علوم پایه از نگاه آیت‌الله خامنه‌ای‎

تریبون مستضعفین– رهبر انقلاب ذیل رهنمودهای خود حول جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، توجه ویژه‌ای نیز به علوم پایه داشته‌اند و نقادی و تولید علم در این حوزه‌ها را راهکاری استراتژیک برای پیشرفت کشور و قدرت‌مند شدن آن دانسته اند.

در ادامه بخش‌هایی از بیانات ایشان در این باره آمده است:

اهميت دادن به علوم پايه و محض، جزو مطالبات رهبری از جمع های دانشگاهی

من با دقّت به حرفهاى شما گوش كردم. شما الآن به مسائلى توجّه مى‏ كنيد كه دغدغه‏ هاى اصلى من هم همانهاست. شما به اهميت دادن به علوم پايه، به علوم محض، به پژوهش، به فراهم آوردن، بستر مناسب براى رشد علمى و فكرى، به استفاده‏ ى دانش در همه جاى جهان و مخلوط نكردن بهره‏ مندى از دانش ديگران با بهره‏ مندى از همه‏ ى فرآورده‏ هاى فرهنگى آن‏ها اشاره كرديد. اين‏ها همان حرفهايى است كه در مواجهه با جوانان و دانشجويان و قشر دانا و هوشمند جامعه، دغدغه‏ هاى اصلى مرا تشكيل مى‏ دهد. خدا را شكر مى‏ كنم كه مى‏ بينم همان چيزهايى كه در ذهن من وجود داشته و در مجامع دانشگاهى و با مسئولان دانشگاهى و با جوانان با اين نيّت مطرح مى‏ كردم كه در ذهنها گسترش پيدا كند و به مطالبات عمومى تبديل شود، نتيجه‏ بخش شده است. يعنى شما هوشمندان، همان چيزهايى را مى‏ خواهيد كه ما مى‏ خواستيم شما آن‏ها را بخواهيد.
(بيانات در ديدار جمعى از برگزيدگان المپيادهاى جهانى و كشورى و افراد ممتاز آزمونهاى سراسرى سال 80 و 1381 03/ 07/ 1381)

مورد نقادی قرار گرفتن نظریات در علوم پایه

بعد از آنكه معلوم شد ارزش علمى دارد، مورد نقّادى قرار گيرد و حقّ و ناحق بودن، اشكال كردن بر موارد آن و تثبيت يا رد كردن پايه‏ هايش آغاز شود. اين معنا در دانشگاهها در همه‏ ى زمينه‏ هاى علمى حتّى علوم محض، علوم پايه، علوم طبيعى و علوم انسانى جارى است و در زمينه‏ هاى فرهنگى و اعتقادى و معارف و علوم حوزوى هم جارى است.
(بيانات در ديدار اعضاى انجمن اهل قلم‏ 07/ 11/ 1381)

ضرورت پرداختن به علوم پایه به مثابه‌ی وسیله‌ی پیشرفت

در زمينه‏ ى علم، من بر نقطه‏ ى خاص مى‏ خواهم تأكيد كنم: يكى، علوم پايه است؛ يكى، علوم انسانى.ما به دنيا كه نگاه مى‏كنيم، مى‏بينيم آن چيزى كه كشورهاى پيشرفته را توانسته به اين اوج و قله برساند، رياضى، فيزيك، شيمى و علوم زيستى است؛ ما بايد به اين علوم بپردازيم. البته در سال‏هاى بعد از انقلاب- قبل از انقلاب هم به شكل جريان ضعيف‏تر- پزشك، مهندس و به ميزان زياد حقوق‏دان تربيت كرديم كه اين تخصص‏ها لازم است و براى يك كشور مثل آب و هواست؛ منتها توجه بكنيم كه تربيت پزشك، تربيت مهندس، تربيت حقوق‏دان، تربيت‏ معلم، تربيتِ نيازهاى روزمره‏ ى جامعه است و ما بايد محقق هم تربيت كنيم كه بتواند آينده را براى ما صاف كند. مهندس، اين بنا را براى امروزِ ما مى‏ سازد و نيازهاى امروزِ ما را برآورده مى‏ كند كه اگر ما مهندس و دكتر نداشته باشيم، بايد برويم از بنگلادش بياوريم؛ مثل زمان رژيم طاغوت. همين مسئله در باره‏ى نداشتن مهندس هم صدق مى‏كند، كه الحمد للّه ما امروز در زمينه‏ ى مسائل راه، سد، بناهاى مهم و كارهاى عظيم، مهندسانى داريم كه خودشان كارها را انجام مى‏ دهند و پزشكان عالى‏ قدرى هم داريم كه كارهاى بزرگى را انجام مى‏ دهند كه يك‏ وقت در اين كشور كسى خوابش را هم نمى‏ ديد كه بتوانند انجام بدهند؛ ليكن اين‏ها امكانات مصرفى هستند؛ اين، پولى است كه ما در جيبمان مى‏گذاريم براى اينكه‏ خرج كنيم و غير از آن مركزِ پول‏سازى است كه بايستى در آنجا سرمايه‏ گذارى كرد، كه ما آن را هم لازم داريم؛ بخصوص در دانشگاه‏ها. بنابراين، به علوم پايه در دانشگاه‏ها اهميت داده شود.

