تبلیغات، نوعی روش برای عرضه خدمات اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و غيره و همچنين معرفي محصولات تجاري به مشتریان و شهروندان است که سالهاست با روشهاي مختلف ارائه مي شود. در ايران هم پس از ايجاد شبكه سه سما واحد بازرگاني صدا و سيما قوت گرفت و تبليغات رسما به صورت حرفه اي وارد سيما شد. ولي بعدها به دلیل اثرات سوء برخي تبليغات در جامعه و خانواده مقررات تبليغات بازرگاني تدوین شد. بر اساس دستورالعمل ضوابط تولید آگهی های رادیویی و تلویزیونی، صدا و سیما موظف است موارد این دستورالعمل را در پخش تبلیغات رعایت کند. ولی آیا این دستورالعمل به درستی اجرا می شود؟ آیا بخشهای نظارتی سازمان صدا و سیما و یانهادهای بیرونی بر اجرای قانون تبلیغات در صدا و سیما نظارت دارند؟
بخشی از دستورالعمل ضوابط تولید آگهی در صدا و سیما:
اصل 9: آگهی نباید مروج عقاید خرافی بوده و یا با بهره گیری از آن تهیه شود.
اصل 11: آگهی نباید به هیچ وجه متضمن فریب بوده و فراتر از واقعیت کالا یا خدمات مورد نظر را با ادعای خلاف واقع معرفی کند. همچنین از اغراق باید پرهیز شود.
اصل 13: آگهی نباید با استفاده از ذکر صفات تفضیلی و عالی به صورت صریح و یا بکارگیری هر شیوه دیگری در نگارش یا قرائت متن، مفهوم برتر یا برترین بودن موضوع آگهی را القاء کند.
اصل 17: آگهی های تولید شده نباید بیش از اندازه پر سر و صدا و هیاهو باشن.
اصل 22: نمایش مجسمه کامل در آگهی مجاز نمی باشد.
اصل 23: آگهی نباید مروج تجمل گرایی باشد.
اصل 27: تعیین جایزه برای تشویق مخاطبین آگهی به خرید و مصرف بی رویه مجاز نیست .
اصل 44: آگهی نباید شامل منتخبی از مطالب برنامه های صدا و سیما بوده و یا با استفاده از تصاویر و موسیقی متن این برنامه‌ها ساخته شده باشد.
اصل 59: آگهی های رادیو تلویزیونی نباید تداعی کننده این امر باشد که اشتغال و تلاش زن ایرانی محدود به امور منزل است و در عرصه های علمی و فرهنگی حضور ندارد و بطور کلی زن مسلمان ایرانی نباید تحقیر شود.
اصل 65: در آگهی نباید از کودکان با صراحت درخواست شود محصولی را خریداری کنند و یا از والدین خود و دیگران چنین درخواستی کنند.
اصل 66: در آگهی های تلویزیونی نباید کودکان به تنهایی هنگام خرید و یا مذاکره با فروشنده برای خرید و یا مبادله پول با فروشنده نشان داده شوند.
اصل 77: در آگهی های تلویزیونی نباید کودکان عریان یا نیمه عریان نشان داده شوند در شرایطی که موضوع آگهی نشان دادن کودکان را در این گونه شرایط ایجاب کند با تصویب قبلی فیلمنامه ممکن است.
اصل 78: از کودکان نباید برای معرفی کالا و خدماتی استفاده شود که از آنها انتظار نمی رود خود مصرف کننده آن کالا و یا خدمت باشند و یا آنرا بخرند و نیز در آگهی کودکان نباید در مورد هرگونه کالا یا خدمت به صراحت اظهار نظر کنند.
اما با وجود این مقررات، در سالهاي اخير برخی آگهیها از سیمای جمهوری اسلامی پخش شده که چندان تناسبی با این مقررات ندارند.
سوپرمن در تبليغات بانك تجارت و سرمايه
بر اساس بخشي از قوانين و مقررات ذكر شده برخی تبليغات اخير صدا و سيما قابل بررسی است. ابتدا تبليغات يك بانك كه در سناريوي آن يك سالمند در انتظار نوبت شعبه روي صندلي نشسته است. سوپرمن قهرمان اسطوره اي هاليوود وارد بانك شده و با يك دست صندلي و پيرزن را به بانك ديگري منتقل مي كند. پيرزن مي گويد: ا شما ايران آمديد! نكته قابل تامل در اين تبليغات استفاده از نمادها و اسطوره هاي خارجي و به نوعي قهرمان پروري است كه مي توان به اصل 9 اشاره كرد كه عنوان شده تبليغات نبايد به نوعي مروج عقايد خرافي يا بهره گيري از آن باشد.
