رضا نورسته – دیپلماسی در روابط بین الملل در رابطه و تعامل بین دو یا چند کشور معنا و مفهوم پیدا میکند. دیپلماسی علم و فناوری حاصل تعامل و هم افزایی دستگاه دیپلماسی و حوزه علم و فناوری یک کشور است. این تعامل باعث افزایش قدرت مانور دستگاه دیپلماسی کشور میشود. بطوری که توانمندی هایی را در اختیار دستگاه دیپلماسی قرار میدهد تا برای رسیدن به اهداف ملی و حراست از منافع ملی از آنها استفاده کند. این توانمندی به صورت استفاده ابزاری از دستاوردهای علمی و فناوری داخلی در فضای بین المللی نمود پیدا میکند. دستگاه دیپلماسی در تعامل با سایر بازیگران ملی در عرصه بین المللی از این ابزار به عنوان مشوق یا عامل تهدید استفاده میکند. تا بتواند سیاست های کشور مورد تعامل را در راستای تحقق اهداف ملی و یا حراست از منافع ملی خود تغییر دهد. بنابراین در حوزه دیپلماسی و روابط بین الملل بازیگر اصلی برای هر کشور، دستگاه دیپلماتیک آن کشور میباشد. بازیگری که وظایف بسیار مهم و خطیری را به عهده دارد. موفقیت یا عدم موفقیت این بازیگر تاثیر بسیار مهمی را ابعاد مختلف در فضای داخلی خواهد گذاشت.
مهمترین وظایف دستگاه دیپلماتیک و دست اندرکاران سیاست خارجی یک کشور، تحقق اهداف ملی، حفظ وتامین منافع ملی و اجرای سیاست خارجی است. شکست در انجام وظایف فوق میتواند به قیمت موجودیت یک کشور تمام شود.
برای موفقیت در این حوزه نهادها و دستگاههای متولی در سیاست خارجی هر کشوری باید از تمام توان، اختیارات و ظرفیت های خود استفاده نمایند. ظرفیتها و اختیارتی که اصولا در قوانین تشکیل این نهادها نهفته بوده و این نهادها برای انجام همین وظایف با داشتن اختیاراتی خاص تشکیل شده‌اند. در جمهوری اسلامی ایران نیز طبق قانون اساسی و ماده ۱ قانون تشکیل وزارت خارجه، وظیفه اجرای قانون اساسی به این وزارت خانه سپرده شده است. بنابراین باید ظرفیتها و اختیارات وزارت خارجه که در قانون تشکیل این وزارت خانه صراحتا به آن اشاره شده است، در اجرای سیاست خارجه به صورت کلی و اجرای دیپلماسی علم و فناوری به صورت خاص بررسی شود.
با توجه به اینکه دیپلماسی علم و فناوری در ایران از عمر کوتاهی برخوردار است، مسلما در زمان تدوین قانون مورد توجه نبوده است. اما به طور قطع ظرفیتهای قانونی وجود داشته که در اینجا با زاویه نگاه دیپلماسی علم و فناوری مورد بررسی قرار می‌گیرد.
قانون تشکیل وزارت امور خارجه ج.ا.ا
قانون تشکیل وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۸/۰۱/۱۳۶۴ توسط شورای نگهبان به امضا رسیده که مشتمل بر ۹ماده و ۲ تبصره است.طبق ماده ۱ قانون تشکیل وزارت خارجه؛ وزارت امور خارجه عهده‌دار اجرای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.
برقراری ارتباط با دیگران
طبق بند ۱ از ماده ۲ قانون تشکیل؛ بررسی، برقراری، تنظیم، حفظ و توسعه روابط سیاسی جمهوری اسلامی ایران با سایردولتها و سازمانهای سیاسی بین‌المللی و نظارت و‌اشراف بر سایر روابط خارجی بر عهده وزارت خارجه میباشد.
بر اساس این ماده برقراری ارتباط علمی و فناوری با سایر دولتها و سازمانهای بین‌المللی به عهده وزارت خارجه بوده و باید از کانال وزارت خارجه انجام صورت گیرد.
طبق بند ۸ از ماده ۲ قانون تشکیل؛ فراهم آوردن موجبات و زمینه‌های شرکت و عضویت دستگاههای دولتی در مجامع، سازمانها و کنفرانسهای بین‌المللی و ایجاد تسهیلات لازم‌با همکاری و مشارکت دستگاههای ذیربط به وزارت خارجه سپرده شده است.
بر اساس این بند دستگاههای فعال در حوزه علم و فناوری میتوانند از ظرفیت دیپلماتیک وزارت خارجه برای گسترش روابط علمی خود با فضای بین المللی استفاده کنند.
رصد تحولات و جمع‌آوری اطلاعات
طبق بند ۳ از ماده ۲ قانون تشکیل؛ توجه و مراقبت دائم و اقدامات لازم و به موقع نسبت به وقایع بین‌المللی به ویژه وقایع جهان اسلام و تهیه و تنظیم گزارش‌های لازم و دقیق در‌این زمینه با پیش‌بینی و پیشنهادات جهت اطلاع مراجع ذیربط به عهده وزارت خارجه میباشد.