(بيانات در ديدار شوراى عالى انقلاب فرهنگى‏ 13/ 10/ 1384)

سرمايه‏ گذارى فكرى، علمى، پولى و تبليغی و تکیه ی صد در صدی بر روی علوم پایه

دوتا شاخه‏ ى اصلى وجود دارد: علوم انسانى و علوم پايه؛ هركدام به جاى خود. اگر ما اينجا روى علوم انسانى تكيه مى‏ كنيم، معنايش اين نيست كه روى رياضى و فيزيك و شيمى و علوم زيستى تكيه نمى‏ كنيم، چرا؛ آنجا هم بنده يك تكيه‏ ى صددرصدى دارم؛ آن‏ها هم براى خودشان مردانى و كسانى دارند؛ علوم انسانى هم بايستى مردان و كسانى براى خودشان داشته باشد. بايد روى اين دو شاخه- دو شاخه‏ ى اصلى؛ يعنى علوم انسانى و علوم پايه- در كشور، سرمايه‏ گذارى فكرى، علمى، پولى و تبليغى بشود تا اينكه پيش بروند. علم را بايستى در حدّ اعلا دنبال كنيد.

(بيانات در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاه امام صادق (عليه‏‌السّلام) 29/ 10/ 1384)

ضرورت پیشروی در علوم پایه به مثابه ی پايه‏ ى نظرى هر تحرك علمى و هر فناورى پيشرفته؛ ضمن توجه به عمل و كاربردى كردن و نيازهاى كشور را در نظر گرفتن و در آن جهت حركت كردن

ما يك روزى در دنياى علم و مدنيت استاد بوديم؛ حالا به مرحله‏ ى شاگرد تنزل پيدا كرده‏ ايم؛ يك مدت هم شاگرد بسيار تنبل بوديم! اما امروز مشغول حركتيم و بايستى پيش برويم؛ بخصوص در زمينه‏ ى علوم پايه كه در حقيقت پايه‏ ى نظرى هر تحرك علمى و هر فناورى پيشرفته است؛ من تأكيد كرده‏ ام و مى‏ كنم. و البته در كنار اين توجه يافتن و سمت‏گيرى دانش، بايد به سوى عمل و كاربردى كردن و نيازهاى كشور را در نظر گرفتن و در آن جهت حركت كردن، توجه داشته باشيم.

( بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار رؤساى دانشگاهها، مؤسسات آموزش عالى و مراكز تحقيقاتى‏23/ 05/ 1385)

احتمال سر نخ سوء نیت در انزوای علوم پایه در کشور

اين‏طور نيست كه ناگهان براى مدتهاى متمادى بعضى از علوم به انزوا و حاشيه بيفتند و بعضى از علوم هم مثل برخى از رشته‏ هاى پزشكى يا مهندسى پُردرآمد، ناگهان اهميت پيدا كنند و درجه‏ ى اول بشوند و بسيارى از رشته‏ ها در انزوا قرار بگيرند؛ مثل بعضى از رشته‏ هاى علوم انسانى و رشته‏ هاى مربوط به علوم پايه كه سالهاى متمادى در اين كشور در انزوا قرار گرفته‏اند كه اگر كسانى تحقيق و دنبال كنند، احتمال دارد سرنخهاى سوء نيت هم در اين مسئله پيدا بشود.

( بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار رؤساى دانشگاهها، مؤسسات آموزش عالى و مراكز تحقيقاتى‏ 23/ 05/ 1385)

رشته‏ هاى پشتيبانى‏ كننده و اساس تشكيل‏ دهنده و ضرورت نگاه متوازن و برخاسته از نگاه کلی

همه‏ ى زندگى كه همين پول امروزِ ما نيست؛ اين، آن رشته‏ هاى پشتيبانى‏ كننده و اساس تشكيل‏ دهنده را احتياج دارد كه علوم پايه از اين قبيل است. اين‏ها مدتها در اين كشور فراموش شد و سراغ همان رشته‏ هايى رفتند كه حكم پول توجيبى را براى خرج روزمره‏ ى يك كشور دارد. اگر كسى اين‏ها را دقت كند، ممكن است رگه‏ هاى سوءنيت را هم در اين كار پيدا كند. من مى‏ گويم نگاه به رشته‏ هاى علمى بايد نگاه متوازن و برخاسته‏ ى از آن نگاه كلى باشد.
(بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار رؤساى دانشگاهها، مؤسسات آموزش عالى و مراكز تحقيقاتى‏ 23/ 05/ 1385)

شجاعت علمى در بخشهاى علوم پايه: دنبال کردن، توليد، خلق، ابداع، نقد و عدم دنبال کردن چشم‏ بسته و تقليدى نظریاتآنچه كه اساتيد ما براى پيشرفت علم، وجه ه‏ى همت خودشان بايد قرار بدهند، اولًا «شجاعت علمى» در همه‏ ى بخش‏هاست؛ هم در بخشهاى علوم انسانى، هم در بخشهاى علوم تجربى، هم در بخشهاى نزديك به عمل و فناورى، و هم در بخشهاى علوم پايه. نظريه را دنبال كنند، توليد كنند، خلق كنند، ابداع كنند، نقد كنند؛ چشم‏ بسته و تقليدى نبايد كار را دنبال كرد.

(بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار استادان و اعضاى هيئت علمى دانشگاهها13/ 07/ 1385)

علوم پایه راه پیشرفت همه ی کشورها

اين مطالبى كه عزيزان ما در اينجا گفتند- چه رئيس محترم و برخى از استادان، و چه چند نفر از دانشجويان- درخواستهاى علمى و حرفه‏ اى است و كاملًا درست است. اين خواسته‏ ها، همان مسائل مورد نظر من است. من با مسئولان كه مواجه‏ ام، همين‏ها را مى‏ گويم. البته حالا كه شما گفتيد، تأكيدى شد؛ وزراى محترم هم تشريف دارند. همه‏ ى اين زمينه‏ هاى مربوط به علم و تحقيقات، و اين مسئله‏ ى تأكيد بر علوم پايه، از جمله‏ ى چيزهايى است كه من بارها رويش تأكيد كرده‏ام. هر كشورى به هرجا رسيده، از علوم پايه رسيده است.

(بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاههاى استان سمنان‏ 18/ 08/ 1385)

گنجینه ای به نام علوم پایه به مثابه ی پشتوانه ی علوم کاربردی

نكته‏ اى كه در بيانات دانشجوى دختر دوره‏ ى دكترى براى من جالب بود، اين بود كه دانشجوى پزشكى از دانشجويان علوم پايه دفاع مى‏ كرد؛ اتفاقاً درست هم هست. توجه به علوم پايه، از جمله‏ ى همين توصيه‏ هاى مؤكدى است كه بنده در اين چند سال، مكرر با مسئولين در ميان گذاشته‏ ام. هميشه گفته‏ ايم علوم پايه مثل گنجينه‏ است؛ علوم كاربردى مثل پولى است كه توى جيبمان مى‏ گذاريم و خرج مى‏كنيم. اگر علوم پايه نباشد، پشتوانه‏ ى اين هزينه كردن از بين خواهد رفت. اين نكته كاملًا بجاست و من اين درس را از اين دختر دانشجو قابل طرح مى‏ دانم كه دانشجوها صنفى، دانشگاهى و رشته‏اى به مسائل نگاه نكنند؛ واقعاً نگاه كنند به آنچه كه نياز كشور است. اين دانشجوى پزشكى خودش از دانشجويان و مجموعه‏ هاى علوم پايه دفاع مى‏ كند؛ اين به نظر ما درس خوبى بود.

(بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاههاى شيراز 14/ 02/ 1387)