سابقه عبور از انحصار موتور جستجوی گوگل در سایر کشورها

تریبون مستضعفین-هادی فیروزمندی

در حال و هوای انتشار خبر نام موتور جستجوی ملی کشور با نام «فجر» که قرار است بعدها عرضه شود و در روزهایی که لزوم وجود چنین محصولی بیش از پیش احساس می‌شود، در این یادداشت با امکان سنجی ایجاد موتور جستجوی ملی در سایر کشورها به پاسخ اين سوال پرداخته‌ايم که، اساسا امکان عبور از سد پرقدرت موتور جستجوی گوگل در ایران وجود دارد، یا خیر؟!

موتورهای جستجو و ارائه دهندگان خدمات رایانامه‌ی مطرح در سطح جهان عمدتا آمریکایی هستند. موتورهای جستجو توانایی زیادی در جهت‌دهی به افکار عمومی در جهان دارند. آنها می‌توانند ترتیب آمدن نتایج را تعیین کنند و از این طریق کاربران را به سایت‌های مورد نظر خودشان سوق دهند. به عنوان مثال، آنها به راحتی می‌توانند دین اسلام را مذهبی خشن و غیرمنطقی جلوه دهند و یا به کاربران‌شان القا کنند که هسته‌ای شدن ایران خطری بزرگ برای امنیت جهانی است. و یا حتی با عوض کردن نام خلیج فارس به تحریف تاریخ بپردازند.

به جز این مورد، موتورهای جستجو و سرویس دهندگان رایانامه اطلاع وسیعی از کاربران‌شان در اختیار دارند. بسیاری از اطلاعات افراد، فایل‌های بعضا محرمانه، اطلاعات تجاری ذی قیمت و یا خصوصی آنها در سرورهای ایمیل ذخیره می‌شود. این اطلاعات می‌تواند مورد سوءاستفاده ارائه دهندگان این خدمات قرار بگیرد. همانطور که در توافق نامه‌های اولیه‌ای که این خدمات دهندگان به کاربران تحمیل می‌کنند حق استفاده از اطلاعات ایشان را برای خود محفوظ می‌دارند.

این‌گونه است که برخی از کشورهای جهان برای مقابله با نفوذهای فرهنگی و امنیتی موتورهای جستجو و ارائه دهندگان رایانامه و نیز بهره‌مندی اقتصادی اقدام به ارائه این خدمات بصورت بومی کرده‌اند. به عنوان مثال در کشور آلمان GMX در میان 15 سایت پربازدید کاربران قرار دارد. این سایت خدمات پست الکترونیک و گپ‌زنی را به کاربران ارائه می‌کند و برای 4500 نفر ایجاد اشتغال کرده است. جمهوری چک نیز توانسته رقابت شانه به شانه‌ای با گوگل داشته باشد. تارنمای Seznam که علاوه بر جستجو 15 خدمت دیگر از جمله ایمیل را نیز به کاربرانش ارائه می‌دهد، توانسته است دومین تارنمای برتر جمهوری چک باشد و برای 825 نفر کارآفرینی داشته باشد.

جستجوی اینترنتی در روسیه با نام Yandex.ru گره خورده که توانسته گوگل را با شکست مواجه کند. این تارنما در ازبکستان، بلاروس، قزاقستان و اکراین نیز طرفدار دارد. Mail.ru نیز اولین انتخاب روس‌ها در زمینه یارانامه است. این سایت نیز طرفداران فراوانی در کشورهای دیگر دارد. در هند rediff رقیب سرسختی براب موتورهای جستجو و یارانامه‌های غربی است. rediff توانسته است خود را در 15 تارنمای پربازدید هند قرار دهد.

تارنمای NAVER در کره‌جنوبی مرجع بسیاری از کاربران برای رفع نیازمندی‌هایشان است. خدماتی نظیر موتور جستجو، وبلاگ، رایانامه و بازی‌های آنلاین، NAVER را به پنجمین تارنمای پربازدید در کره‌جنوبی تبدیل کرده است. اگر در کره‌جنوبی از افراد بپرسید شما از چه موتور جستجویی استفاده می‌کنید؟ پاسخ اکثر مردم به جای گوگل، «ناوِر» است. تارنماهای دیگری نظیر DAUM نیز با دارابودن امکاناتی نظیر ایمیل، جستجو و بخش‌های خبری نقش مهمی در برآورده‌سازی نیازهای اینترنتی کاربران کره‌ای دارد.

در میان 25 تارنمای پربازدید کننده در چین، تنها دوتارنمای غربی وجود دارد. شرکت tencent توانسته است با راه‌اندازی تارنماهایی نظیر Soso و QQ به عنوان بازیگری مهم در عرصه فضای مجازی چین شناخته شود. این شرکت عظیم با ارائه خدماتی نظیر موتور جستجو، رایانامه، شبکه اجتماعی، بازی‌های آنلاین و چندین خدمت دیگر برای بیش از 19000نفر شغل ایجاد کرده است.

