اعلام وجود سامانه پدافند هوایی رعد و بخشی از مشخصات عملکردی آن توسط فرمانده کل سپاه و سپس حضور آن در رژه نیروهای مسلح در ۳۱ شهریور ماه سال جاری بار دیگر نامشخص بودن عمق توان پدافند هوایی ایران را اثبات کرد.
یکی از پرکاربرد‌ترین سامانه‌های دفاع هوایی در دنیا، سامانه‌های می‌انبرد و ارتفاع متوسط هستند. این گستردگی استفاده به دلایل مختلفی پدید آمده از جمله بیشتر بودن تعداد تهدیدات عمل کننده در این لایه و ایجاد بازدارندگی جغرافیایی مناسب و مقرون به صرفه با توجه به برد موشک‌های مورد استفاده.
در بین این سامانه‌ها انواع متحرک آن‌ها از اهمیت بالاتری برخوردار هستند زیرا استقرار در یک منطقه و برچیدن و جابجایی آن‌ها بسیار سریع انجام شده و ضمن برقراری حفاظت بهتر از خود سامانه با جابجا کردن آتشبار، امکان پوشش مناطق مختلف در صورت نیاز با این عمل فراهم می‌شود.
در کشورمان ایران سامانه‌های می‌انبرد پدافند هوایی موشکی «هاوک» و «استاندارد» پیش از انقلاب و سامانه‌های «اچ-کیو-۲/صیاد-۱»، «سام-۶» و «مرصاد» و پس از انقلاب به خدمت گرفته شده که در جدول زیر مشخصات کلی آن‌ها آورده شده است.
بجز صیاد-۱ و مرصاد بقیه سامانه‌ها ساخت خارج هستند. صیاد-۱ در واقع نوع بومی و به روز شده موشک سامانه اچ-کیو-۲ است که با رادارهای بهسازی شده همین سامانه هماهنگ شده و مرصاد نیز نوع بومی شده و بسیار پیشرفته از سامانه هاوک است.
از نظر تعداد آتشبار موجود در کشور طبق اطلاعات منتشر شده در منابع خارجی، هاوک در کنار نسخه ایرانی آن، ستون فقرات پدافند هوایی می‌انبرد ایران را تشکیل داده است. در بین سامانه‌های نام برده شده، تنها سام-۶ که پس از جنگ تحمیلی ۸ ساله خریداری شد متحرک بوده و بقیه سامانه‌ها ثابت هستند. لازم به ذکر است سامانه استاندارد، روی شناورهای نیروی دریایی ارتش استفاده می‌شود و تاکنون دست کم دو برنامه بهسازی را پشت سر گذاشته است.
اجرای تعمیرات لازم در شرایط جنگ و تحریم و بهسازی‌های کامل روی اجزای مختلف سامانه‌های دفاع هوایی موشکی، پشتوانه‌ای برای ساخت کامل یک سامانه بود که مرصاد نمونه بارز آن است. این سامانه که توسط متخصصان دفاعی کشورمان در ارتش و وزارت دفاع ساخته شده با وجود همه قابلیت‌های بالایی که دارد اما از نوع ثابت است و برای ایجاد یک دفاع مستحکم و بقاپذیر در صحنه عملیات و نزدیک به خطوط مقدم و یا جابجایی سریع برای غافلگیر کردن دشمن نیاز به متحرک شدن تمام اجزای سامانه دارد.
از طرفی سامانه سام-۶ نیز برد بالایی نداشته و ۲۴. ۵ کیلومتر برد و ۱۴ هزار متر سقف ارتفاع، فضای زیادی برای اجرای طیفی از عملیات‌های دشمن ایجاد می‌کند از این رو جای یک سامانه می‌انبرد و ارتفاع متوسط به بالا که تمام متحرک باشد در میان حلقه‌های دفاع هوایی کشور خالی بود.
