حسین کیانی، مترجم «تنوع تجربه دینی»، عنوان کرد: سال ۱۳۶۷ ترجمه آزادی از شش بخش از قسمت‌های اول و آخر این کتاب با عنوان «دین و روان» توسط آقای مهدی قاینی انجام و از سوی انتشارات دارالفکر قم منتشر شده بود، اما تاکنون ترجمه‌ای کامل، دقیق و امانت‌دارانه از تمام بخش‌های این اثر انجام نشده بود. این در حالی است که کتاب «تنوع تجربه دینی» یکی از منابع مهم فلسفه دین است و در مباحث این حوزه بسیار به آن اشاره می‌شود. کتاب دیگری که با این اثر اندکی ارتباط دارد، «تنوع دین در روزگار ما» اثر چارلز تیلور با ترجمه مصطفی ملکیان است که به بحث درباره تنوع تجربه دینی ویلیام جیمز و نقد آن می‌پردازد.
وی درباره محتوای کتاب «تنوع تجربه دینی» توضیح داد: این کتاب نحوه مواجهه انسان با امر قدسی و چگونگی برقراری این مواجهه را بررسی می‌کند و از همین رو، تعریفی از دین نیز ارایه می‌دهد.
مترجم کتاب «شیوه‌های تفکر ملل شرق» به تعریف جیمز از دین و تفاوت‌های آن با تعریف مسلمانان از دین اشاره کرد و گفت: تعریف جیمز از دین، بیشتر فردی و باطنی و احساسی و عاطفی است و به طور عمده بر رابطه شخصی و خصوصی انسان با خدا استوار است. این در حالی است که دین در تعریف اسلامی ما، تمام حوزه‌های حیات انسانی اعم از فردی، باطنی و اجتماعی و حتی گستره آن تا جهان آخرت را در بر می‌گیرد و برای تمام راه انسان از خاک تا ملکوت برنامه دارد. لذا به عقیده من نقدهای جدی به آرای جیمز وارد است. در هر حال او شرایط و ویژگی‌های انسان امروز سرخورده از تحریف ساحت ناب دینی را مطرح می‌کند.
این مترجم به چگونگی ارتباط مباحث فلسفه دین در این اثر با علم روان‌شناسی بر اساس دیدگاه جیمز اشاره کرد و گفت: سخن گفتن از نحوه مواجهه انسان با امر قدسی، ما را وامی‌دارد تا به آن دسته از کیفیات ذهنی، روانی، روحی و اخلاقی انسان نیز بپردازیم که در مواجهه او با امر قدسی و تفسیر آن به کار می‌آیند. این بخش از بحث ناگزیر با روان‌شناسی پیوند می‌خورد و حتی در برخی مواقع با بحث سیستم‌های عصبی و اختلالات آن و حتی مباحث روان‌پزشکی و پزشکی نیز برای درک مسایل فوق طبیعی ارتباط پیدا می‌کند.
به گفته کیانی، ماهیت امر قدسی یا امر دینی به‌گونه‌ای است که ما را به حوزه‌های دین، عرفان و فلسفه می‌برد و وقتی وارد حوزه فلسفه می‌شود، مرادش از فلسفه، فلسفه دین است. به همین دلیل این اثر چند حوزه بحث را دربرمی‌گیرد که همه آن‌ها به نحوی با انسان، عالم هستی، خدا یا امر قدسی پیوند می‌خورند.
مترجم کتاب «لذت و رنج تنهایی» درباره صریح‌ترین نظریات جیمز در این اثر گفت: آن‌چه جیمز با طرح مباحث این اثر جست‌وجو می‌کند، تعیین جایگاه دین در زندگی بشر و بررسی تاثیر آن ارزش‌ها و ملاک‌های دینی در زندگی واقعی انسان است. او می‌کوشد از این طریق دریابد که یک فرد دیندار یا در حد اعلای آن یک عارف یا قدیس با یک انسان عادی چه تفاوتی دارد و اثربخشی آنان در یک جامعه انسانی چگونه می‌تواند باشد و این‌که آیا تاثیر امر قدسی در مواجهه او با جامعه، عینی و واقعی است یا یک توهم است.
کیانی افزود: جیمز بر این باور است که نگرش دینی یا دینداری آثار پربرکت، اثربخش، تغییردهنده و موثر و واقعی بر انسان و جامعه انسانی دارد، اما همواره معتقد است این اثربخشی دامنه بسیار وسیع و متنوعی دارد و خیلی زود نباید درباره مصداق‌هایش حکم صادر کرد، بلکه باید با تامل، تدبر و مطالعه بسیار این امور دینی و فرآیندهای آن را تحلیل کنیم.
