یکی از مباحثی که در حوزه دیپلماسی علم و فناوری ایران مطرح است، موضوع هدایای فناورانه است. این اقدامی بود که در دولت قبلی شروع شد و خوب است که در این مقطعی که چند سال از عمر آن گذشته یک بررسی با نگاه آسیب شناسانه به آن انجام دهیم.. نقاط ضعف و قـوت آن را بررسی کنیم. و آیا این حرکـت می‌تواند ادامه پیدا کند یا اینکه نه لزومی برای ادامه آن وجـود ندارد. و اینکه در آینده باید چه رویه‌ای را ادامه دهد- خصوصاً اینکه به تازگی سپاه نیز این اقدام را تکرار کرد و یکی از پهبادهایی که با مهندسی معکوس ساخته بود را به روسیه هدیه داد. برای آشنایی با ابعاد مختلف هدایای فناورانه به سراغ دکتر سرکار رئیس ستاد نانو رفتیم. ایشان کسی بوده است که ایده هدایای فناورانه را خلق و آن را ترویج کرده است.
سوال اول اینکه چه شد موضوعی به عنوان هدایای فناورانه مطرح شد؟ این پیشنهاد چگونه پرورش و پخته شد؟
بسم الله الرحمن الرحیم. این اقدام برمی‌گردد به یکی از جشنواره‌های ستاد نانو که در مصلی برگزار می‌شد. یادم نمی‌آید که چندمین نمایشگاه بود. ما یک جشنواره‌ای داشتیم درباره بحث نانو در مصلی که آقای مشایی [رئیس دفتر رئیس¬جمهور] برای بازدید آمده بودند. در این نمایشگاه بخشی داشتیم که محصولات محققین و شرکت‌های دانش بنیان داخلی‌مان را به نمایش گذاشته بودیم. در بازدید آقای مشائی رسیدیم به نانو‌سکوپی که طراحی و ساخت ایران بود. این دستگاه بسیار هایتک است. شما می‌توانید با آن از ساختارهای نانویی تصویر بگیرید. فرض کنید یک ساختاری که یک صد هزارم قطر مو را دارد می‌توانید از آن تصویر بگیرید. یا می‌توانید روی سطح ضخامت یک مو هزار تا الله یا آرم جمهوری اسلامی را بنویسید و بعدش با همان دستگاه تصویر بگیرید. این دستگاه را شاید چهار تا کشور در دنیا تکنولوژی ساختش را داشتند و کسی که این دستگاه را برای اولین بار طراحی کرده بود، برنده جایزه نوبل شد. وقتی هم در داخل مطرح شد که گفتند ما می‌خواهیم این را بسازیم خیلی ناباوری نسبت به آن وجود داشت. وقتی گفتیم ساختیم، استادی بود در دانشگاه شریف گفت من این دستگاه را دارم به دانشجو‌ها درس می‌دهم، کارکرد و پیچیدگی‌های آن را می‌شناسم. امکان ندارد که ما در ایران بتوانیم چنین چیزی بسازیم. بالاخره ما این را ساختیم. و محققین آمدند از آن تصویر گرفتند. دانشگاه‌های ما آن را خریدند و دارند از آن استفاده میکنند.
وقتی آقای مشایی داشت این دستگاه را می‌دید، من گفتم که واقعاً این ظرفیت‌ها و پتانسیل‌ها باید یک جا انعکاس بین‌المللی داشته باشد. و چه خوب بود که وقتی رئیس جمهور محترم می‌خواهد به یک رئیس جمهور دیگر هدیه بدهد، این را بدهد. چون این کانون توجه تمام خبرگزاری‌ها می‌شود. تمام نگاه به آن توجه میکنند. ما به جای اینکه یک گلیم یا فرش از محصولات سنتی ایران را هدیه بدهیم، یک چنین چیزهایی را هدیه بدهیم که بالاخره شاخص اعتبار و اقتدار تکنولوژیک ایران است. از این هدایای سنتی دست برداریم. ایشان بلافاصله گفتند که ایده خوبی است. و گفتند که ما برای این کار آمادگی داریم. رئیس جمهور قرار بود یکی دو ماه دیگر به امریکای جنوبی بروند. و از برزیل، ونزوئلا و بولیوی ملاقات کنند. آقای مشائی قبول کردند که این هدایا را بگذاریم در پکی که رئیس‌جمهور با خود می‌برد و اینها را اهداء کند. ایشان بلافاصله این مطلب را قبول کرد و بالاخره سفارش دادند و اتفاق افتاد.