رعد وارد می‌شود
جدید‌ترین سامانه دفاع هوایی موشکی معرفی شده در کشور با نام «رعد» که در نشست خبری فرمانده کل سپاه برای اولین بار از آن سخن گفته شد آمده است تا حلقه مفقوده می‌انبردهای ایران را پر کند و بنا بر مطالب منتشر شده، دارای مشخصاتی بر‌تر نسبت به سامانه بوک روسیه است. برد این سامانه ۵۰ کیلومتر و سقف پرواز آن توسط فرمانده کل سپاه ۲۵ تا ۲۷ کیلومتر و توسط فرمانده نیروی هوافضای سپاه ۷۵هزار پا (معادل ۲۲. ۸ کیلومتر) عنوان شده.
پرتابگر موشک در سامانه رعد با موشک طائر-۲
با این مشخصات به نظر می‌رسد رعد برتری محسوسی بر بیشتر سامانه‌های همرده موجود در کشور داشته باشد. در واقع در بحث برد با در نظر گرفتن اطلاعات جدول فوق، این برتری با ۱۱ تا ۴۷ درصد افزایش نسبت به سامانه‌های موجود کاملاً مشخص بوده و در زمینه سقف ارتفاع هدف قابل درگیری هم تنها سامانه قابل رقابت با آن صیاد-۱ است که باید منتظر اعلام مجدد مشخصات رعد بود تا هم در این مورد و هم در زمینه کمینه ارتفاع هدف قابل درگیری، سرعت موشک، جرم سرجنگی و مشخصات مهم دیگر نیز مقایسه نهایی صورت گیرد.
بوک؛ آتش سوزانی از سرزمین سرد روسیه
با توجه به بر‌تر اعلام شدن رعد بر سامانه بوک مروری بر مشخصات این سامانه مطرح روسی مفید خواهد بود. بوک بر مبنای تجارب عملیاتی و بهسازی‌های سامانه سام-۶ و پیشرفت در زمینه رادار و جنگ الکترونیک ساخته شده و نسل اول آن یعنی بوک-ام-۱ در ۱۹۷۹ و نسل دوم آن بوک-ام-۱-۲ در ۱۹۹۸ وارد خدمت شده است.
خودروهای رادار، واحد فرماندهی و کنترل، پرتابگرهای موشک و خودروهای حامل موشک‌های ذخیره و تعمیرات از اجزای این سامانه هستند. برد موشک در نسل اول این سامانه ۳۰ کیلومتر و در آخرین نمونه‌های نسل دوم آن (بوک-ام-۲ئی) ۵۰ کیلومتر و ارتفاع هدف قابل درگیری در نسل اول ۳۰ تا ۱۴هزار متر و در نسل دوم ۱۵ تا ۲۵هزار متر عنوان شده است.
واحدهای مختلف در سامانه بوک-ام-۱
از توانمندی‌های مهم نوع بوک-ام-۱-۲ و بوک-ام-۲ئی قابلیت درگیری با طیف وسیعی از اهداف هوایی است که حتی شامل موشک‌های بالستیک تاکتیکی (راهکنشی) و برخی اهداف سطحی و شناوری است. سرعت موشک این سامانه ۱۲۰۰ متر بر ثانیه و جرم سرجنگی آن ۷۰ کیلوگرم بوده و توانایی تحمل تا ۳۰ برابر شتاب جاذبه را دارد.
این سامانه قابلیت درگیری همزمان با ۴ تا ۶ هدف را داشته و در زمان ۱۸ ثانیه از کشف نسبت به درگیری با هدف واکنش نشان می‌دهد. بوک-ام-۱-۲ تنها در مدت ۵ دقیقه از استقرار برای اجرای عملیات آماده شده و در همین مدت نیز از حالت عملیاتی برای انتقال آماده می‌شود.
نسل دوم بوک روی پرتابگر چرخدار
در ساختار اصلی این سامانه به هر پرتابگر، یک رادار هم اختصاص داده شده که این یکی از عوامل استقلال عملکردی بیشتر و پایداری بالا‌تر در برابر جنگ الکترونیک دشمن است. مجموعه ویژگی‌های مطرح شده از این سامانه باعث شده تا کار‌شناسان نظامی دنیا، نسل آخر بوک را پایدار‌ترین سامانه پدافند هوایی موشکی دنیا بدانند که حتی اگر کاملاً صحت نداشته باشد قطعاً یکی از بر‌ترین‌ها است.