در این میان به دنبال اختلافات گوگل، عنوان‌دار بزرگترین غول جستجوی اینترنتی جهان، با دولت چین بر سر موضوع فیلترینگ اینترنتی، موتور جستجوگر ملی چین موسوم به «بایدو» ظهور کرد. این موتور جستجوی ملی که همواره رقیب اصلی گوگل در بازار جستجویی چین بود، امروزه توانسته یکه‌تاز عرصه جستجوی اینترنتی در بازار پر رونق چین شده و درصد بالایی از مشتریان و تبلیغ‌دهندگان را که پیش از این از مریدان گوگل بودند، اکنون در غیاب گوگل به سوی خود جذب کند. جامعیت، طراحی زیبا و چشم‌نواز و کیفیت بالای خدمات، سهم Baidu از بازار جستجوی اینترنتی در چین را به بیش از 65درصد رسانده است.

«بایدو» اینک بیش از 740 میلیون صفحه وب، 80 میلیون تصویر و 10 میلیون فایل چندرسانه‌ای را در بانک اطلاعاتی خود فهرست کرده است. جستجو تنها یکی از خدمات «بایدو» است. این شرکت بیش از 57 نوع خدمت را به کاربرانش ارائه می‌دهد. از بانک مقالات «بایدو» گرفته که تعداد مقالات چینی‌اش بیشتر از تعداد مقالاتی است که ویکی‌پدیا به زبان انگلیسی دارد، تا بازی‌های آنلاین و فرهنگ لغت و انواع دیگری از خدمات که حضور «بایدو» را در رده‌ی پنجمین تارنمای پربازدید جهان تبدیل کرده است. این تارنماها به راحتی نیاز 490 میلیون کاربر چینی را برآورده می‌سازد. اين وب‌سايت همچنين در كشور هنگ‌کنگ و كره‌جنوبی رتبه 6 ، در کشور تایوان رتبه 8 و در کشور ژاپن رتبه 14 برترين وب‌سايت‌های اينترنتی را به دست آورده است و حتی جايگاه آن در كشور آمريكا 163 است. به همین خاطر است که اخیرا گوگل برای حضور در بازار چین حاضر شده تمامی شرط و شروط دولت چین را در زمینه محتوای ارائه شده به کاربران بپذیرد.

اما وضعیت در ایران مقداری متفاوت است. برای بسیاری از کاربران اینترنت در ایران، دنیای مجازی بدون گوگل و یاهو بی‌معنی است. به عنوان مثال، کاربران ایرانی چهارمین استفاده کننده از یاهو در جهان هستند و در ایران گوگل پربازدیدترین سایت است.

باید دانست وقتی از یک موتور جستجو استفاده می‌کنیم، بابتش هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنیم، اما از یک جستجوی ساده‌ای که روزانه در گوگل انجام می‌دهیم چه بهره‌برداری انجام می‌شود که آنقدر ارزش دارد تا عده‌ای برایش سرمایه‌گذاری کنند و در مقابل چیزی هم نخواهند؟! آیا کسی از خودش نمی‌پرسد در این سرویس‌های رایگان چه سیاستی نهفته است؟! درآمد گوگل از کاربران ایرانی تنها از محل تبلیغات سالانه بیش از 400میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. بد نیست بدانید بیشتر بخش‌های پربازدید داخلی عمدتا مملو از اخبار زرد هستند و در حقیقت خدمات خاصی به کاربران ارائه نمی‌دهند. این درحالی است که پرتابل سازمان فناوری اطلاعات یعنی IRAN.ir تنها خدماتی مانند فهرستی از پیوندهای تارنماهای دولتی و غیره، اوقات شرعی و آب و هوای شهرهای ایران، نقشه تهران که متعلق به شهرداری است و رایانامه به کاربر ارائه می‌دهد.

در این شرایط و درحالی که گوگل به عنوان اصلی‌ترین موتور جستجوی خدمات دهنده در ایران به هیچ شرایطی در ارائه خدمات پایبند نیست و برخلاف خيلي از كشورهايي كه به سمت ايميل‌هاي ملي و موتور جستجوي ملي رفته‌اند، چرا در كشور ما كه حساسيت بيشتري را نیز در اين خصوص بايد داشته باشد، هنوز گام مهم و موفقي در اين زمينه برداشته نشده است؟ امروزه نیاز وجود یک موتور جستجوی ملی بیش از پیش احساس می‌شود. اتفاقی که سال‌ها پیش کشورهای دیگر بدان پی بردند و با تولید موتور جستجوی ملی، انحصار جستجو را از چنگ گوگل خارج کرده‌اند.

تردیدی در ضرورت داشتن محصولات استراتژیکی چون ایمیل یا موتور جستجو نیست، اما در عین حال مهمترین موضوع این نیست که علت یا منشا این عقب ماندگی چیست، بلکه باید سابقه‌ی این تقابل را به عنوان تجربه و راه رفته‌ای برای کشورمان بدانیم، که حتی اگر نتوانیم به طور قطع برای تحقق موتور جستجوی ملی «فجر» تاریخی معین کنیم، می‌توانیم در این مدت به جای استفاده از غول رسانه‌ای گوگل به سراغ بستن قراردادهایی با اینچنین موتورهای جستجویی برویم تا به حداقل شرایط ما در خدمات‌دهی، پایبند باشند.