قهرمانانِ واقعیِ یک زندگیِ واقعی

به گزارش تریبون مستضعفین پس بازنشر یادداشت رجانیوز با نام «تعريف جديد از زن محجبه: چادر بعلاوه هفت قلم آرايش منهاي حيا» به قلم «محمدرضا شهبازی» در تریبون مستضعفین با نام «یک نقد اُملانه بر عملکرد صدا و سیما» ، که به نقد سریال «راستش را بگو»‌ پرداخته بود، «رضا نساجی»، روزنامه‌نگار و فعال دانشجویی، در اعتراض به انتشار این مطلب در یادداشتی که برای تریبون مستضعفین ارسال کرده است این شیوه نقد را سیاسی دانسته و به نقد این رویکرد پرداخته است. 

لازم به ذکر است جنبش دانشجویی حیا نیز در اعتراض به نحوه حجاب بازیگران این سریال در مطلبی خوانندگان خود خواسته است تا با تماس با روابط عمومی صدا و سیما به پخش این سریال اعتراض کنند.

رضا نساجی- چندی پیش، که مسئولیت تدوین ویژه نامه ماهنامه «راه» را برای جشنواره فیلم «عمار» را بر عهده داشتم، مصاحبه یکی از همکاران با مستندساز باسابقه اما بی ادعایی به نام «علی ساجدی» را ویراست کردم که در آن حرف های بسیار جالبی زده بود. او که خود رزمنده بوده و چندین مستند و فیلم داستانی درباره دفاع مقدس ساخته، مجموعه ای با عنوان «در جستجوي ياران» در کارنامه دارد که کار شاخصی است. این مجموعه مستند به وضعیت امروز رزمنده هایی می پردازد که پیش تر در دوران دفاع مقدس با آنها مصاحبه کرده و تصاویرشان موجود است. کسانی که آن زمان قهرمان بودند و حالا هم قهرمان مانده اند، هرچند که شاید کسی آنها را نبیند و نشناسد. مثل خود کارگردان که بیش از هزار قسمت مستند و داستانی ساخته اما هیچ گاه رسانه ای نداشته که در آن خودنمایی و ادعا کند.

از آنجا که این مصاحبه و آن ویژه نامه هنوز منتشر نشده است، بخش کوتاهی از روایت کارگردان از یکی از این قهرمانان را در اینجا نقل می کنم: «رفتم سراغ يك كسي كه پابرهنه در شلمچه راه مي‌رفت و مي‌گفت من عشق مي‌كنم كه توي گرمای خوزستان پابرهنه كار كنم. با خودم گفتم كه اين آدم را من بايد پيدا كنم. دو سال دنبال اين آدم گشتم و ايمان داشتم كه آدمي با اين حرارت ایمان، با اين نگاه لطيف هر كجا كه هست بايد موفق باشد. اگر شهيد هم باشد، بالاخره جايگاه خودش را دارد و اگر زنده هم باشد، يك جايی الگوی موفقی است…. من دو سال دنبال اين رزمنده گشتم و نهایتا در یک خياطي در ميدان فردوسي، پيدایش كردم. از کارفرمای اين آقا پرسيدم كه شما ايشان را چه طور مي‌ديدي؟ نمي‌دانستي كه يك رزمنده و یک بسيجي جبهه رفته است که دارد خياطي مي‌كند؟ گفت: «[نه! اما]من همیشه تعجب مي‌كردم كه اين آدم دیگر چه جنسي است؟ نه دير مي آید و نه كم كاري مي‌كند. نه غيبت كسي را مي‌كند.» اين عين كلام آن استادکار خیاطی است. خب كسي كه مسلمون و بسیجی واقعی باشد، همه جا مسلمون و بسیجی است. امکان ندارد آن روحیات و اخلاق یک شبه از بین برود.»

حکایت بچه رزمنده های ما و خانواده های انقلابی ما اینگونه است. برخلاف روایت های جعلی چون «یک خانواده محترم»؛ رزمنده های ما و خانواده های آنها، همچنان رزمنده اند و قهرمان. اما امروز که میدان جنگ و جانبازی نیست؛ پهلوانی و قهرمانی آنها به نوع دیگری متجلی می شود. شاید آنها جذب زندگی عادی شده باشند، اما «عادی» نیستند. همچنان که حاتمی کیا در فیلمهایش نشان داده؛ شاید آنچنان که در «آزانس شیشه ای» می بینیم، عباس به روستایش برگشته و کشاورزی می کند – با این تفاوت که قبل از جنگ یک تراکتور داشت و بعد از جنگ همان را هم ندارد- و شاید حاج کاظم پشت رل یک تاکسی نشسته باشد، اما آنها آدم های «عادی» نیستند، و البته دنبال سهمیه «فوق العاده» هم نیستند. شاید «پدر» در «به نام پدر» مهندس معدن شده باشد، اما اگرچه می جنگد تا حاصل زحماتش را که نخورند، ولیکن «دزد» و «قانون شکن» و «رانت خوار» هم نیست. و نهایتا هم می بینیم که حاصل زحماتش را از دستش در می آورند، تا برگردد سر جایی که بوده و برود «مین» خنثی کند، تا فرزندانش قربانی آن مین ها نشوند. چراکه او و امثال او هنوز وظیفه خود می دانند که از نسل های بعدی حراست و پاسداری کنند. که اگر این کارذ را نکنند، ابتدا فرزندان خودشان قربانی خواهند شد. و البته که ما همه فرزندان آن نسل انقلابی هستیم.

