رضا راستگو –«تحریم‌های فلج‌کننده»؛ این تعبیری بود که رئیس‌جمهور امریکا سال گذشته در زیر امضای دور جدید تحریم‌ها علیه کشورمان به کار برد و پیش‌بینی کرد که در ظرف سه ماه، ایران به دلیل تبعات ناشی از تحریم‌ها با مشکلات بزرگ مواجه شود.
تحریم‌های جدید شامل تحریم خرید نفت و تحریم بانک مرکزی ایران می‌شد. تحریم بانک مرکزی یعنی تلاش برای قطع شریان‌های پولی و مالی یک کشور که از تأمین حیاتی‌ترین نیاز‌های کشور از جمله دارو نیز از مسیر همین شریان‌ها می‌گذرد.
اما اکنون با گذشت بیش از چهار ماه از اجرای دور جدید تحریم‌ها، وضعیت کشور از لحاظ تأمین نیاز‌های اساسی مردم چگونه است؟
واقعیت این است که محدودیت‌های ایجاد شده برای کشور عملاً به یک فرصت طلایی برای تقویت توان و تولید داخل و کاهش وابستگی به نفت، افزایش بهره‌وری و صرفه‌جویی و انضباط مالی تبدیل شده که یکی از نماد‌های بارز آن تأمین نیاز دارویی کشور است.
در حالی که دولت امریکا همیشه ادعا کرده بود که هدف از تحریم‌ها علیه ایران، دولت این کشور است نه مردم آن، با مسدود کردن جریان پولی مالی کشور، علناً وارد فاز رویا‌رویی با مردم شد، تا هم تشت رسوایی این دروغ از بام ادعاهای دولت ایالات متحده بیفتد، هم برخی افراد خوش‌بین در توهمات خود تجدید نظر کنند.
میزان اثر‌پذیری بیماران کشور از ممنوعیت خرید و فروش دارو
اما آیا اقدام ضد‌بشری ممانعت از خرید و فروش دارو که یک نیاز فوری برای درمان بیماران است، تأثیر جبران‌ناپذیری بر تأمین نیاز‌های بیماران کشور داشته است؟
واقعیت این است که تأمین نیاز دارویی کشور در شرایط تحریم و نوسان نرخ ارز و رشد هزینه‌های دارویی کشور، نیازمند دو اقدام اساسی است یکی اقدام برای تأمین نیاز ارزی کشور جهت واردات مواد اولیه، دارو‌های ساخته شده و تجهیزات خارجی که باید وارد کشور شود و اقدام مهم دیگر، تأمین نیاز دارویی کشور با تکیه بر‌توانایی‌های داخلی.
در بخش خارجی، طبق سخنان اخیر وزیر بهداشت در گفت‌وگوی ویژه خبری سیما، حدود ۵/۲میلیارد دلار نیاز سالانه داریم که از اواخر شهریور ۹۱ تاکنون، حدود ۶۰۰ میلیون دلار گشایش ارزی شده و بخشی از نیاز‌های کشور تأمین شده است اما تأکید شده که به خاطر توانایی‌های ساخت داخل کشور، وزارت بهداشت و بیمه‌ها و بیمارستانها، برنامه‌های متعددی را به کار گرفته‌اند که فشار کمتری به مردم وارد شود و در بخش دارو‌های تک‌نسخه‌ای نیز مرکزی با همکاری یک دانشگاه علوم پزشکی و دارو‌خانه ۱۳ آبان تأسیس خواهد شد.
بر این اساس، اگر‌چه در بخش نیاز ارزی، تلاش‌های مختلفی به کار گرفته شده که بخشی از منابع ۵/۲ میلیارد دلاری توسط بانک مرکزی و دولت به تدریج تأمین شود، اما توانایی‌های داخلی و برنامه‌ریزی‌های وزارت بهداشت موجب خواهد شد که کسری و مشکل جدی در بخش دارو ایجاد نشود.
زیرا واقعیت این است که صنعت دارو‌سازی کشور در سال‌های اخیر موفقیت‌ها و پیشرفت‌های بسیاری داشته است اما به خاطر نوع سلیقه و نظر پزشکان و مصرف‌کنندگان و همچنین ارزانی نرخ دلار، واردات در این سال‌ها تشدید شده و ادامه داشته است.
