آثار و آداب تلاوت قرآن

فاش گويم آنچه در دل مضمر است
اين كتابى نيست چيزى ديگر است
چونكه در جان رفت جان ديـگر شود
جان چو ديگر شد جهان ديگر شود1

پاك ترين كتاب هستى
قرآن پاك ترين كتاب, از مبدا پاكى و طهارت, بر پاك ترين قلب عالم هستى, تلاوت و از لبان پاك ترين مخلوق الهى, بر عالم وجود عرضه گرديد. و به همين خاطر, تنها كسانى مى توانند به اين مصحف مطهر نزديك شده, و از نور پر فيض آن بهره مند گردند كه ظاهر و باطنى پاك و طاهر داشته, و از هر گونه آلودگى جسم و روح منزه باشند. «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ فِي كِتَابٍ مَّكْنُونٍ لَّا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» 2
با توجه به حساسيت موضوع, خوبست كه مصاديق طهارت را يك به يك برشمرده, و پيرامون آنها, اندكى درنگ نماييم:

طهارت كلى جسم
اولين شرط براى تماس با قرآن, پاك بودن از جنابت و داشتن وضو است و بنابر فتواى حضرت امام خمينى(ره):
((مس نمودن خط قرآنى يعنى رساندن جايى از بدن به خط قرآن, براى كسى كه وضو ندارد, حرام است.))3

و اما براى اينكه گرفتن وضو, ذهنمان را از تخيلات پراكنده خالى سازد, و ما را در هاله اى از معنويت و عرفان قرار دهد, لحظاتى قبل از شروع به آن, به ياد كلام شيرين حضرت امام صادق(عليه‌السلام) بيفتيم, و ضمن عرض ارادت به آن ستاره هدايت, اين حالت روحانى را در خود بوجود آوريم

((چون قصد وضو كنى, به آب نزديك شو, مانند كسى كه مى خواهد خود را به رحمت پروردگار متعال نزديك كند. زيرا خداوند آب را وسيله مناجات و قرب خود قرار داده است.))4

طهارت دهان
در چند حديث شريف كه از ائمه معصومين(عليهم السلام) نقل گرديده, از دهان بعنوان ((راه قرآن)) و ((يكى از راههاى پروردگار)) ياد شده است.
((امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: پيامبر(صلي الله عليه و آله) فرمودند:
ـ راه قرآن را پاكيزه سازيد.
پرسيدند: اى رسول خدا! راه قرآن چيست؟
فرمود: دهانهاى شما.
پرسيدند: به چه پاكيزه كنيم؟
فرمود: ((به مسواك زدن))5

و در حديثى ديگر چنين آمده است:
«امام رضا(عليه‌السلام) از پدرانش(عليهم السلام) از پيامبر(صلي الله عليه و آله) فرمود:
ـ دهانهاى شما راههايى از راههاى پروردگارتان است, آن را پاكيزه سازيد.»6
دهان بى حفاظى كه غذاى مشكوك و حرام وارد آن مى شود,
دهانى كه گناهان بزرگى چون دروغ و تهمت و غيبت را مرتكب مى شود,
دهانى كه براى شكستن دل دردمندى بحركت در مىآيد,
دهانى كه پيوسته مسلمانان از شر آن در واهمه و عذاب هستند, چگونه مى تواند محل تلفظ آيات قرآن باشد؟!
آرى! تلاوت قرآن بايد از دهانى پاك بگذرد. و گر نه آب صاف در يك نهر آلوده, بالاخره آلوده خواهد شد. اگر قرآن از دهان ناپاك بيرون آيد, ((رب تال للقران و القران يلعنه))7
مس نمودن خط قرآنى يعنى رساندن جايى از بدن به خط قرآن, براى كسى كه وضو ندارد, حرام است

طهارت چشم
((از رسول اكرم(صلي الله عليه و آله) نقل شده كه فرمودند: ((اعط العين حقها)) حق چشم را ادا كنيد.
عرض كردند: حق چشم چيست يا رسول الله؟
فرمود: ((النظر الى المصحف)) نگاه كردن به قرآن.
زيرا تلاوت قرآن از روى قرآن, طبق حديث, عبادت است. اگر چشم پاك نباشد, توفيق نظر به قرآن را پيدا نمى كند.))8