روایت «محمد رضا آهنج» در «راستش را بگو» هم چنین روایتی است. آدم هایی را نشان می دهد که بهترین های جامعه هستند، اما نه «سهمیه» ای دارند و نه «سهم» کسی را می خورند. یکی «استاد دانشگاه» است و دیگری «معلم»، یکی «وکیل دادگستری» است و دیگری «راننده تاکسی» و یکی هم «مسئول حراست مترو». شاید منتقد «رجانیوز» از اینکه کارگردان عوامل مترو را جبهه ای و انقلابی نشان داده ناراحت است و اینکه این کارها برای «قالیباف» کسب حیثیت سیاسی و «رأی» می کند، اما در این فیلم «مترو» نمادی از کل جامعه شهری ماست. مترو جایی است که همه جور آدمی رفت و آمد می کند و رفتارش را هم بروز می دهد. مترو در اصطلاح جامعه شناسی ماکس وبر، «نمونه آرمانی» از کل جامعه است. که اگر آدم های مترو را بشناسی، کل جامعه ات را شناخته ای. پس مسئول حراست مترو، نمادی از پاسداران جامعه است. پاسداران امنیت اجتماعی، که در مورد این آدم رزمنده، باید بگوییم پاسدار اخلاقی جامعه هم هست. چون جوان دانشجویی را که در جستجوی علل بروز انحرافات اخلاقی در جامعه است، جذب خود می کند و به جاهایی می برد که هرگز نمی توانست ببیند. او را با «مردم واقعی» آشنا می کند و «انحرافات واقعی» جامعه را نشانش می دهد و البته «علت» آن را. و در کنار این، دوستانش را که «قهرمانان واقعی» جامعه هستند و نماد «فضایل اخلاقی» جامعه را هم با او آشنا می کند. «قهرمانان واقعی یک زندگی واقعی» که هنوز از آرمانهایشان عدول نکرده اند. راننده تاکسی که کیف پول پیدا شده را به صاحبش بر می گرداند، معلمی که راستگویی را نشان دانش آموزانش می دهد، وکیلی که رشوه یک مدیر رانت خوار را پس می دهد، استادی که علل بروز انحرافات اجتماعی را جستجو می کند و مسئول حراست مترو که هم خودش و هم همسرش هنوز دل نگران سرشت و سرنوشت نسل جون امروزند.

از این آدم ها در جامعه ما زیادند، اما ما عادت به دیدن آنها نداریم. ما اصولا عادت به دیدن چیزهای خوب نداریم، چون ذهنمان متوهم است و فقط سیاهی می بیند. همچنان که روشنفکر ما همه چیز کشور را سیاه و زیر سر جمهوری اسلامی و «دیکتاتوری آخوندها» می بیند (همچنان که همه چیز غرب را سفید)؛ به نحوی که هیچ نکته مثبتی در پیشرفت فرهنگی و اقتصادی کشور به چشمش نمی آید. حزب اللهی ما هم که فقط نیمه خالی لیوان را می بیند؛ تخصص عجیبی در جریانشناسی اصلاحطلبان دارد، اما شهدای انقلاب را نمی شناسد. جریانات فراماسونری و صهیونیسم را در حد اعلا می داند و هر نماد چشم و مثلثی را در سوراخ دیوار خانه دشمن تشخیص می دهد، اما تاریخ دفاع مقدس و تاریخ مبارزات انقلاب اسلامی را نمی شناسد. آن چیزی که وحید جلیلی تحت عنوان “دشمن شناسان دوست فراموش” مطرح می کند، در همین جا مصداق پیدا می کند.