البته ما بولیوی را خودمان مخالفت کردیم. گفتیم بولیوی در سطح استفاده از این دستگاه نیست. اگر به آنها این دستگاه را هدیه بدهیم نمودی در آن کشور نخواهد داشت و ضایع می‌شود و بلا استفاده می‌ماند. اسراف است. این کار وقتی در برزیل و ونزوئلا اتفاق افتاد انعکاسی که در آن فضایی که داشت اهداء می‌شد و صحبت‌هایی که آن رئیس جمهور طرف مقابل کرده بود اثراتش خیلی بالا بود. مرحوم چاوز مطرح کرده بود بمب هسته‌ای که می‌گویند اینهاست دیگر. یعنی آنقدر اعتبار اینها را بالا می‌دیدند.
و این تبدیل شد به یک رویه که بعد از آن به قطر، ترکیه، آذربایجان، لبنان و سوریه اهداء شد. البته دستگاه‌های دیگر مثل دستگاه شنوایی سنجی یا حتی فیلتراسیون آب به کشور تاجیکستان اهداء شد.
دستگاه نویگیشن به روسیه اهداء شد. که البته باعث عزت و آبرو شد. خود ما هم متعجب شدیم که دستگاه به آن سرعت بعد از اهداء به یک بیمارستان تخصصی جراحی مغز فرستاده شد. و آنها گفتند که ما دستگاه آلمانی و امریکایی مشابه این را داریم .البته این دستگاهی است که در هر بیمارستان چند تا از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر تعداد اتاق عمل که باشد برای آن لازم است. بنابرین وقتی دستگاه را دولت روسیه به بیمارستان فرستاد، آنجا خواستند که با حضور بچه‌های ما راه¬اندازی بشود. جراحی هم اتفاق افتاد. آنها گزارشی به زبان روسی در مورد این دستگاه نوشته بودند و یک نمونه از آن به دست سفارت رسیده بود که ترجمه کرده بودند. در این گزارش آمده بود که دستگاه نویگیشن ایران از نظر کیفیت دقت و.. معادل دستگاه‌های المانی و امریکایی است. ولی مزیتش این است که سرعت رجیسترش خیلی بالاست. چون قبل عمل جراحی باید رجیستر کنند و آناتومی شخص را با عکس ام ار ای تطبیق بدهند. گفته بودند که سرعت رجیستر دستگاه ساخت ایران خیلی بالاست.
زمانی که این ایده طراحی شد و به دولت منتقل شد، تا اجرا شود، می‌خواست این پیام را به مخاطبین ما و یا فضای بین‌الملل منتقل کند که ایران توانمندی حوزه فناوریش ارتقاء پیدا کرده است. و آنطور که شاید در ذهن‌ها متصور باشد نیست. چه ابعاد دیگری برای این کار در نظر گرفته شد. مثلاً برای اهداء نانوسکوب به بولیوی شما گفتید که یک مخاطب‌شناسی کردید. و دید که آنها هنوز به بلوغ استفاده از این دستگاه نرسیده‌اند. یعنی شما اهداء این هدیه را طوری در نظر گرفتید که این حرکت منجر به همکاری‌های علمی و فناوری میان دو کشور شود. و حتی یک نگاه اقتصادی داشتید؟
دقیقاً. وقتی ما یک ابزاری، تجهیزاتی و محصولاتی با دانش فنی بالا به گونه‌ای در معرض دید دنیا قرار می‌دهیم، انعکاسش در خبرها، سطح یک کشور را بالا می‌برد. یعنی اقتدار علمی و فناوری اقتصادی شما را بالا می‌برد.