مقایسه رعد با بوک
هر چند از رادار و سامانه کنترل آتش رعد مشخصاتی تاکنون اعلام نشده اما بر مبنای تصاویر و اطلاعات اندک منتشر شده می‌توان مقایسه‌هایی انجام داد.
اصول طراحی چنین سامانه‌هایی نشان می‌دهد برد رادار ردگیری هدف باید در حدود دو برابر بیشترین برد موشک و در حدود ۱۰۰ کیلومتر باشد. راداری که در نخستین فیلم منتشر شده از آزمایش‌های رعد روی برخی از خودروهای پرتابگر دیده می‌شود.
خودروی مجهز به رادار در تصویر سمت راست دیده می‌شود
رعد تاکنون تنها با پرتابگر سه فروندی روی یک خودروی جدید ۶ چرخه دیده شده در حالی که بوک علاوه بر چنین خودرویی از پرتابگرهای شنی دار نیز استفاده می‌کند که همه آن‌ها دارای چهار موشک هستند.
مقایسه خودروی ایرانی رعد با نمونه روسی هرچند نشان از شباهت‌های کلی دارد که هر دو را در یک رده جای می‌دهد اما تفاوت‌های آشکاری در ظاهر و چینش اجزا و زیرسامانه‌های مختلف از جمله بخش نگهدارنده و پرتاب موشک نشان می‌دهد که این خودرو طراحی متفاوتی داشته و در ایران ساخته می‌شود.
پرتابگر شنی دار سامانه سام-۶
در فیلم منتشر شده این خودرو در حال حرکت در زمین‌های ناهموار دیده می‌شود که توانایی مهمی برای ایجاد امکان استقرار سامانه در نواحی گوناگون کشور است.
باید به خاطر داشته باشیم که تاکنون نزدیک به ۱۰ نوع خودروی تاکتیکی از نمونه‌های یک چهارم تن تا تانک برهای سنگین در کشورمان طراحی و ساخته شده است. همچنین توانمندی صنایع دفاعی کشورمان در ساخت خودروهای شنی دار اثبات می‌کند در صورت لزوم، بکارگیری رعد روی شاسی‌های زرهی و شنی دار نیز دور از دسترس نخواهد بود، موضوعی که با توجه به سرزمین‌های کویری و رملی در کشور به خصوص شرق و البته تهدیدات هوایی از سوی پایگاه‌های آمریکایی در افغانستان می‌تواند با اهمیت باشد.
گفتنی است نسل اول موشک‌های سامانه بوک روی پرتابگر شنی دار سام-۶ نیز به کار رفته‌اند و خودروهای این سامانه می‌توانند کاندیدایی هر چند موقت برای پذیرش موشک‌های طائر-۲ سامانه رعد باشند.
در این بخش، مشخصات ظاهری موشک طائر-۲ را با دو موشک از سامانه بوک مقایسه می‌کنیم که موشک ۹-ام-۳۸ از نسل اول بوک و موشک ۹-ام-۳۱۷ از نسل آخر دو نمونه انتخاب شده از سامانه بوک هستند.
سه موشک مورد مقایسه از بالا به پائین: ۹-ام-۳۱۷ (نسل آخر بوک)، طائر-۲، ۹-ام-۳۸ (نسل اول بوک)
به طور کلی شکل بدنه طائر-۲ با دو موشک روسی مشابه و شکل بال‌های میانی و بالک انتهایی آن متفاوت است. دماغه طائر نسبت به موشک‌های روسی با زاویه کمتری به نوک می‌رسد و در واقع تیز‌تر است. طول و همچنین قطر بدنه در این سه موشک تقریباً برابر هستند.
