روح‌الله اسلامی – جنبش عدم تعهد نوعی اجماع و هویت جمعی کشورهایی است که می‌خواهند استقلال خود را در محیط بین‌الملل حفظ کنند. سازمان ملل نتیجهٔ همفکری کشورهای قدرتمند بعد از جنگ‌های جهانی بود؛ اما جنبش عدم تعهد که با داشتن ۱۲۰ عضو و ۱۸ کشور و ۱۰ سازمان بین‌المللی ناظر، بزرگ‌ترین تجمع بازیگران بین‌الملل بعد از سازمان ملل محسوب می‌شود، هویتی استقلال‌گرایانه و تا حدی انتقادی دارد. چارچوب و فلسفهٔ کار اغلب نهادهایی که اروپا، آمریکا و کشورهای قدرتمند بنا گذاشته‌اند، بر اساس حفظ وضع موجود می‌باشد.
اما جنبش عدم تعهد رویه‌ای اصلاحی و انتقادی دارد و به دنبال ایجاد صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز کشورها از منظر بازیگرانی است که کمتر دیده شده‌اند. در سال ۱۹۶۱م. در اوج جنگ سرد که کشورها، می‌بایست انتخاب کنند یا سوسیالیسم شوروی یا سرمایه‌داری آمریکا به ناگاه با ابتکار هند، مصر، اندونزی، یوگسلاوی راه سومی ایجاد شد که راه اندیشه‌های انتقادی، هویت مستقل، نه شرقی و نه غربی و راه میانهٔ عدم تعهد بود. از آن زمان تا کنون ۱۵ اجلاس سران جنبش عدم تعهد برگزار شده است. ایران بعد از انقلاب اسلامی در اجلاس «هاوانا» ـ سال ۱۳۵۸ـ به عنوان عضو ۸۸ وارد این جنبش گردید.
در اجلاس پانزدهم که تیر ۱۳۸۸ در «شهرم الشیخ» مصر برگزار گردید، پیشنهاد ایران برای برگزای دورهٔ شانزدهم اجلاس و ریاست ۳ سالهٔ آن مورد پذیرش قرار گرفت که ایران در اجلاس پیش رو اهدافی را دنبال می کند که در ادامه، ذیل عنوان «پیشنهادهای ایران به اجلاس تهران» به آن‌ها اشاره می‌شود:
۱. صلح در خاورمیانه؛
یکی از موضوعات اساسی که باید در دستور کار قرار گیرد و حتی در مصوبه‌های نهایی آورده شود، مواردی است که مربوط به جنبش‌های مردمی و تحولات خاورمیانه می‌شود. ایران باید در این زمینه پیش‌گام باشد و سخنرانی‌ها و اصلاحیه‌ها در جهت حمایت از حرکت مردمی و اسلامی خاورمیانه صادر شود. از سوی دیگر با تبریک به مردم و دولت لیبی، تونس اقدام آن‌ها مورد ستایش قرار گیرد. از طرف دیگر در مورد بحرین، یمن، سوریه و سایر کشورها ایران باید به گونه‌ای بحث را پیش ببرد که دخالت‌های خارجی را که در جهت به خشونت کشیدن و ناکامی اصلاحات است، زیر سؤال ببرد و اعلام کند که ایران حامی هرگونه حرکت اسلامی و مردمی در جهت تکریم ملت‌هاست.
۲. انرژی هسته‌ای؛
اغلب کشورهای عدم تعهد دارای معادن و نعمت‌های خدادادی هستند که به علت‌هایی چون دخالت بیگانگان، نبود دموکراسی و ضعف مدیریت، ناتوان از رسیدن به جایگاه مطلوب می‌باشند. یکی از این منابع بسیار ارزشمند انرژی هسته‌ای است که افزون بر ویژگی امنیتی و نظامی قابلیت‌های اقتصادی، پزشکی و تولید انرژی را نیز دارا می‌باشد. این اجلاس باید به سمتی حرکت کند که هدف صلح‌آمیز بودن اقدام‌های هسته‌ای ایران مورد تأکید قرار گیرد. باید اسراییل و آمریکا و بسیاری از صاحبان کلاهک‌های اتمی که در چارچوب آژانس فعالیت نمی‌کنند، محکوم گردند و تأکید شود که تمامی آن‌ها باید «ان. پی. تی» را امضا کنند.