در اهداء هدیه توسط رئیس جمهور به کشور دیگر، رئیس جمهور کانون توجهات خبرنگاران است. حتی یک نفر از تونس مدت‌ها بعد من را دیده بود، گفت چهره شما آشناست. گفت شما وقتی رئیس‌جمهورتان دستگاه نانوسکوب را به رئیس جمهور لبنان اهداء می‌کرد خبرگزاری‌ها آن را پخش کردند، من شما را در حین اهداء دیدم. این کار، برد خبری این طوری پیدا می‌کند.
البته یکی از مسیرهای آن این است که رئیس جمهور یکی از دستاوردهای علمی و فناوری ما را اهداء کند. مسیر دیگر آن مثلاً این است که ماهوراه به فضا می‌فرستید. آنقدر می‌فرستیش بالا که همه میبینند!
من یک مثالی بزنم وقتی می‌گویند که کشوری در این سطح، طراحی و تولید می‌کند. آنهایی که در حوزه علم و فناوری هستند شعور و درک این را دارند که می‌فهمند این امر اتفاقی بدست نمی‌آید. پس این کشور باید بک پایه علمی قوی داشته باشد. چون بدون بنیه علمی قوی شما نمی‌توانی به توسعه تکنولوژی بپردازید. بنابرین این شاخص یک بنیه علمی قوی برای کشور است.
این بُعدی از شاخص تسلط بر عرصه‌های تکنولوژیک است. وقتی شما این را به صورت عینی دست کسی دادید و گفتید که ساخت ایران است. متخصصین این کشور شما‌هارا باور میکنند. مقاله یک شاخص در عرصه توسعه علم و فناوری است. شاخص دیگر این است که شما تکنولوژیتان را تبدیل به محصول کنید و به بازار بیاورید. بنابر این آنها جدی¬تر شما را باور میکنند. یک متخصص ایرانی را بهتر باور میکنند. در نتیجه همکاری بین دانشگاهی و در سطح علمی و تکنولوژیک بهتر برقرار می‌شود. بالاخره آنها می‌گویند اینها یک کشور با بنیه علمی قوی هستند. این به نماد فعالیت علمی و فناوری کشور تبدیل می‌شود. بنابرین، این اثرخودش را این چنین روی جامعه علمی می‌گذارد.
اثر بعدی روی مردم عادی یک کشور و جهان است. وقتی شما یک محصولی در چنین سطح فناوری عرضه می‌کنید. عموم مردم چه نگاهی به شما پیدا میکنند. وقتی شما میگوید که ایران کشوری است که دارای تجهیزات هایتک به این صورت است، بعداً لوازم خانگی که از ایران وارد بازار جهان می‌شود بهتر استقبال می‌شود. باورش میکنند. این برند علمی ایران را بالا می‌برد. می‌گویند اینها سطحشان بالاتر از یک آبمیوه‌گیری و چرخ‌گوشت است. بنابرین آنها که در آن سطح بالای تکنولوژی کار میکنند قطعاً این دسته از محصولاتشان را هم با کیفیت بالا عرضه میکنند. این اثری است که روی مخاطب عام می‌گذارد.
این جدای از ذهنیتی که از نظر اقتداری برای کشور دارد. همین پهباد امریکایی را که در ایران نشاندند، کشور ایران را در عرصه بین‌المللی از نظر اقتدار تکنولوژی و نظامی در یک مدار دیگری قرار داد. ما در بینش جهانی که به ایران می‌شد، اصلاً تغییر مدار دادیم. بنابرین این تعاملات فناوری اثرش را روی مخاطب عام هم می‌گذارد و آن کشور محصولات عادی شما را هم بهتر می‌خرند. به آن اعتماد می‌کند.
از نظر دیپلماسی هم تأثیرات خاص خودش را دارد. یکی از چیزهایی که در عرصه جهانی مورد معامله هست بحث دیپلماسی علم و فناوری است. و از آن به عنوان یک اهرمی برای فشار یا به عنوان یک انگیزه برای جذب مخاطب استفاده میکنند. شما مثلاً به کشور می‌گویید: اگر شما وارد این پیمان بشوی ما دانش فنی در اختیار شما قرار می‌دهیم یا اگر اینجا آنچه را که ما می‌گوییم توجه نکنی ما دانش فنی در اختیار شما قرار نمی‌دهیم .ما شما را محروم می‌کنیم. این چیزها ادبیات مرسوم جهانی است. بنابرین ایران وقتی می‌خواهد با یک سری کشورها چه کشورهای سطح بالا و چه کشورهای سطح پایین تعامل کند، این به عنوان یک اهرم قابل توجه است. یعنی شما گاهی اهرمت پولی است که دارید. مثلاً عربستان و قطر می‌آیند می‌گویند، اگر من را تحویل بگیری من کمک مالی می‌کنم.