چشم هرزه اى كه بدنبال معصيت و خطا مى چرخد, و چشم افسار گسيخته اى كه ديگر در كنترل صاحبش نيست, اگر هم بر روى خطوط قرآن قرار بگيرد, همچون كورى است كه جمال نورانى حق را هرگز مشاهده نخواهد كرد. و به مصداق:
آنچه ما كرديم با خود هيچ نابينا نكرد
در ميان خانه گم كرديم صاحبخانه را
جز خطوطى پى در پى, چيز ديگرى از قرآن نخواهد يافت.

طهارت روح
روح ناپاكى كه اسير انديشه هاى شيطانى است, روح پژمرده اى كه لطافت و ظرافت خود را از دست داده, و در برخورد با مظاهر معنويت, سرد و بى تفاوت است, روح تيره اى كه زنگار گناه و معصيت, تمامى زواياى آنرا پوشانده است, روح كوچك و حقيرى كه فقط خود را مى بيند, و سرگرم بازيچه هاى خويش است, چگونه مى تواند معنويت قرآن را به هنگام تلاوت, درك و لمس نمايد؟!
اما روح پاك و وارسته اى كه از علائق مادى فاصله گرفته, و بر اثر خودسازىهاى پيوسته, نورانى و پرجلا شده است;
روح بلندى كه با عبادتهاى خالص و ناب و توجهات روحانى حركات شرك آلود و انديشه هاى شيطانى را از خود دور ساخته است;
اين روح با صفا و رحمانى, به هنگام تلاوت قرآن, نورانيت عظيم و فراگير قرآن را, به خوبى احساس مى كند, و هم در پرتو نور آن, حقايق ديگر را…

طهارت ساير اعضاى بدن
بنابر تعبير آيت الله جوادى آملى: ((گوش و چشم و دست و ساير اعضا نيز راههاى قرآن است)).9
گوشى كه صوت ملكوتى قرآن را مى شنود و متإثر نمى شود, گوشى كه در مسير خطابهاى قرآن قرار مى گيرد, اما گويا هرگز كلامى و يا خطابى نشنيده است, گوشى كه از شنيدن غيبت و دروغ و تهمت, لذت مى برد, اين گوش طهارت ندارد. دستى كه ناپاك است و طهارت ندارد, نبايد بسوى قرآن دراز شود «لَّا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» 10 جز دست پاكان بدان نرسد.
پس بايد تمامى اعضإ بدن را, كه راه هاى قرآن هستند, پاك و مطهر نمائيم تا انوار الهى, وجودمان را نورانيت و روشنائى و صفا بخشد.

و اما لحظه اى درنگ!
طهارت كلى جسم, بسيار آسان است. با يك نيت و مقدارى آب, مى توان خود را از آلودگى هاى ظاهرى پاك كرد, و به آسانى قرآن را به لب گذاشت و بوسيد و خطوط آنرا لمس نمود.
اما طهارت ديگر اعضإ از جمله: دهان و گوش و چشم و روح, به يكباره امكان پذير نيست, و بايد ضمن توكل بر خداوند بزرگ, با جديت و تمرين و ممارست, رذائل اخلاقى را از جسم و روح زدوده, و آنچنان پاك و طاهر نمائيم كه شايستگى انس و مجالست با كلام وحى ((قرآن)) را بيابيم. ان شإ الله.