انحصار هسته‌ای و مخالفت با گسترش فن‌آوری هسته‌ای مورد نکوهش قرار گیرد و ایران به لحاظ دانش فنی باید پیش‌گام شود تا با زدن دانشگاه بین‌المللی و ایجاد پژوهشکده و باشگاه اتمی سایر کشورهای عدم تعهد را در صورتی که همکاری کنند به سمت بهره‌برداری صلح‌آمیز از این انرژی سوق دهد. همان‌طور که اجلاس چهاردهم سران جنبش عدم تعهد برای ایران در موضوع هسته‌ای نوعی پیروزی بود این اجلاس باید یکی از اساسی‌ترین موضوعاتش انرژی هسته‌ای باشد.
۳. فلسطین؛
فلسفهٔ جنبش عدم تعهد با حرکت‌های مردمی و ضد استعماری که قصد استقلال دارند هم‌خوانی دارد. ایران باید پیش‌گام حمایت از حق مسلم فلسطینی‌ها شود. در این اجلاس باید بر عقب‌نشینی اسراییل و بازگشت به مرزهایی که سازمان ملل تعیین کرده، تأکید شود.
همچنین باید در مجمع عمومی از اینکه فلسطین به عنوان یک کشور مستقل به پایتختی بیت‌المقدس به رسمیت شناخته شود، حمایت سراسری صورت گیرد. از سوی دیگر اسراییل به محاصرهٔ فلسطین پایان دهد و تأکید شود که میان حماس و فتح باید یک‌دستی بیشتری شکل بگیرد. اگر رئیس جمهور مصر در این اجلاس حضور بهم رساند و از سوی دیگر «محمودعباس» نیز حضور داشته باشد، امکان اجماع سراسری و بسیار اثرگذار در موضوع فلسطین بسیار محتمل است.
۴. تحریم‌ها؛
در این اجلاس باید ایران پیش‌گام باشد تا موضوع تحریم‌ها را در دستور کار قرار دهد. ایران باید تأکید کند که تحریم‌ها بر خلاف تمامی قواعد و حقوق بین‌المللی می‌باشد. آمریکا و اسراییل با استفاده از نفوذ خود در سازمان‌های بین‌المللی جریان مبادلهٔ آزاد کالا و خدمات را به ضرر کشورهایی که فکر می‌کنند در مقابل هژمونی آن‌ها مقاومت می‌کنند، بهم می‌زنند. تحریم جریانی برخلاف عقلانیت و عرف بشریت می‌باشد. تحریم‌ها علیه ایران، کوبا، ونزوئلا و بسیاری از کشورهایی که با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا و جهان سرمایه‌داری مخالف‌اند، اقدامی نابخردانه است. در این اجلاس باید بر همکاری بیشتر کشورهای عدم تعهد و محکوم کردن تحریم‌ها پافشاری شود.
۵. ارتباطات؛
موضوع بعد که برای ایران بسیار اهمیت دارد و بحث ارتباطات و الزامات زندگی در عصر اطلاعات است. عدم تعهد باید تأکید کند که رسیدن به استانداردهای فرهنگ عصر اطلاعات حق آن‌هاست و روندهای بین‌المللی باید از این حرکت حمایت کنند. در این موضوع باید تحریم‌ها و به خصوص حملات سایبری و ویروسی به ایران و برخی از کشورهای عدم تعهد محکوم شود. بسیاری از کشورهای غربی به خصوص آمریکا انحصار اطلاعات را در دست گرفته‌اند و با کنترل و انضباط، به جریان آزاد اطلاعات جهت‌دهی می‌کنند.
از سوی دیگر اسراییل بدون محدودیت انحصار رسانه‌ای جهان را در دست گرفته است. فرآیند این‌گونهٔ یک‌جانبه‌گرایی در عصر اطلاعات منجر به محروم کردن بسیاری از کشورهای عدم تعهد به دسترسی ابزار‌ها و نرم‌افزارهای اطلاعاتی و از همه مهم‌تر، حملات سایبری و ویروسی خطرناک به این کشورها می‌شود.
ایران باید از یک‌سو اعلامیه‌ای صادر کند در جهت محکوم کردن این اقدام انحصارگرایانه و ضد قوانین بین‌المللی و از سوی دیگر ایجاد پژوهشکده‌های دانشگاهی و باشگاهی که کشورهای عدم تعهد بتوانند از یک‌سو انحصار رسانه‌ای را بشکند، از سوی دیگر از تجربیات خود در جهت دولت الکترونیک و اینترنت ملی استفاده کند. در این زمینه ایجاد رشتهٔ ارتباطات و پدافند غیرعامل سایبری عدم تعهد ضروری به نظر می‌رسد.