امروزه در فضای بین‌المللی و رسانه‌های بین‌المللی یکی از اتهاماتی که به ایران می‌زند این است که می‌گویند عمده دستاوردهای عملی و فناوری ایران در حوزه نظامی است و این بحث یک فضایی ایجاد کرده است که دنیا می‌‌پذیرد ایران به دنبال جاه طلبی نظامی است. یک چیزی مثل کره شمالی. اما در روند هدایای فناورانه ما دیدیم آنچه که اهداء می‌شد صد در صد در حوزه غیر‌نظامی بود. به نظرتان این اقدام در حوزه غیر نظامی توانسته این فضای رسانه‌ای دنیا را تعدیل کند؟
قطعاً. طبقه‌بندی‌هایی که من می‌خواستم عرض کنم، می‌بینم شما به آن فکر کردید و سوالات دقیقا در همان لایه‌ها مطرح می‌شود. من یک مثال دیگر بزنم بعدش در این بحث وارد شوم. ما الان ششمین دوره است که در نمایشگاه نانو تکنولوژی ژاپن شرکت می‌کنیم. و ژاپن از بیست کشور دنیا برای شرکت دعوت می‌کند. ما هم وقتی در آن نمایشگاه شرکت می‌کنیم انگیزه‌مان فعلاً این نیست که برویم آنجا مشتری پیدا کنیم. اگر آنجا یک مشتری پیدا کردیم آن را به عنوان سرریز کارمان می‌گوییم خیلی خوب است. اما هدفمان فعلا فروش محصول ایرانی نیست. ما آنجا به دلایل مختلف شرکت می‌کنیم. دلیل اول این هست که برای فناوری ایران پذیرش جهانی ایجاد شود. یعنی امریکا، کانادا، انگلیس ژاپن، کره و چین این کشورهای مقتدر به دیدن ایران در کنار خودشان در نمایشگاه‌های هایتک عادت بکنند. ایران تنها کشور منطقه و اسلامی است که در آن نمایشگاه شرکت میکنند. الان این برایشان طبیعی است که دو تا غرفه کنار امریکا غرفه ایران باشد. یعنی به عبارتی کلوب جهانی که در حوزه نانو فناوری دارد شکل می‌گیرد، در این کلوب جهانی ایران را دارند به عنوان یک عضو کلوب می‌پذیرند. و هدف دوممان هم این است که فناورانمان فناوری‌ها را در آنجا رصد کنند. فناورانمان ادبیات بازاریابی محصولات نانو را بشناسند. نوع ارائه محصولات و این رده‌های مختلف را از دیگر کشورها یاد بگیرند. هدف کلی ما این است که آنها بگویند ایران دیگر بخشی از ما و درکنار ماست.
بحثی را سفیرمان آقای عراقچی مطرح می‌کرد. ایشان می‌گفت حضور شما در این نمایشگاه خیلی برای ما فایده داشته است.گفت ما که در معرض خبرنگارها بودیم همش بحثهای هسته‌ای را مطرح می‌کردند. می‌گفتند که شما اهداف نظامی دارید و فقط برنامه هسته‌ای را دارید توسعه می‌دهید و … . ایشان می‌گفت من گفتم: نه، ما در تمام زمینه‌ها داریم رشد می‌کنیم. ایران در حوزه هایتک حرف برای گفتن دارد. فقط بحث هسته‌ای نیست. نانو تکنولوژی ایران به حدی است که در نمایشگاه نانو تکنولوژی شما حضور دارد. کدام کشور از منطقه ما حضور دارد. ما در حوزه نانو، بیو، هوافضا پیشرفت کرده‌ایم هسته‌ای یکی از حوزه‌های توسعه تکنولوژی ماست. آنها می‌گفتند چرا شما فقط در هسته‌ای دارید کار می‌کنید. پس چون هسته‌ای هست شما اهداف نظامی دارید. گفتم نه توسعه تکنولوژی سطح ایران این است که باید اینها را داشته باشد. گفت همین بحث حضور شما در این جا و عرضه کردن خود، توانمندی‌ها و محصولات نانو قابل مقایسه با المان، امریکا و انگلیس به ما این توان را داد که بگوییم ایران در تمام زمینه‌های هایتک این چنین است. این طور نیست که فقط بگوییم ایران در زمینه هسته‌ای رشد کرده است.
