تریبون مستضعفین- حامد حسن زاده
مستند «مصاف» به کارگردانی علی عبدالوهاب وتهیه کنندگی محمدتوکلی بنیزی که محصول مرکز مستندسازی سفیر است و اخیراً رونمایی شده است، به بررسی اوضاع سیاسی ایران از سال 68 تا حدود80 می پردازد. این مستند که به تازگی به بازار مصرف ورود پیدا کرده است، نکاتی درخور توجهی دارد که از دو منظر آن را مورد بررسی قرار می دهیم.
نکته ی اول، بررسی ویژگی های فرم این اثر تصویری است. این مستند که جدیدترین تولید مرکز مستندسازی سفیر است، از حیث فرم ویژگی های جدیدی نسبت به تولیدات پیشین دارد. از جمله ی آن می توان به قاب بندی های مناسب در مصاحبه ها و کمپوزیسیون تصویری متعادل و البته متفاوت تر با کارهای پیشین اشاره کرد. با نگاهی به بهترین مستندهایی که در سابژانر سیاسی تولید شده است، چند نکته را در باب فرم می توان عرضه داشت. مصاف یک مستند تحلیلی-روایی است. از این جهت که هم به روایت ماوقع در این سال ها می پردازد و هم وقایع روایت شده را تحلیل می کند. از طرفی در قیاس بین مستندهای روایی و مستندهای تحلیلی این نکته را می شود مستفاد کرد که ایده آل ترین حالت مستند های روایی تفاوت هایی از حیث فرم با مستندهای تحلیلی دارد. در مستندهای تحلیلی به طور عمده، از سکانس های داخلی و تصویربرداری ثابت (روی سه پایه) استفاده می شود تا بیننده در کمال حفظ آرامش، فرصت تفکر پیرامون تحلیل ارائه شده را بیابد.
لیکن در مستندهای روایی، وضعیت به گونه ی دیگری است. استفاده از سکانس های خارجی، پلان های دوربین روی دست و ایضاً استفاده از راوی به صورت حاضر در صحنه و دارای کاراکتر، از جمله چیزهایی است که در مستندهای روایی استفاده می شود. چرا که در روایت، باید فضایی را ایجاد کرد که بتواند به باورپذیری روایت کمک کند و شرایط را رئال تر نشان دهد. از این منظر، مستند«یزدان تفنگ ندارد» محصول سال 88 مرکز مستندسازی سفیر، نمونه ی یک کار این چنینی بوده که توانسته است روایت خوبی را با بهره گیری مناسب از فرم به ارمغان آورد. اما به نظر می رسد این مستند از حیث فرم بیشتر به ویژگی های یک مستند تحلیلی احترام گذارده است تا روایی.
از حیث محتوا این مستند، توانسته است در مدت یک ساعت و هفده دقیقه، مهم ترین وقایع را دست چین کند و موردنیاز ترین اطلاعات را راجع به وقایع سال های مذکور به بیننده ارائه کند. این نکته را باید دانست که نسل امروز از آن چه که در دهه های گذشته اتفاق افتاده است اطلاعات کمی دارد که حتی بعضاً این اطلاعات ناقص و یا اشتباه است. حوادث 18 تیر سال 78 ، حوادث کوی دانشگاه تهران، رویکرد اصلی دولت اصلاحات و تلقی عامه ی مردم راجع به آن، رویکرد دولت سازندگی و اقدامات صورت گرفته در آن و… برخی از این موارد هستند. ظهور مستند مصاف به خصوص در شرایط فعلی و در سال حماسه ی سیاسی، می تواند ذهن بیننده ی جوان نسل امروزی را با حقایق بیشتر آشنا سازد و آنان را در داشتن درک و تحلیل سیاسی صحیح یاری دهد. حقایقی که هیچگاه بدین شکل و با این ابزار مورد بررسی قرار نگرفته است یا این که کمتر بررسی شده است. لذا خلاء یک محصول این چنینی احساس می شد که این مستند تلاشی است در راستای پر کردن این خلاء.
لازم به ذکر است که روایت و تحلیل بیش از یک دهه از تاریخ انقلاب اسلامی ایران با فراز و نشیب های متعدد، کاری است بسیار دشوار و زمانبر که تحقیقات وسیعی را می طلبد و پروسه ی پیش تولید طولانی دارد که علی عبدالوهاب توانسته است با انتخاب مهم ترین و چالش برانگیز ترین مسائل موجود در این یک دهه، تحلیل و روایت سالم و سازنده ای را به مخاطب خود ارائه کند که در نوع خود کم نظیر است.
عالیه