آداب شنوندگان آيات قرآن
شايسته است هنگام شنيدن آواى قرآن و آيات الهى با سكوت عميق و توجه دقيق موارد زير را رعايت كنيم:
ـ احترام قلبى خويش را نسبت به كلام الهى ابراز داريم.
ـ در مقابل اين بارقه رحمت سر تعظيم و تواضع فرود آوريم.
ـ براى شنيدن اين خبر بزرگ آسمانى اعلام آمادگى نمائيم.
ـ با توجه كامل به معانى آن زمينه تدبر و تفكر را در خودمان ايجاد كنيم.
ـ با سكوت و تمركز فكر, جان خود را در معرض تابش اين آفتاب حيات بخش قرار دهيم.
ـ قلب و روح خسته و پريشانمان را شاداب و پرتحرك نمائيم.11
حضرت محمد (صلي الله عليه و آله) مي فرمايند: ((النظر الى المصحف)) نگاه كردن به قرآن.تلاوت قرآن از روى قرآن, طبق حديث, عبادت است. اگر چشم پاك نباشد, توفيق نظر به قرآن را پيدا نمى كند

قاريان قرآن از منظر امام باقر (عليه‌السلام)
امام پنجم باقر العلوم (عليه‌السلام) قاريان قرآن را به سه دسته تقسيم فرموده و انگيزه هر كدام را بيان فرموده اند:
1 ـ كسانى كه قرائت قرآن را وسيله امرار معاش و تقرب به ملوك و فزون طلبى نسبت به مردم قرار داده اند.
2 ـ كسانى كه قرآن را مى خوانند و فقط حروف آن را گرفته و حدود آن را ضايع كرده اند.
3 ـ كسانى كه قرآن را تلاوت مى كنند و با دستورات شفابخش آن بيمارى‌هاى قلبى و فكرى خود را درمان مى كنند. شب ها با تلاوت قرآن مإنوس هستند و روزها در صحنه هاى زندگى از آنها الهام مى گيرند و بخاطر انس با قرآن پهلو از رخت خواب ناز تهى مى كنند.
پس خداوند بخاطر اين گروه از حاملان معارف قرآن بلا را از اجتماعات دور مى كند و بخاطر آنان باران رحمت خود را فرو مىآورد. بخدا قسم اين دسته در جامعه, از كبريت احمر كمياب تر اند.13

تلاوت كنندگان از منظر امام صادق (عليه‌السلام)
امام صادق(عليه‌السلام) تلاوت كنندگان قرآن را به سه گروه تقسيم فرموده و نتيجه عمل آنان را بيان مى فرمايند:
1ـ عده اى براى نزديك شدن به سلاطين و زورمندان و براى سلطه يافتن بر مردم (قرآن مى خوانند) اين دسته اهل آتش اند.
2ـ قاريانى كه الفاظ قرآن را از بركرده خوب مى خوانند وليكن حدود آن را ضايع نموده اند اينان هم اهل آتش اند.
3 ـ و گروهى قرآن مى خوانند تا زير پوشش آن قرار گيرند. اينان به محكم و متشابه آن اعتقاد دارند فرايض را بجاى مىآورند, حلال آن را حلال و حرام آن را حرام دانسته و در مقام عمل تسليم قوانين قرآننند. اين دسته همان كسانى هستند كه دست رحمت الهى آنان را از هر سقوطى نجات مى دهد و آنان اهل بهشت اند و درباره هر كه بخواهند حق شفاعت دارند.13

آداب حفظ قرآن
1ـ حفظ قرآن را از كودكى به فرزندانمان بياموزيم;
2ـ هنگام حفظ, روخوانى قرآن را بدرستى آشنا باشيم;
3ـ آيات را بالحن و لهجه عربى همراه با تإمل و دقت حفظ كنيم;
4ـ روش ترتيل را بياموزيم و با همين روش آيات را فراگيريم;
5ـ از يك جلد قرآن خوش خط و معين استفاده كنيم;
6ـ روزى نيم ساعت تمرين داشته باشيم و كم كم مدت آنرا زياد كنيم;
7ـ در اوقات منظم مثلا هر روز ساعت 7 صبح به حفظ بپردازيم;
8ـ حفظ را با سوره هاى كوچك آغاز كنيم;
9ـ يك بار به صورت كند, يك بار به صورت متوسط و بار ديگر به صورت تند تمرين كنيم;
10ـ هنگام عصبانيت, گرسنگى, تشنگى و خواب آلودگى حفظ نكنيم;
11ـ شماره آيات و صفحه قرآن را بخاطر داشته باشيم;
12ـ حفظ قرآن نياز به تكرار مداوم دارد.;
13ـ در مسافرت ها مى توانيم بيشتر به تكرار بپردازيم;
14ـ براى حفظ, از قرآن هاى ترجمه شده استفاده نكنيم;
15ـ آيه هاى طولانى و سور طولانى را مى توانيم بخش بخش كنيم;
16ـ در حفظ آيات شبيه به هم حفظ شماره آيات و دقت بيشتر لازم است;
17ـ حفظ قرآن به صورت مباحثه دونفرى آسان تر و مفيدتر است.