بنابرین وقتی هدایای فناورانه اتفاق می‌افتد این ذهنیت ایجاد می‌شود که ایران فقط در بحث نظامی و هسته‌ای توسعه نیافته است. این سطح فناوری ایران است. این جایگاه ایران است و این برای مردمی که آن اخبار را میبینند، برای متخصصین و برای مقامات پیام دارد. بحثمان این است. همین هدیه‌ای که به آقای پوتین داده شده بحث ما این بوده است که شما یک عبارتی به پوتین منتقل می‌کنید که در ذهنش بنشیند. ممکن است این هدیه قیمت بالایی داشته باشد- قیمت این کالا ۱۲۰-۱۳۰ هزار دلار است- اما جمله‌ای که به پوتین منتقل شد ارزشش از هزینه شده بالاتر است. طراحی شده بود که این جمله به آقای پوتین گفته شود.«این دستگاه هایتکی است که ما ساختیم. برای نجات جان انسانها. برای صدمه کمتر به انسانها. کاملاً انسان دوستانه و هایتک است. ولی شما هم توان ساختش را دارید. دلیل اینکه نساخته‌اید آن است که به راحتی در اختیارتان است و شما می‌توانید آن را بخرید. چون این دستگاه‌ها را به ایران نمی‌فروشند ما مجبور شدیم برویم و بسازیم.» پیام این حرف چیست؟ پیام این است شما که ما را تحریم می‌کنید ما کاری می‌کنیم که به توانمندی‌هایمان بیشتر پی می‌بریم. خودمان را بیشتر باور می‌کنیم. و این نتیجه تحریم‌هاست که توانمندی‌های ما را ارتقاء داده است. درست است که تحریمها به ما صدمه می‌زند و برای ما محدودیت ایجاد می‌کند. ولی این تحریمها یک جایی قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی را برای ما ایجاد می‌کند. بنابرین اگر تحریمها پنج سال- ده سال دیگر ادامه پیدا کند ممکن است در خیلی عرصه‌ها ما خودمان به توانمندی‌هایی فراتر از انتظار جهانی برسیم. خود این یک پیام دارد. بنابرین از زوایای مختلف اگر به این اقدام نگاه کنید، پیام دارد.
موضوع دیگر در این مسئله این است که وقتی رئیس جمهور یک مملکت می‌آید یک هدیه فناورانه به کشور دیگر اهداء می‌کند، این پیام را منتقل می‌کند که در این کشور فناوری و محصول هایتک مورد تأیید و توجه یک نظام است. یعنی عالیترین مقام اجرایی یک مملکت توجه می‌کند که یک هدیه فناورانه به عنوان هدیه بدهد. یک تندیس نمی‌دهد. یک فرش نمی‌دهد. این پیام را به کشور دیگر می‌دهد که در بالاترین سطح اجرایی کشور به توسعه هایتک توجه می‌شود. و مهمتر این است که رئیس جمهور این را به عنوان هدیه خودش انتخاب می‌کند. این پیام خارجی‌اش است.
پیام داخلی‌اش به متخصصین داخلی کشور است، که من به دستاوردهای شما بها می‌دهم. من می‌دانم در این مملکت چه دارد می‌گذارد. و این پیام را به سطوح زیر نظر رئیس جمهور منتقل می‌کند که رئیس جمهور آنقدر توسعه یک فناوری برایش مهم است که آن را به عنوان هدیه خودش انتخاب می‌کند، شمای وزیر حواست باشد. ما اهمیت و اعتبار برای این کار‌ها قائل هستیم.
Sorry. No data so far.