وی در پاسخ به این سوال که به نظر جیمز کدام خاصیت دین و دینداری سبب بهبود کبفیت زندگی و جامعه می‌شود، گفت: او به طور کلی معتقد است که جهانی که در آن زندگی می‌کنیم معنا و حقیقت خود را از عالمی بسیار گسترده‌تر و روحانی‌تر می‌گیرد و هدف نهایی و حقیقی ما باید اتحاد یا ایجاد رابطه هماهنگ با آن عالم بر‌تر باشد. لذا دعا و مراوده درونی با آن ساحت مقدس منشا اثر روانی و حتی مادی در حیات انسانی می‌شود و میل و رغبت تازه‌ای به زندگی و احساس اطمینان و آرامش و مهر و محبت به دیگران را به آدمی می‌بخشد.
مترجم کتاب «صفات خداوند» یادآوری کرد: جیمز نه کشیش است و نه عارف؛ ولی همواره دغدغه فهم احوال صاحبان تجربه دینی و عرفانی را دارد. رشته اصلی‌اش روان‌شناسی است و به همراه جان دیویی، از مهم‌ترین بنیان‌گذاران فلسفه پراگماتیست به حساب می‌آید. او همچنین اثری با عنوان «اصول روان‌شناسی» دارد که کتابی بسیار مفصل است و بیش از ۱۰۰۰ صفحه را شامل می‌شود. لازم به توضیح است که جلد اول این کتاب را نیز با همکاری نصرالله قاسم‌پور ترجمه کرده‌ایم که امیدوارم در آینده نزدیک از سوی انتشارات حکمت چاپ و منتشر شود.
از کیانی سوال کردیم: عده‌ای معتقدند که باید کتاب‌های اندیشمندان ملحد نیز در کنار کتاب‌هایی مانند «تنوع تجربه دینی» که مهر تایید بر پذیرش امر قدسی می‌زنند، منتشر شوند تا موضوعات مورد اعتراض دینداری را بهتر بفهمیم، شما چه پاسخی به این افراد دارید، گفت: معمولا نویسندگانی که در حوزه فلسفه دین می‌نویسند، نظرات مخالف را نیز در کتاب‌هایشان ذکر می‌کنند تا از این طریق، دفاع‌هایشان را ارایه کنند. فکر می‌کنم این‌که کتاب‌های ملحدان را نیز منتشر کنیم کار درستی نیست، بلکه بهتر است هر دو نظر را در یک کتاب مطرح کنیم تا خواننده چالش‌های مربوط به دینداری و استدلال‌ها و مباحث دینداران و ملحدان درباره آن‌ها را یک‌جا در اختیار داشته باشد تا بتواند خودش به قضاوت تجزیه و تحلیل آن‌ها بپردازد.
کیانی تصریح کرد: اگر تنها نظرات ملحدان یا فلاسفه دین را ارایه کنیم، چندان برای خوانندگان آموزنده نخواهد بود. سار‌تر فیلسوفی به اصطلاح الحادی است و تقریبا تمام آثارش به فارسی ترجمه شده‌اند. اما او به بحث خدا و وجود خدا از منظر اگزیستانسیالیسم نگاه می‌کند و معتقد است انسان‌ها به تنهایی امکانات مختلفی دارند که ماهیت آن‌ها توسط طبیعت، خدا یا مراجع دیگر تعیین نشده‌اند. انسان وجودش را خودش نساخته است ولی ماهیتش را خودش باید رقم بزند. سار‌تر با این دید بحث ضرورت خدا را کنار می‌گذارد، اما در تمام آثارش ناخواسته در حال نظریه‌ورزی برای ساختن یک ایده یا خدایی است تا ارزش‌های انسانی از قبیل آزادی و مسولیت و صداقت را به‌گونه‌ای توجیه کند. سار‌تر در بخشی از کتاب معروفش «هستی و نیستی» می‌گوید «انسان بودن به معنی کوشش برای خدا شدن است یا بهتر بگوییم انسان اساسا میل به خدا شدن است.»
مترجم کتاب «ایمان و عقل» ادامه داد: مقصودم از اشاره به اندیشه سار‌تر این است که نشان دهم حتی فردی که می‌خواهد به نوعی خدا را کنار بگذارد، تا چه اندازه نیازمند خداست. باید آرا و اندیشه‌های گوناگون را به طور عمیق بخوانیم و واکاوی کنیم حتی اگر به ظاهر مخالف ذهنیت ما باشند. این تنها راه شناخت ژرف از مسایل است.
چاپ نخست کتاب «تنوع تجربه دینی» اثر ویلیام جیمز که یکی از آثار کلاسیک در فلسفه دین و روان‌شناسی دینی قلمداد می‌شود، با شمارگان ۱۵۰۰ نسخه، در ۵۷۸ صفحه و به بهای ۱۷ هزار تومان از سوی چاپ انتشارات حکمت منتشر شد
گزارش بسیار مفید و آموزنده ای بود. متشکرم