم و دفتر تلفن و اسناد ارتباطات ساواک با برخی چهره‌های برجسته روحانی را آنجا پیدا کردم. همه آن‌ها را جمع کردم و بردم سوزاندم و دفن کردم. چون احساس کردم این مطالب به دست هرکسی بیفتد، برای آینده نظام خطرناک است. الان هم این موارد را در سینه خود ضبط کرده‌ام و به احدی هم نگفته‌ام و می‌خواهم این‌ها با من مدفون شود، برای اینکه این اسامی اینقدر تعجب برانگیز و خطرناک بود.
وی در پایان این بخش از گفتگو اظهارداشت: امام (ره) در این منشور بسیار صریح و روشن مواضعشان در خصوص انقلاب را بیان می‌کنند و این سخنان ملموس و عینی و کاملا واقعی است و یک بحث نظری صرف و یا خیالی و کلی گویی نیست. بلکه سخنانی منطبق بر منطق وعلم و آگاهی و از روی عرفان وشناخت واقعی ایشان است.
Sorry. No data so far.