زینب محمدی – ادامه تحصیل در روزگار جدید اگر هدف اول خیلی از جوانان این نسل نباشد حتما جزء اهداف اساسی خواهد بود. در عصر تکنولوژی و رسانه که دنیا با سرعت سرسام آوری به سمت جلو حرکت می‌کند به روز بودن و همراه بودن با این حرکت علمی در همه زمینه‌ها خود به خود می‌تواند انگیزه قوی و تاثیر گذاری در جوان امروز بوجود آورد. حضور هر ساله جمعیت کثیری در آزمون ورودی دانشگاه‌ها در مقاطع مختلف تحصیلی نشان می‌دهد که جوان ایرانی نیز بر اساس همان باور و نیرویی که او را به حرکت در جهت پیشرفت فرا می‌خواند از این جمعیت کثیر علم پژوه در دنیا عقب نمانده است و حتی در خیلی از مواقع پا به پای هم سالانش در کشور‌های دیگر در مسیر علمی حرکت می‌کند.
حال با شرایط یاد شده توجه به نکاتی که می‌تواند به نوعی دلسرد کننده این انگیزه علمی باشد حائز اهمیت است. در سال‌های گذشته نسل متولد دهه شصت به سن حضور در مقاطع بالای تحصیلی و ادامه تحصیل در مقاطع تکمیلی و دکترا رسیده‌اند. این خود به نوعی قابل تامل است از طرفی باعث افتخار کشور جمهوری اسلامی ایران است که در سال گذشته حدود ۴۰ هزار نفر داوطلب شرکت در آزمون دکترا بوده‌اند. اما خب ظرفیت کم پذیرش در مقاطع بالا مثل کار‌شناسی ارشد و دکترا سبب میشود تا از بین این جمعیت داوطلب تعداد بسیار اندکی وارد دانشگاه دولتی و یا حتی دانشگاه آزاد شوند. مسلما در این میان خیلی‌ها قید ادامه تحصیل را خواهند زد اما عده دیگری که تعدادشان کم هم نیست برای ادامه تحصیل دانشگاههای خارج از کشور را بر می‌گزینند. این انتخاب از سویی انتخابی عادلانه خواهد بود چون مسلما تحصیل در دانشگاههای مطرح جهان و در ادامه برگشت به کشور و خدمت به مردم نه تنها نمی‌تواند باعث سربلندی باشد بلکه می‌تواند به نوعی به تولید علم در داخل کشور کمک کند. اما آنچه متاسفانه در سال‌های گذشته بسیار دیده شده ادامه تحصیل در دانشگاه‌هایی است که دانشجوی ایرانی را نه به صورت بورسیه و رایگان بلکه با دریافت هزینه‌هایی پذیرش می‌کنند. همین اتفاق باعث شد تا در سال‌هایی نه خیلی دور مسوولان امر در داخل از کشور به فکر جذب همین دانشجویان به صورت پولی در دانشگاههای داخلی شوند.
معاون آموزشی دانشگاه تهران با تایید افزایش سقف شهریه نوبت دوم دکتری (دکتری پولی) دانشگاه تهران، گفت: بر اساس اعلام در دفترچه سازمان سنجش سقف شهریه دوره دکتری پولی برای رشته‌های علوم انسانی ۴۵ میلیون تومان و فنی مهندسی و علوم تجربی ۵۵ میلیون تومان تعیین شده است. دکتر سید مهدی قمصری تعیین شهریه دوره‌های شبانه دکتری را بر اساس تصویب هیات امنای دانشگاه‌ها عنوان کرد و گفت: سقف این شهریه بر اساس رشته مربوطه بین ۴۵ تا ۵۵ میلیون تومان تعیین شده است.
وی با بیان اینکه دانشگاه تهران به اندازه یک سوم ظرفیت دانشجویان دکتری خود، دانشجوی نوبت دوم (دکتری پولی) پذیرش می‌کند، اظهار کرد: هزینه دوره دکتری شبانه سال گذشته بین ۱۶ تا ۲۱ میلیون بوده است. این رقم تعیین شده افزایشی حدود ۳۰۰ درصدی شهریه را نشان می‌دهد. قمصری در خصوص دلیل بالا‌تر بودن هزینه مرحله مصاحبه آزمون دکتری دانشگاه تهران نسبت به سایر دانشگاه‌ها، گفت: با توجه به اینکه داوطلبانی که به دانشگاه تهران معرفی شوند بیشتر از دانشگاههای دیگر است بنابراین انرژی بیشتری در دانشگاه درگیر و هزینه میشود و در مواردی هزینه حق‌الزحمه مصاحبه‌ها حتی از طریق دانشگاه نیز تامین نمی‌شود.