اما در شرایط امروز که نرخ دلار سه برابر شده است، نیازی نیست که همچنان روند واردات دارو با نرخ دلار ارزان قبلی ادامه یابد و طبیعی است که با افزایش نرخ ارز، رجحان مصرف کننده و سلیقه و نظر پزشکان تغییر خواهد کرد و به تدریج دارو‌ها و روش‌های دارویی و پزشکی داخلی، جایگزین دارو‌های وارداتی خواهد شد.
سر‌کنگبین تحریم، صفرا فزود!
کشور در تولید اغلب دارو‌هایی که به آن نیاز دارد به خود‌کفایی رسیده است و این پیشرفت در شرایط سختی و تحریم حاصل شده است. ایران برای تولید دارو‌های مورد نیاز مردم که نیاز به واردات آن‌ها وجود دارد، به راه‌های جدیدی دست یافته و همان‌طور که تحریم‌ها را در سایر بخش‌ها دور زده، در بخش تأمین دارو و مواد اولیه داروسازان کشور نیز راه‌های جایگزین را پیدا کرده است.
به گفته برخی کار‌شناسان و به خصوص مسئولان همایش‌های دارویی کشور، قبلاً اکثر دارو‌های کشور، مواد اولیه و دارو‌های آماده شده از خارج وارد می‌شد اما اکنون نزدیک به ۹۵ درصد تولید دارو به صورت داخلی انجام می‌شود و میزان خود‌کفایی به حدود ۹۸ درصد رسیده است.
رئیس دانشکده دارو‌سازی دانشگاه تهران در این زمینه می‌گوید: واردات داروی ساخته شده به کشور حدود ۸۰۰ میلیون دلار و مبالغی نیز بابت واردات مواد اولیه و تجهیزات پزشکی وارد می‌شود، در حالی که میزان صادرات در این بخش ۴۰ میلیون دلار است و نسبت واردات به صادرات در کشور زیاد است. بخشی از تولید ۹۵ درصدی ساخت داخل نیز وابسته به خارج است، چرا که صنعت دارو‌سازی ما همه دستگاه‌های تولیدی‌اش را خودش نمی‌سازد و برخی از قطعات و مواد اولیه دارویی این دستگاه‌ها از خارج وارد می‌شود. میزان ۵ درصد نیاز دارویی هم که وابسته به بازار بین‌المللی است، معمولاً دارو‌های گرانقیمت و مهمی شامل دارو‌های بیماران خاص، بیماران سرطانی و صعب‌العلاج است.
بر این اساس، اگر‌چه نیاز سالانه ارزی صنعت دارو‌سازی کشور به واردات مواد اولیه، دارو‌های ساخته شده و آماده و تجهیزات پزشکی حدود ۵/۲ میلیارد دلار بر‌آورد می‌شود، اما داخلی سازی این صنعت تا ۹۸ درصد افزایش یافته و می‌توان بخشی از نیاز کشور را از داخل تأمین کرد و لازم نیست که در شرایط رشد نرخ دلار، باز هم طبق روال قبل به واردات دارو و تجهیزات پزشکی اقدام شود و تنها در مواردی باید واردات را با ارز مرجع یا مبادله‌ای انجام داد که مشابه ساخت داخل آن را نداشته باشیم یا برای بیماری خاصی که امکان تهیه دارو از داخل ندارد، اقدام به واردات شود.
صنعت دارو‌سازی، نسخه تحریم و موانع داخلی را پیچید
اما تحریم‌های کشور‌های غربی و تنگنا‌های داخلی تولید دارو در کشورمان در حالی از جمله مشکلات مبتلا به این صنعت است که هر روز آمار‌های تازه‌ای از افزایش تولید و صادرات و بهبود کمی و کیفی دارو‌های ساخت داخل به گوش می‌رسد.در تازه‌ترین اظهار نظر‌ها، مؤسسه تحقیقات بین‌المللی «بیزینس مانیتور اینتر‌نشنال» در گزارشی به بررسی وضعیت خدمات درمان و صنعت‌دارو‌سازی ایران در سه ماهه نخست سال ۲۰۱۲ میلادی پر‌داخته و پیش‌بینی کرده است، ارزش صنعت دارو‌سازی کشورمان از ۳ میلیارد و ۲۶۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۱ میلادی به بیش از ۳ میلیارد و ۵۷۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲ برسد و این صنعت در سال ۲۰۱۲ شاهد ۱/۱۶ درصد رشد بر اساس ارزش ریالی و ۴/۹ درصد رشد بر اساس ارزش دلاری خواهد بود.