بر اساس این بند از قانون وزارت خارجه، موظف است رصد کامل و دقیقی را نسبت به هرگونه واقعه بین‌المللی به ویژه درکشورهای اسلامی داشته باشد که میتواند این ظرفیت در راستای دیپلماسی علم و فناوری فعال شود. درحال حاضر شاهد تاثیر گذاری جدی علم و فناوری بر حوزه‌های اقتصادی، نظامی- امنیتی، فرهنگی- اجتماعی و رسانه ایی هستیم. و ارتباطات وسیعی در سطح بین‌المللی بین کشورهای مختلف در زمینه علم وفناوری وجود دارد. وزارت خارجه طبق قانون تشکیل این وزارت خانه باید اشراف کاملی بر این ارتباطات در سطح بین المللی داشته باشد.
همکاری با سایر نهادها در جهت توسعه روابط
طبق بند ۷ از ماده ۲ قانون تشکیل؛ همکاری با دستگاههای اجرایی کشور و ارائه نظریات لازم با رعایت ملاحظات سیاسی خارجی در جهت بررسی و تهیه طرحهای مربوط به‌برقراری و گسترش مناسبات اقتصادی، فرهنگی، علمی، فنی و غیره به عهده وزارت خارجه میباشد.
براساس این بند از قانون، وزارت خارجه برای برقراری و گسترش مناسبات علمی باید شناخت جامعی از توانایی و ظرفیتهای علمی داخلی داشته باشد. این شناخت با ارتباط و تعامل جدی و دائمی وزارت خارجه با دستگاهها و نهادهای علمی و فناوری داخلی بدست خواهد آمد. این نهادها شامل دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی، پارکهای علم و فناوری، شرکتهای دانش بنیان است. وزارت خارجه برای استفاده از توانایی ها و دستاوردهای داخلی در فضای سیاسی بین الملل باید شناخت کافی از این حوزه داشته باشد.
از طرف اگر مسئولین اجرایی وزارت خارجه در خارج از کشور مانند سفیرو مسئولین سیاسی، از توانای های علمی و فناوری داخلی آگاهی کامل داشته باشند میتوانند با معرفی این دستاوردها به مردم و دولت کشور محل ماموریت خود باعث افزایش قدرت نرم ایران در آن کشور شوند.
طبق ماده ۳ قانون تشکیل؛ کلیه نهادها و ارگانهای جمهوری اسلامی مکلفند در تنظیم مناسبات و برقراری هر نوع ارتباط با دول خارجی و انعقاد قرار داد و همکاریهای‌فنی، اقتصادی، فرهنگی علمی و نظامی با کشورهای خارج و سازمانهای بین‌المللی هماهنگی سیاسی لازم با وزارت امور خارجه به عمل آورده و‌وزارت امور خارجه نیز مکلف است نسبت به فراهم آوردن موجبات تأمین هماهنگی و ایجاد ارتباط و تسهیلات لازم بر اساس اصول و سیاستهای‌خارجی و حفظ مصالح جمهوری اسلامی ایران اقدام لازم را معمول دارد.
بر اسا این ماده از قانون، هرگونه ارتباط علمی و فناوری با کشورهای خارجی باید از کانال وزارت خارجه صورت بگیرد و ارگانی نمیتواند بدون هماهنگی با وزارت خارجه اقدام به این کار نماید. و در مقابل وزارت خارجه نیز موظف است برقراری ارتباط را تسهیل نماید. بنابراین وزارت خارجه برای برقراری ارتباط علمی و اقتصادی موظف است از شرکتهای دانش بنیان و تولید کنندگان فناور داخلی در فضای بین المللی حمایت لازم را به عمل آورد تا این شرکتها بتوانند محصولات خود را بازارهای بین المللی به فروش برسانند. و نیازهای فناوری خود را نیز تامین نمایند.
سفارت‌خانه‌ها
طبق ماده ۹ از قانون تشکیل؛ سفرا و مسئولان نمایندگیهای سیاسی و کنسولی جمهوری اسلامی ایران در حوزه مأموریت خویش مسئول کلیه فعالیتهای سیاسی و‌تبلیغاتی و فرهنگی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بوده و نمایندگان و مأموران سایر وزارتخانه‌ها باید اقدامات و فعالیتهای خود را با آنها هماهنگ‌سازند.
بر اساس این ماده فعالیتهای فرستادگان تمام وزارتخانه ها و نهادهای داخلی باید زیر نظر سفیر انجام شود. بنابراین شخص سفیر نقش بسیار مهمی را در پیش برد دیپلماسی علم و فناوری با کشور محل ماموریت خود دارد. و پیگیری و حمایت سفیر از رایزنان فناوری میتواند کمک بسیار زیادی به شرکتهای دانش بنیان و صادرکنندگان فناوری و فروش محصولات فناورانه ایرانی در فضای بین المللی بکند.
Sorry. No data so far.