«درباره‌ي تعليم و تربيت در ايران» از مجموعه آثار دكتر داوري اردكاني است كه اخيرا توسط انتشارات سخن منتشرشده‌است.
«عقل و زمانه»، «فارابي فيلسوف فرهنگ»، «فلسفه معاصر ايران»، «نگاهي نو به سياست و فرهنگ» و «فلسفه در دادگاه ایدئولوژی» از جمله ديگر آثار ایشان هستند كه انتشارات سخن آنها را منتشر كرده است.
درباره‌ي تعليم و تربيت در ايران شامل يك مقدمه و شش نوشتار با عناوين «انقلاب در آموزش و پرورش»، «آموزش و فرهنگ»، «آسيب‌شناسي تربيت ديني»، «فرهنگ و تعليم و تربيت»،«مصاحبه‌اي درباره‌ي آموزش و پرورش» و «فلسفه و تربيت» است. اما بدليل بي‌دقتي ناشر در فهرست، عنوان «فلسفه و تربيت» نيآمده است.
خلاصه‌اي از يكي از فرازهاي مهم مباحث كتاب که در پشت جلد آمده است به این شرح است:
«تریبت کوشش برای به فعلیت رساندن استعدادها بر حسب اقتضای زمان است. توضیح سخن این که استعدادهای آدمیان نامحدود است و تمام استعدادها هرگز متحقق نمی‌شود. پس تربیت باید قاعدتاً ناظر به فعلیت بخشیدن به بعضی استعدادها باشد. آموزگاران و مربیان هر عصر کدام استعدادها را به فعلیت می‌رسانند؟
در اروپای متجدد حکومت‌ها نگفتند که در مدارس چه درس‌هایی بخوانند و دانشمندان در جه مسائلی پژوهش کنند. دانش جدید به تدریج که پیش می‌رفت مدرسه هم دگرگون می‌شد و صاحب‌نظران به تعلیم و تربیت و تحول آن می‌اندیشیدند، طراحی برنامه‌های آموزش هم بیشتر به عهده‌ی آنان بود. حکومت هم می‌پذیرفت که طرح‌های صاحب‌نظران پس از این که به درجه‌ای از مقبولیت رسید در آموزش و پرورش اجرا شود، در واقع دولت و دانش و درس و مدرسه، کم و بیش با هماهنگی در راهی که از قرن هجدهم هموار شده بود پیش می‌رفتند.
در جهان متجددمآب کار حکومت به یک اعتبار آسان‌تر بود زیرا طرح سازمان مدرسه و نظام تعلیم و تربیت را از یک کشور اروپایی با آمریکای شمالی می‌گرفت و معمولاً در آن هیچ تصرفی نمی‌کرد و حتی به شرایط اجرای آن نمی‌اندیشید. در هر صورت مشکل آموزش و پرورش چندان اساسی است که با اخذ تصمیم‌های اداری و به صرف تدوین آیین‌نامه و دستورالعمل به رفع آن نمی‌توان پرداخت. راهنمایی‌های استادان آموزش و پرورش در صورتی کارساز است که شرایط و مقدمات لازم برای اجرای آنها فراهم شده باشد. کاش می‌توانستیم به بهترین وجه از این راهنمایی‌ها بهره‌مند شوی و اصول و قواعد تعلیم و تربیت را از کتاب‌ها و کلاس‌های درس دانشگاه به خانه و مدرسه و کوچه و بازار بیاوریم.»
از جمله موارد ديگر بي‌دقتي ناشر اين hست كه مرجع و تاريخ انتشار نوشته‌هاي گردآوري شده مشخص نيست. هرچند كه خواننده مثلا بايد حدس بزند كه احتمالا مصاحبه‌ي منتشره تحت عنوان آسيب‌شناسي تربيت ديني با يك جائي مثل نشريه رشد تربيت ديني و امثال آن است و تاريخ آن هم احتمالا قديمي است.
از بين مطالب كتاب، «مصاحبه‌اي درباره‌ي آموزش و پرورش» از بهترين قسمت‌هاي كتاب است كه پياده‌شده‌ي يك جلسه بين دكتر داوري و گروهي است كه متولي تنظيم سند ملي آموزش و پرورش بوده‌اند. (+،+)
متأسفانه تاريخ اين جلسه و حتي اسم دقيق گروهي كه مهمان دكتر داوري بوده اند ذكر نشده است اما از فحواي آن به نظر مي‌رسد كه مربوط به همين اواخر باشد. دكتر داوري در ابتداي اين جلسه مي‌گويد:
«چنان‌كه مي‌دانيد من در بسياري از شوراها كه عضويت دارم معمولا كمتر سخن مي‌گويم و اين دو وجه دارد؛ يكي اين‌كه فكر مي‌كنم حرف من يا مهم است يا مهم نيست و به درد مي‌خورد يا نمي‌خورد. اگر به درد نمي‌خورد چرا آدم وقت خود و ديگران را تلف كند. اگر هم به درد مي‌خورد حساب مي‌كنم كه آيا به آن گوش مي‌دهند و توجه مي‌كنند يا نمي‌كنند. اگر حدس بزنم كه كسي گوش نمي‌دهد به خود مي‌گويم نگفتنش بهتر از گفتن است. اين است كه من در شوارها تقريبا ساكتم يعني ده سالي است كه در شوراي عالي انقلاب فرهنگي و شوراهاي ديگري كه هستم و عددش هم كم نيست به ندرت سخن گفته‌ام…من در آخر عمر اگر نگويم ضد شورا و جلسه شده‌ام معتقدم كه بايد كمتر حرف بزنيم و بيشتر بيانديشيم.»
از جمله موارد حيرت انگيز ديگر در اين كتاب 320 صفحه‌اي اينست كه با وجود اين كه فهرست منابع، نمايه و فهرست مطالب درست و درمان ندارد ولي 70 صفحه پاياني آن يعني حدود يك‌پنجم كتاب به كارنامه نشر سخن اختصاص دارد! و خواننده بايد براي هرصفحه حدود چهل تومان و در مجموع 12500 تومان ناقابل بابت اين كتاب بپردازد.
این کتاب از کلی گویی و ارائه نکردن راهکاری مناسب رنج می برد
اگه میشه مطناشوکوتاترکنیید