این در حالی است که تا پیش از انقلاب اسلامی، تنها ۲۰ واحد دارو‌سازی در کشورمان فعال بود که بیشتر تحت نظارت و با نام تجاری کمپانی‌های غربی اداره می‌شد اما اکنون ۹۰ واحد دارو‌سازی در کشور فعالند که ۹۶ درصد دارو‌های مورد نیاز کشورمان را از نظر عددی تأمین می‌کنند. همچنین اکنون ارزش بازار دارویی کشورمان حدود ۵/۳ میلیارد دلار از ۸۵۰ میلیارد دلار ارزش بازار جهانی است.
رشد و بالندگی صنعت دارو‌سازی کشورمان طی چند سال اخیر و با تشدید تحریم‌های اقتصادی کشور‌های غربی علیه ایران در حالی تدام یافته که بیش از نیمی از مواد اولیه مؤثر در تولید دارو و مواد بسته‌بندی مورد استفاده در صنعت دارو‌سازی کشورمان وارداتی است. اگر‌چه مطابق قوانین بین‌المللی (توافقنامه‌های ژنو و بروکسل) دارو از شمول هر گونه تحریم یا حتی مخاصمه و محاصره مستثنی شده است اما این موضوع، کمتر در مورد مواد اولیه و جانبی دارو رعایت می‌شود.
با وجود همه تنگنا‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی، بی‌مهری‌های سیاستگذاران و مصرف‌کنندگان داخلی به دارو‌های ساخت داخل و واردات قانونی و غیر‌قانونی دارو‌های دارای مشابه داخلی، اکنون این صنعت با ایجاد حدود ۱۶ هزار نفر اشتغال مستقیم، صرفه‌جویی ارزی بسیار بالا و با توجه به کیفیت و کمیت مناسب دارو‌های تولید شده، حرف‌های بسیاری برای گفتن در بازار داخلی و جهانی دارد. اما هنوز در بازار مصرف داخلی بسیاری از پزشکان و مصرف‌کنندگان استفاده از دارو‌های خارجی را حتی در مواردی که دارو‌های ساخت داخل کیفیت بالا‌تر دارد، ترجیح می‌دهند.
اما روی دیگر سکه صنعت دارو‌سازی کشورمان افزایش تقاضا برای این دارو‌ها در سایر کشور‌هاست. خوشبختانه دارو‌های تولید داخل صادر هم می‌شوند و مشتری‌های خوبی در کشور‌های همسایه و حتی کشور‌های دیگر دارند زیرا از کیفیت بسیاری بالایی بر‌خور‌دارند و در تولید دارو استاندارد‌های اروپایی و در واقع بهترین استاندارد‌ها رعایت می‌شود.
علاوه بر توفیق شرکت‌های دارو‌سازی داخلی در تولید دارو‌های انسانی، صنعت دارو‌سازی کشورمان در تولید دارو‌های دامی نیز طی چند سال اخیر به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته است، به نحوی که تازه‌ترین خبر‌ها از تولید ۹۵ درصد نیاز کشور به دارو‌های دامی در داخل کشور و افزایش ۴۰ درصدی صادرات واکسن‌های دامی در سال ۹۰ نسبت به سال‌های گذشته حکایت دارد.
دلیل روند رشد واردات دارو مانند سایر کالا‌های مصرفی در سال‌های اخیر، ارزانی دلار و دلار هزار تومانی بوده که حتی واردات دیوار پیش‌ساخته، سیر، میوه، رب گوجه، تسبیح و انگشتر و انواع کالا‌های مصرفی، فولاد و… را موجب شده بود و تمایل مصرف‌کنندگان را به مصرف کالای وارداتی افزایش داده بود.
در نتیجه پزشکان و بیمارستانها نیز به مصرف دارو‌هایی که یا ساخت خارج هستند یا مواد مؤثر آن‌ها از خارج وارد می‌شود، تمایل بیشتری داشتند و به جای اینکه برای هر دلار ۳هزار تومان پر‌داخت کنند عملاً هزار تومان پر‌داخت می‌کردند و دولت برای هر دلار ۲ تا ۳ هزار تومان یارانه پنهان می‌داده است.
دارو‌هایی هم که وارد ایران می‌شوند، عمدتاً برند خوبی دارند و گران و با قیمت بالا هستند و چون تاکنون با دلار ارزان وارد می‌شده‌اند، مردم گرانی آن‌ها را خیلی احساس نمی‌کرده و تصور می‌کرده‌اند که همه دارو‌های خارجی کیفیت بالاتری از داروی ایرانی دارند. در حالی که باید توجه داشت که وقتی دارو‌های فوق‌العاده با کیفیت و گران را با دلار ارزان هزار تومانی وارد می‌کنیم، امکان مقایسه درست کیفیت و ارزش این دارو با داروی ایرانی را از دست می‌دهیم.