آثار تلاوت قرآن
1 ـ نورانيت قلب
عن رسول الله(صلي الله عليه و آله): ((ان هذه القلوب تصدإ كما يصدإ الحديد. قيل: يا رسول الله فما جلاوها؟ قال: تلاوه القرآن)) اين دلها نيز همانند آهن زنگار مى بندد. عرض شد: اى رسول خدا, صيقل دهنده دلها چيست؟ فرمود: تلاوت قرآن.
عن امير المومنين(عليه‌السلام): ((ان الله سبحانه لم يعظ إحدا بمثل هذا القرآن, فانه حبل الله المتين وسببه الامين وفيه ربيع القلب وينابيع العلم وما للقلب جلإ غيره)) خداوند سبحان, هيچ كس را به چيزى مانند اين قرآن اندرز نداده است; زيرا قرآن ريسمان محكم خدا و دستاويز مطمئن اوست. در اين قرآن بهار دل است و چشمه هاى دانش. و براى صيقل دادن دل, چيزى جز آن وجود ندارد.
2 ـ زياد شدن حافظه
3 ـ ايجاد معنويت در ميان اهل منزل
عن رسول الله(صلي الله عليه و آله): ((ما اجتمع قوم فى بيت من بيوت الله يتلون كتاب الله ويتدارسونه بينهم الا نزلت عليهم السكينه وغشيتهم الرحمه وحفتهم الملائكه…)) هيچ گروهى در خانه اى از خانه هاى خدا براى تلاوت كتاب خدا و مباحثه آن جمع نشدند, مگر اين كه آرامش بر آنان فرود آمد و رحمت فرايشان گرفت و فرشتگان آنان را در ميان گرفتند…
4ـ سعه صدر و توسعه روزى
قال النبى(صلي الله عليه و آله): ((نوروا بيوتكم بتلاوه القرآن!.. فان البيت اذا كثر فيه تلاوه القرآن كثر خيره وإمتع إهله…)) خانه هاى خود را به خواندن قرآن روشن كنيد… چون تلاوت قرآن در خانه زياد شود, خير آن افزايش پيدا مى كند و اهل آن از نعمت هاى الهى برخوردار مى شوند.
عن على(عليه‌السلام): ((إفضل الذكر القرآن به تشرح الصدور و تستنير السرائر)) بهترين ذكر (وسخن) قرآن است,با قرآن است كه سينه ها فراخ مى شود و درونها روشن مى گردد.
5 ـ قدرت و توكل در برابر ناملايمات14

سيدحسن احمدى نژاد
گروه دين و انديشه تبيان
1ـ ديوان اقبال.
2ـ واقعه, 79 ـ 77.
3ـ توضيح المسائل ـ مسئله 317.
4ـ مصباح الشريعه, باب دهم.
5ـ الحيات, ج 2, ص 161 ـ 162.
6ـ همان.
7ـ چه بسا تلاوت كننده قرآن كه قرآن او را لعن مى كندـ مستدرك ج 1 ص 291..
8ـ آداب قرآن, مهدى مشايخى, ص 104.
9ـ همان, ص 105.
10ـ واقعه, 79.
11ـ آداب قرآن, مهدى مشايخى, ص 166.
12ـ امالى صدوق, ص 179 والحيات ج 2, ص 171.
13ـ الحياه, ج 2, ص 172.
14ـ با استفاده از آموزش قرآن, عبدالرحيم موگهى.