۶. حقوق بشر؛
موضوع «می‌انمار» و دفاع از حقوق اقلیتها به خصوص مسلمانان در اروپا و کشورهای جنوب شرقی باید یکی از موضوعات مطرح شده باشد. ایران باید اقدام نسل‌کشی در می‌انمار را که در سکوت رسانه‌ای انجام گرفت، محکوم کند. تأکید بر حقوق بشر و داشتن مسجد، امکان تجمع، داشتن حزب، ضعف و حق آزادی بیان و آزادی حجاب برای مسلمانان در کشورهای دیگر باید به صورت مستقل و موردی بررسی شود و اعلامیه‌ای در جهت حمایت از حقوق اقلیتها و مسلمانان صادر شود.
بقا و دوام بشریت به تساهل و مدارا بستگی دارد و ایران باید با استفاده از ادبیات ارزشی و متون کلاسیک خود پیش‌گام مبانی تساهل دینی و دفاع از کرامت انسانی در این اجلاس باشد تا جلوی روندهای نسل‌کشی مانند آنچه در می‌انمار صورت گرفت، گرفته شود.
۷. یک‌جانبه‌گرایی؛
یکی از موضوعات اساسی که باید مورد تأکید قرار گیرد نقد و محکوم کردن یک‌جانبه‌گرایی و استفاده از ابزارهای نظارتی بر ضد ملت‌ها و دولت‌هایی باشد که توسط آمریکا و ناتو دنبال شود. در این اجلاس باید تأکید شود که سلاح‌های کشتار جمعی که آمریکا ادعا کرد عراق دارد کجاست؟ آیا تروریست‌ها و عملیات تروریستی با حملهٔ آمریکا به عراق و افغانستان کمتر شد؟
در این اجلاس باید حملهٔ ناتو به لیبی محکوم شود. باید بیان شود که ملت‌های جهان خود می‌توانند اصلاحات را درون کشورشان انجام دهند و نیاز ندارند که غرب با همهٔ مشکلات و بحران‌هایش در امور داخلی آن‌ها دخالت کند. در این اجلاس باید اقدام‌های غرب در جهت حمایت از گروه‌های تروریستی و برانداز بسیاری از کشورهای عدم تعهد به نقد کشیده شود. در پایان نیز هر گونه اقدام نظامی برضد سوریه، یمن، بحرین محکوم شود.
۸. تروریسم؛
در این اجلاس باید اقدام‌های تروریستی از سوی ملت‌ها، جنبش‌ها و دولت‌ها مورد نقد قرار گیرد. تروریسم هر گونه اقدامی است که با استفاده از ابزارهای نظامی و سلاح‌ها و یا در شکل جدید خود در شکل رسانه‌ای قصد داشته باشد با ارعاب و ایجاد ترس به اهداف خود برسد. با حملهٔ آمریکا و متحدانش به کشورهای خاورمیانه اکنون تروریست‌ها فعالیت بیشتری پیدا کرده‌اند.
تأکید بر ایران به عنوان یک کشور تروریستی در حالی که انتخابات، مجلس، شورا‌ها و جامعهٔ مدنی دارد، باعث شد آمریکا و ناتو از شبه نظامیان و افکار رادیکال منطقه غافل باشند. امروزه تا حدّی تروریسم ساختهٔ رسانه‌ها و فضای هژمون غرب است که قصد دارد دلیل بودن خود در منطقهٔ خاورمیانه را توجیه کند. تروریسم آن طور که رسانه‌های خارجی می‌گویند وجود ندارد. امروزه در قلب آمریکا و اروپا گروه‌های راست افراطی وجود دارند و مسیحیت و حتی بوداییان نیز دچار افکار رادیکال و تروریستی شده‌اند. در این اجلاس باید اسلام‌هراسی، تروریسم و شکل‌های جدید آن همچون تروریسم رسانه‌ای، سایبری و ادیان جدید تروریسم‌پرور در شرق آسیا، اروپا و آمریکا محکوم گردد.
۹. اصلاح سازمان ملل؛
سازمان ملل نهادی بسیار عقلانی و نتیجهٔ رشد و بلوغ بشریت است. اما هنوز اصلاحات بسیار زیادی نیاز دارد. کشورهای عدم تعهد باید به این سمت بروند که نقش مجمع عمومی را در تصمیم‌گیری اقتصادی و سیاسی افزایش دهند. از سوی دیگر باید ایران پیشنهاد دهد که مجموع کشورهای عدم تعهد هر سال یک نماینده در شورای امنیت داشته باشند که دارای حق وتو باشد. ایران می‌تواند پیش‌گام اصلاحات در ساختار سازمان ملل باشد.