اما اگر دارو‌های ارزانقیمت خارجی در ایران وارد می‌شد، مطمئناً مردم نمی‌گفتند دارو‌های خارجی کیفیت بالاتری دارد، ولی حالا به دلیل اینکه دارو‌های ایرانی را با دارو‌های برند، اصل و با ۴۰ برابر قیمت بیشتر مقایسه می‌کنند با این اوصاف ممکن است داروی خارجی ویژگی‌های بهتری داشته باشند.
اما واقعیت این است که دارو‌های ایرانی نیز کیفیت بالایی دارند و اگر معیار کیفیت و قیمت را با هم مقایسه کنیم، در آن صورت متوجه روند کیفیت و قیمت داروی خارجی و داروی داخلی می‌شدیم.
به همین دلیل، با وجود آنکه در بسیاری از زمینه‌ها خود‌کفایی ایجاد شده است اما به لحاظ تمایل و سلیقه مصرف‌کننده و نظر پزشکان و همچنین کیفیت متفاوت دارو‌ها، تمایل به مصرف و نیاز دارو و تجهیزات پزشکی به حدود ۵/۲ میلیارد دلار در سال رسیده است که این رقم نه با توانایی ساخت داخل و صنعت دارو‌سازی هماهنگی و تناسب دارد و نه با نیاز ارزی واردات دارو در دهه‌های جنگ تحمیلی و دهه‌های ۶۰ و ۷۰ متناسب است.
واکنش جهانی نسبت به تحریم دارویی ایران
اخیراً واکنش‌هایی را نیز نسبت به تحریم‌های دارویی اتحادیه اروپا شاهد هستیم و حتی برخی محافل حقوق بشری و نخبگانی در غرب و امریکا هم نسبت به تحریم‌های دارویی علیه ایران اعتراض دارند و معتقد هستند که این اقدام ضد‌انسانی نباید ادامه پیدا کند. بر این اساس، جای نگرانی وجود ندارد و تحریم‌های اروپا و امریکا نمی‌تواند بخش دارویی کشور را با چالش بزرگ و مردم و بیماران را با مشکل جدی مواجه کند. شرکت‌های خارجی تولید دارو نیز از ممنوعیت صادرات دارو به ایران متضرر شده‌اند و مخالف تداوم این تحریم‌ها هستند و خواستار رفع تحریم‌ها در این زمینه هستند. این تحریم‌ها نشان می‌دهد که هدف اصلی تحریم‌ها مردم ایران هستند و بر خلاف ادعای دولت امریکا که گفته‌های می‌کند هدف از تحریم‌ها دولت ایران است این تحریم‌ها عملاً مردم را زیر‌فشار قرار داده و نفرت مردم روز به روز از امریکا بیشتر می‌شود.
اما واقعیت این است که صنعت دارو‌سازی کشور در شرایط بحران اقتصادی، جنگ، تحریم‌ها و… قادر است که عمده نیاز دارویی کشور را تأمین کند و تنها در برخی موارد حساس و خاص، نیاز به خارج احساس می‌شود.
بنابر‌این، کار‌شناسان معتقدند که تأمین ارزی صورت گرفته حدود ۶۰۰ میلیون دلار و ارقام بعدی آن را باید برای موارد خاص و حساس و دارو‌های مؤثر و تجهیزاتی که ساخت داخل ندارند، هزینه کنند و در مواردی که امکان‌پذیر است نیاز کشور را با دلار آزاد تأمین کرده و مبالغ ۶۰۰ میلیون دلاری و ارز مرجع ۱۲۲۶ تومانی را برای موارد اساسی دارو‌سازی و بیمارستانها هزینه نمایند تا به تدریج خود‌کفایی، ساخت داخل، تأمین از داخل و روش‌های پیشگیری، دارو‌های گیاهی و… بتواند جایگزین دارو‌های خارجی گرانقیمت شود. به عنوان مثال در مواردی که دارو‌های لوکس و شوینده‌ها و آرایشی و بهداشتی با نرخ دلار ارزان وارد می‌شده، حالا باید به سمت دلار آزاد حرکت کند و تخصیص منابع ارزی ۱۲۲۶ تومانی تنها برای موارد اساسی هزینه شود.
Sorry. No data so far.