البته در بین دانشگاههای پولی در ایران تعداد اندکی از دانشگاه‌ها اقدام به جذب دانشجو در مقاطع بالا بدون آزمون نموده‌اند. در این میان دانشگاه شهید بهشتی نیز با هزینه‌ای در همین حدود دانشجو جذب می‌کند. البته این دانشگاه‌ها برای پذیرش دانشجو شرایطی هم دارند ولی خب ادعای مسوولان امر بیشتر جلوگیری از خروج دانشجویانی است که فقط به علت عدم قبولی در ایران به خارج از کشور می‌روند. ادعای مسوولان وزارت علوم تا آنجا ادامه دارد که معتقدند این هزینه نسبت به سایر کشور‌ها کمتر است. اما برای مثال کشور آلمان کشوری است که تحصیل در آن رایگان است و به جز تعداد اندکی دانشگاه که در هر ترم به صورت میانگین ۵۰۰ یورو در یافت می‌کنند بقیه همه هزینه صرف مصارف جانبی میشود. با احتساب ۱۰ ترم تحصیل هم این هزینه به ۵۰ میلیون نخواهد رسید. تحصیل در سوئد تا قبل از ترم پاییز ۲۰۱۱ برای دانشجویان خارجی رایگان بود، اما پس از تغییر در قوانین، دانشجویانی که ملیتی خارج از اتحادیه اروپا دارند ملزم به پرداخت شهریه تحصیلی هستند. این شهریهها مشمول مقاطع لیسانس و فوق لیسانس میباشد و مقطعی دکترا کماکان رایگان می‌ماند و در شرایطی حتی دانشجویان دکترا به ازای کار تحقیقاتی و یا تدریس حقوق دریافت می‌کنند. هزینهٔ تحصیل از۷۰۰۰۰ کرون سوئد تا ۲۰۰۰۰۰کرون متفاوت میباشد. شهریهها با توجه به دانشگاه و تعداد واحد‌های عملی و آزمایشگاهی متغیر میباشد.
در میان کشور‌های اروپایی بخش عظیمی از این کشور‌ها برای مقطع دکترا تحصیل رایگان است و هزینه‌ها صرفا هزینه‌هایی است که صرف زندگی میشود.
البته این هزینه در بعضی کشور‌ها افزایش می‌یابد ولی به طور میانگین برای ادامه تحصیل در مقاطع بالا‌تر برعکس ایران این هزینه کاهش می‌یابد. مثلا در کانادا سالانه فقط برای تحصیل هزینه‌ای بین ۱۲۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ دلار مصرف میشود که با احتساب مدت دوسال برای اخذ مدرک دکترا این هزینه به ۲۴۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ دلار افزایش می‌یابد. در کشور آمریکا نیز این هزینه از ۲۵۰۰۰ دلار شروع شده و به ۴۰۰۰۰ دلار می‌رسد. با این فرض که آمریکا جزء کشور‌هایی است که هزینه تحصیل در آن‌ها بالاست.
البته با جستجویی کوچک در میان کشور‌های آسیایی به راحتی می‌توان در یافت که هزینه مقاطع بالا‌تر به مراتب کمتر از مقاطع پایین‌تر است. مثلا هزینه تحصیل در مقطع دکترا در کشور مالزی ترمی ۱ میلیون تومان است که با احتساب ۸ ترم این هزینه به ۸ میلیون تومان می‌رسد. دانشگاه جواهر لعل نهرو هندوستان برای ۸ هزار دلار برای کل دوره دریافت می‌گردد. که در دوره‌های کار‌شناسی و کار‌شناسی ارشد این عدد تا نصف تقلیل می‌یابد. دورهٔ پزشکی تخصصی دانشگاه ارمنستان برای هر سال ۴۵۰۰ دلار میباشد که برای دوره‌های دکتری رشته‌های انسانی هم همین عدد میباشد.
دانشگاه معماری و ساختمان آذربایجان برای دورهٔ دکترای خود هر ترم ۶۰۰ دلار دریافت می‌کند، که برای دورهٔ لیسانس (مهندسی) این عدد ۳۰۰ دلار میباشد. دانشگاه آمریکائی شارجه نیز سالانه ۴ هزار دلار به عنوان شهریه از دانشجویان خود دریافت می‌کند.
لازم به ذکر است که وزیر محترم علوم اخیرا در مصاحبه‌ای حداقل هزینهٔ تحصیل در خارج از کشور را بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون عنوان کرده بودند، که این مسئله با توجه به بررسیهای نگارنده بسیار غیر واقعی به نظر می‌رسد. درست است که تحصیل در کشور‌های خارجی علاوه بر هزینه تحصیل هزینه‌های جانبی را هم به دانشجو تحمیل می‌کند اما اگر واقعا قصد از ایجاد دانشگاه پولی جلوگیری از خروج ارز و جذب دانشجوی با انگیزه در داخل کشور است متاسفانه این مهم تاکنون به سر انجام نرسیده و خیلی‌ها ترجیح می‌دهند با پرداخت هزینه خیلی کمتر همین مقطع را در یک کشور خارجی بگذرانند.
پیشنهاد میشود نگارنده محترم قبل از نگارش متن بررسیهای دقیقتری انجام دهد. هزینه تحصیل دکترا در آمریکا بسته به دانشگاه و ایالت بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار دلار میباشد. به عنوان مثال، هزینه سالانه تحصیل در دانشگاههای برتر آمریکا بیش از ۳۵ تا ۴۰ هزار دلار است. فرض ۲ سال تحصیل دکترا با هزینه ۲۵ تا ۴۰ هزار دلار در آمریکا ناشی از بی اطلاعی نویسنده از طول دوره دکترا و میزان هزینه هاست.