من از رسانه‌ای چون «رجانیوز» انتظار ندارم که ذهنیت های تند سیاسی خود را کنار زده و نیمه پر لیوان «فرهنگ و هنر انقلاب» را ببینند، اما از «تریبون مستضعفین» چرا. در اینجا باید از تریبون گله کنم که چرا یادداشتی از سایت رجانیوز در نقد «راستش را بگو» را بازنشر داده که فقط نیمه خالی لیوان را می بیند و طبیعتا با مشی انتقادی و اخلاقی تریبون هم هیچ همخوانی ندارد. نویسنده سایت رجانیوز به بدحجابی بازیگران چادری فیلم پرداخته ولی آنچنان که عکسهای تریبون نشان می دهد، اشکالی بر حجاب آنان وارد نیست. چهار بازیگر زن اصلی فیلم، چادری هستند که تنها یکی از آنها آرایش بدی دارد: همسر مسئول حراست مترو، استاد دانشکده و مسئول صفحه دانشگاه خبرگزاری، چادری هستند و اتفاقا حجابشان به نطر بنده فاقد اشکال است و فقط یک دانشجوی روانشناسی با بازی خانم ضیغمی می ماند که آرایش تندی دارد و اتفاقا باید هم داشته باشد چون نقش منفی فیلم است! نقشی که او بازی کرده، نقش یک دختر نسل امروزی است که به دلیل احساس محرومیت نسبی و چشم و همچشمی های اجتماعی و طبقاتی، ارزش های اخلاقی و از جمله راستگویی را چندان رعایت نمی کند و در پایان فیلم هم سرانجام متنبه می شود! و مگر فیلم می تواند نقش منفی نداشته باشد؟

حال اینکه چرا عوامل اصلی فیلم از خانواده های چادری انتخاب شده و همه ظواهر مذهبی دارند، لابد خواست کارگردان و فیلمنامه نویس بوده که خواسته نقد درون گفتمانی را از خانواده های مذهبی و انقلابی به عمل آورند که دچار گسست فرنگی و نسلی شده اند یا اگر خودشان دچار نشده اند، سوالاتی از چرایی این گسست دارند.

در اینجا باید از سایت تریبون انتقاد کرد، چراکه امثال من که به دنبال رسانه های مردمی، انقلابی و اخلاق گرا هستیم، آن را رسانه خود می دانیم. «تریبون مستضعفین» قرار بود حرف جدید بزند نه اینکه حرف رسانه های افراط و تفریط موجود را بازتولید کند.

من نه احمدی نژاد را قبول دارم و نه قالیباف را – چون هر دو پراگماتیست و تکنوکرات هستند و فقط ادعای انقلابی بودن دارند- اما می دانم که این نوع نقد، سیاه‌نمایی است و انکار و نه انتقاد. من همچنین تخصصی در سینما ندارم، اما می دانم که این نوع نقد دوستان هم کاملا سیاسی است و نه انتقاد فرهنگی. من همچنین جزو منتقدان جدی، صدا و سیما و شخص آقایان ضرغامی و بخصوص دارابی هستم، اما حق ندارم همه زحمات اهالی فرهنگ و هنر انقلاب را زیر سوال ببرم.

منتقد رجانیوز اما ظاهرا منتظر بیانیه روابط عمومی سیما است تا پیام‌های مثبت این سریال را در چهار محور و هفده بند و ۳۲ راستا تبیین کند، اما من به ایشان می گویم آنها عرضه چنین کاری را ندارند. متاسفانه باید گفت که آقای ضرغامی به «سریال الدوله» بدل شده و کارش تقدیر و تشکر از عوامل هر سریال ضعیف و قوی است، اما خوب است خود ما انصاف داشته باشیم و نقدهای منصفانه بنویسیم.

انقلابی بودن به معنای افراط نیست و نباید دچار سیاه نمایی در نقد شد. همچنین نباید دوستان انقلابی را رها کرد و فقط به نقد دشمنان پرداخت، به نحوی که امثال سید مرتضی آوینی، قیصر امین پور و سید حسن حسینی تنها و مظلوم بمانند و بعد از مرگشان هم ضدانقلاب درصدد مصادره آنان بر آید. همچنان که ما امروز کسانی چون ابراهیم حاتمی کیا و سید مهدی شجاعی را با عینک های سیاسی تیره مان می نگریم و آنها را به عنوان خواص بی بصیرت و مردود، گوشه رینگ سیاست قرار داده، له می کنیم!

البته در اینجا باید آفت دیگر وارد بر حزب اللهی را هم نقد کرد که همان آفت محافظه کاری است. همان طور که عده ای سیاست زده، تحت لوای «انقلابی گری»، از این ور بام افتاده و همه چیز اهالی فرهنگ را سیاه می بینند، عده ای – و شاید همان ها- از سوی دیگر با محافظه کاری همه معضلات کشور را نادیده می گیرند و برای رفع آنها تلاشی نمی کنند. همچون آقای نماینده مجلسی که هر وقت نقدی بر مسئولین وارد می شود، مدعی است «دلش برای مظلومیت نظام می سوزد» و لذا نباید دشمن را شاد کرد. باید به این دوستان گفت که «انقلابی گری» به همان اندازه با «رادیکالیبسم» در تضاد است که با «محافظه کاری» و راه انقلاب از مسیر اعتدال و انصاف و عقلانیت می گذرد، البته آنگونه که آن شهید فرمود: «ما عاقلانه می اندیشیم و عاشقانه عمل می کنیم»