اختراع تلفن تصويري توسط گراهام بل
در تبليغات ديگري شاهد حضور جمعي از مخترعان در اتاق الكساندرگراهام بل هستيم. آقاي بل همكارش را با تلفن صدا مي كند و مي گويد اگر صداي من را مي شنويد به دفتر من بيائيد. فرد با عجله وارد اتاق شده و مي گويد. آقاي بل هم صداي شما را دارم و هم تصوير شما؟ در اینجا آنچه که کودکان از مخترع تلفن می‌دانند با آنچه که در این آگهی پخش می شود تناقض دارد! آيا واقعا آقاي بل تلفن تصويري را اختراع كرده است؟
گلادياتورها در تبليغات ايرانسل
در نماي ديگري از تبليغات جديد تلويزيوني در رم باستان گلادياتورها دارند با هم مبارزه مي كنند. يكي از گلادياتورها روي زمين مي افتد و قبل از كشته شدن مي گويد: شماره ايرانسل استاد را بگير و بگوئيد بايد چيكار كنم. فرد هم به استاد پيامك مي زند و بعد مي گويد استاد گفته شصت پايش را بزن! آيا اين تبليغ با اصل 11 آيين نامه و مقررات تبليغات كه در بالا ذكر شده است مغايرت ندارد؟
زن متهم قاتل در تبليغات ايرانسل
در حال پخش يك سريال پرطرفدار ایرانی آگهی تلویزیونی از برگزاري يك دادگاه انگليسي نمايش داده مي شود. زن متهم به قتل است. نماينده دادستان مي گويد اين زن قاتل است ولي وكيل مي گويد اين زن قبل از وقوع جرم هم پيامك داده و هم ايميل زده است. البته موضع قتل و جزئيات پرونده در اين تبليغات مشخص نيست ولي در هر حال زن متهم به قتل است و چون ايرانسل همه جا آنتن مي دهد و هزينه جابجايي هم ندارد هيئت منصفه راي به بيگناهي زن مي دهد. آيا اين تبليغ مغاير با اصل 11 نيست؟
رابينسون كروزوئه در تبليغات
تبليغات جديد ديگري از اپراتور دوم نشان مي دهد كه همه دارند به ياد رابينسون كروزوئه مويه كرده و براي سلامتي اش دعا مي كنند. ( آه رابينسون… اي مرد بزرگ …) بعد فردي در ميان جمع مي گويد ايرانسلش را بگيريد. تلفن مي آورند ولي رابينسون وقت صحبت كردن ندارد! اين روايت هم مانند ماجراي گراهام بل تحريف داستاني است كه به طور واقعي به مخاطب (كودكان) القاء مي شود.
بر اساس اين گزارش انگار اين روزها رقابت فروش سيم كارت كار را به جايي رسانده كه ديگر بدون توجه به قوانين و مقررات پخش تبليغات، شركتها اقدام به ساخت تبليغات تصويري مي كنند. عبور از داشته هاي فرهنگي و اجتماعي و چنگ زدن به آداب و رسوم و خرافه گرايي هاي غرب و همچنين تلقين برخي باورهاي غلط هم دست آويزي براي زيبا جلوه دادن محصولات شده است. اين اقدام در حالي است كه بر اساس قوانين و مقررات ساخت اينگونه تبليغات صحيح نبوده و در بسياري از موارد پخش شده خلاف قانون بوده است.
تخلفات تبليغاتي را در شوراي نظارت بر صدا و سيما مطرح مي كنم
سيد رمضان شجاعي كياسري عضو شوراي نظارت بر صدا و سيما و نماينده مجلس شوراي اسلامي مي گويد: وقت نكردم تبليغات جديد را نگاه كنم ولي اگر گزارشي شود قطعا رسيدگي می شود.
وي افزود: استفاده از كودك و زن در تبليغات قوانين و مقررات خود را دارد و نبايد از زن و كودك استفاده سوء كرد. قطعا تبليغات را ديده و در صورت هرگونه ايراد در شوراي نظارت بر صدا و سيما مطرح مي كنم.
تبلیغات خوراکی در برنامه‌ی پر مخاطب عمو پورنگ به صورت مفصل.
تبلیغات با مخاطب قرار دادن کودکان در میان برنامه‌های کودک