در هر سه موشک قطر بدنه در مقطعی از آن افزایش یافته است که از این نظر طائر-۲ به نسل اول موشک بوک نزدیک‌تر به نظر می‌رسد. در موشک ایرانی طرح بال میانی به نسل دوم بوک نزدیک‌تر است اما هم در بال و هم در بالک افزایش سطح دیده می‌شود. به علاوه هر دوی این‌ها به قسمت عقبی موشک متمایل شده‌اند و حتی لبه فرار بالک عقبی بر انتهای موشک منطبق شده است.
عقب رفتن این بالک، خصوصیات کنترلی بهتری را در مرحله‌ای که سوخت داخل موشک به اتمام رسیده و توزیع جرمی آن نهایی و مرکز جرم به جلو منتقل شده به دلیل افزایش بازوی گشتاور بیشتر حول مرکز جرم ایجاد خواهد کرد. لبه حمله این بالک نیز دارای تغییر زاویه است که بهبودهای آیرودینامیکی را موجب می‌شود.
بزرگ‌تر شدن سطح بال اصلی و بالک می‌تواند احتمال کمتر بودن سرعت طائر-۲ را بوجود بیاورد زیرا سرعت با توان دوم در ایجاد نیروی برآ (لیفت) و پسا (درگ) مشارکت می‌کند و مساحت با توان اول؛ بنابراین با توجه به میزان افزایش سطح این بال می‌توان سرعت نهایی طائر را بطور حدودی ۹۸۰ متر بر ثانیه تخمین زد. تیز‌تر شدن دماغه در جهت تلاش برای کاهش نیروی مقاوم و کاستن از میزان کاهش سرعت نیز با احتمال مطرح شده تطابق دارد. دلیل دیگر این افزایش مساحت، افزایش احتمالی وزن موشک است که برای برقراری تعادل نیرویی نیاز به بزرگ‌تر شدن سطوح آیرودینامیکی را بوجود آورده است.
با توجه به مشخصات عملکردی و ابعاد موشک طائر-۲ می‌توان آن را گزینه مناسبی برای جایگزینی با موشک‌های استاندارد بر روی ناوهای ایران دانست زیرا در عین برد بیشتر نسبت به آن امکان جایدهی طائر-۲ در پرتابگرهای جعبه‌ای و در آینده با مجهز شدن به یک بوس‌تر برای پرتاب عمودی وجود دارد.
سطح بدنه طائر صاف‌تر و کم زائده‌تر از موشک روسی نسل آخر بوک به نظر می‌رسد خصوصاً در ناحیه اتصال بال به بدنه به وضوح طرح ایرانی بهتر است زیرا از ایجاد زائده‌های بیرونی برای اتصال بال به بدنه خودداری شده. این امر باعث بهبود شکل جریان هوا اطراف موشک شده و نیروی مقاوم را کاهش می‌دهد. همچنین انتهای بدنه طائر مانند دو نمونه روسی با کاهش سطح مقطع (اصطلاحاً دم قایقی) ساخته شده تا نیروی مقاوم در انتهای بدنه بر اثر جدایش جریان (بیس درگ) پس از اتمام سوخت کاهش یابد.
در مجموع می‌توان گفت با این تفاوت‌ها و شباهت‌ها بین موشک و سامانه ایرانی با نوع روسی به همان میزانی که الگوبرداری از آخرین نسل سامانه بوک مشهود است، اجرای فرایندهای طراحی و بکارگیری روش‌های بهتر ساخت در سامانه رعد نیز قطعی است که نشان از توانمندی بالای متخصصان کشور در زمینه موشک‌های پیچیده پدافند هوایی دارد.
موشک‌هایی که قرار است اهدافی با سرعت‌های چند برابر صوت را در ارتفاع‌های مختلفی منهدم کنند و از اینرو جوانان ایران اسلامی در زمینه‌های مختلف الکترونیک، رادار، مخابرات، سازه، آیرودینامیک، مکانیک پرواز و پیشرانش با کار گروهی به این موفقیت بزرگ یعنی ساخت سامانه‌ای قابل مقایسه با بهترین سامانه‌های مشابه دنیا رسیده‌اند که بجز چینی‌ها، آمریکایی‌ها نیز برای توسعه نمونه بومی از آن الگوبرداری کرده بودند.
Sorry. No data so far.