۱۰. بومی اندیشی و روش انتقادی.
عدم تعهد دارای ضعف مبانی اندیشه‌ای است. باید ایران پیش‌گام شود تا پژوهشگاه و دانشگاهی ایجاد شود که با نام عدم تعهد در آن مبانی و اصول روش‌های انتقادی مورد تأکید قرار گیرد. بسیاری از کشورهای عدم تعهد از مصر، ایران، اندونزی، هند و… مایلند که در کنار علم غربی، علم بومی، شرقی، اسلامی خود را نیز داشته باشند. کشورهای عدم تعهد برای رسیدن به استقلال واقعی نیاز به ایجاد مبانی اندیشه‌ای دارند که بتوانند در کنار علم غربی به هویت خود ادامه دهند. در واقع عدم تعهد بودن بدون داشتن مبانی بومی امکان‌پذیر نیست.
امکان‌پذیری این امر و حرکت در جهت عدم تعهد با روش‌های انتقادی امکان‌پذیر است که شیوه‌های جدید و بومی فکر کردن و تولید دانش را ایجاد می‌نماید. شرط رسیدن به این فضا، ایجاد دانشگاه عدم تعهد با کمک کشورها و پیش‌گامی ایران در این زمینه می‌باشد. به راحتی با صرف کمی هزینه و برگزاری همایش و ایجاد پژوهشکده و تبادل استاد و دانشجو می‌توان این فضا را ایجاد کرد. تا زمانی که اندیشه و مبانی عدم تعهد به صورت آکادمیک مورد بررسی قرار گیرد. ظاهر سیاسی جنبش عدم تعهد تنها مشکل شعاری و فاقد ضمانت اجرا خواهد داشت.
نتیجه‌گیری
شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد با ۱۲۰ کشور در ایران برگزار می‌شود و ایران باید به صورت تخصصی «برای رسیدن به اهداف ملی خود» بر «۳ محور کلی زیر» تمرکز کند تا بتواند اولویت‌های شخص خود را دسته‌بندی کند و به تدریج به آن‌ها دست پیدا کند.
۱. شکل نمادین و غیرمستقیم: کارایی این اجلاس برای ایران تشریفات و ظاهر کار است، همین که ۱۲۰ کشور و چندین سازمان بین‌المللی در ایران بیایند دستاوردهای ۳۰ سالهٔ انقلاب را ببیند و رسانه‌های ایران و تهران را به جهان مخابره کنند، جوّ رسانه‌ای مثبتی برای ایران به همراه خواهد داشت. این اجلاس پیروزی دیپلماتیک برای ایران محسوب می‌شود. مذاکره‌ها، قرارداد‌ها، آشنا شدن و ایجاد چهرهٔ مناسب از ایران می‌تواند از شکل ظاهری این اجلاس برخیزد.
۲. جهت دادن به این اجلاس شکل دوم موضوع است، ایران باید در ایجاد شعار‌ها و اهداف غایی جنبش مداخله داشته باشد. عدم تعهد، استقلال، خودکفایی و اهداف شرقی، سوسیالیستی، آزادی‌خواهانه در بستر کشورهای غیرغربی از این اجلاس برمی‌خیزد. ایران باید پیش‌گام حمایت از دموکراسی، حقوق بشر و کرامت انسانی و محکوم کردن انحصارگرایی و تروریسم باشد و مصداق‌ها را با زیرکی و فن دیپلماسی مشخص نماید. این اجلاس با توجه به شدت تحولات، محل برخورد عقاید و رویه‌های بسیاری خواهد بود که اگر ایران مراقب نباشد، دور می‌خورد.
۳. از همه مهم‌تر وجود رویه و عملی است که منجر به ایجاد قانون و ضمانت اجرا می‌شود. معمولاً کشورهای عضو عدم تعهد در گزینهٔ ذکر شده تا حدودی مناسب حرکت کرده، اما در وجه سوم یعنی ایجاد نهاد و رویهٔ حقوقی دارای ضمانت اجرا ضعیف عمل می‌کنند. ایران باید در جهت تأسیس دانشگاه بین‌المللی عدم تعهد، بودجه‌گذاری مناسب، نفوذ، شورای امنیت و مجمع عمومی و ایجاد کمیته‌های تخصصی، اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی پیش‌گام باشد و به شعار‌ها و بیانیه‌ها دل‌خوش نباشد.
Sorry. No data so far.