تحولات اوکراین کودتا بود یا انقلاب رنگی؟

روز شنبه سوم اسفند(22 فوریه 2014) به عنوان یک روز تاریخی دیگر در تقویم مردم اوکراین به ثبت رسید. در این روز “ویکتور یانوکوویچ” بعد از نزدیک به سه ماه ایستادگی در برابر خواست مخافان سرانجام تصمیم به ترک کاخ ریاست جمهوری و خروج از کی یف گرفت. یانوکوویچ سپس از سوی مجلس برکنار شد، وی این اقدام مخالفان را کودتا نامیده است.

آیا این اقدام مخالفان کودتا بود؟

“حسن بهشتی پور” از کارشناسان امور روسیه و اورآسیا در این رایطه می گوید: برکناری یانوکوویچ رئیس جمهوری اوکراین توسط پارلمان این کشور را نه می توان یک انقلاب رنگی نامید و نه آن گونه که رئیس جمهوری برکنار شده اوکراین ادعا کرده است یک کودتا. زیرا در یک انقلاب، تمامی مناسبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تغییر می کند و ساختارهای جدیدی جایگزین ساختارهای قبلی می شود. درحالی که تغییر کنونی صرفا جابجایی دولت محسوب می شود همچنان که در سال 2004 اتفاق افتاد و غربگرایان به رهبری یوشچنکو و تیموشینکو جایگزین روس گرایان شدند.

بهشتی پور در ادامه می افزاید: این تحول کودتا هم محسوب نمی شود زیرا پارلمان که متشکل از نمایندگان مردم هستند با اکثریت آراء یاناکوویچ رئیس جمهور را  بدلیل بی کفایتی سیاسی برکنار کردند. این اقدام در چهارچوب قانون انجام شده و نمی توان گفت کودتا یا حتی شبه کودتایی در اوکراین انجام شده است.

اقتصاد پاشنه اشیل کی یف

موضوع دیگری در رابطه با تحولات اوکراین مطرح می شود این نکته است که ریشه مشکلات این کشور چه بود و چه عواملی سبب گردید تا اعتراضاتی که در ابتدا صلح امیز بودند رفته رفته رنگ خشونت به خود گرفته و بعد از بروز درگیری نظامی میان نیروهای امنیتی و مخالفان که نزدیک به 80 کشته برجا گذاشت، دولت یانوکوویچ سقوط کند؟

اوکرین از مدت ها قبل از آغاز اعتراضات در اواخر ماه نوامبر، مذاکراتی را با اتحادیه اروپا در خصوص امضای قرارداد آزاد تجاری آغاز کرده بود. هدف کی یف از انجام این مذاکرات علاوه بر نزدیک شدن به غرب آن بود که از طریق امضای قرارداد بخشی از مشکلات اقتصادی خود را حل کند.

در همین رابطه قرار است امروز دوشنبه کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا امروز دوشنه وارد کی یف پایتخت اوکراین می شود تا حمایت این اتحادیه را از رهبری جدید اوکراین نشان دهد و درباره اقداماتی که می شود برای کمک به اقتصاد بحران زده اوکراین انجام داد گفتگو کند. اتحادیه اروپا پیش از این اعلام کرده که به محض روی کار آمدن دولتی دموکراتیک، به اوکراین کمک مالی خواهد کرد.

بهشتی پور در مورد مشکلات اقتصادی اوکراین و تاثیر آن بر وضعیت فعلی می گوید: ریشه مشکلات کنونی اوضاع خراب اقتصادی، فساد مالی حاکم بر دستگاه دولتی و رقابت های اولیگارشی ها صاحب نفوذ در او کراین است . بخشی از اختلاف های احزاب روس گرا در اوکراین با احزاب غرب گرا دعوا بر سر قدرت و امتیاز های اقتصادی اولیگارشی های مالی فاسدی است که بعد از فروپاشی شوروی از هیچ به همه چیز رسیدند. برای مثال خانم تیموشنکو ملکه گازی در 1991 هیچ ثروتی نداشت اما بعد از بیست سال میلیاردر است. او یکی از بزرگترین اولیگارشی های مالی در اوکراین را رهبری می کند.

به گزارش مهر در حالی که مشکلات اقتصادی اوکراین از دلایل اصلی آغاز اعتراضات در این کشور بوده، روسیه با سقوط یانوکویچ اعلام کرد که اهدای کمک 15 میلیارد دلاری به کی یف را به حال تعلیق در می آورد.  وزیر اقتصاد روسیه اعلام کرد که مسکو تصمیم گیری درباره ادامه اهدای وام 15 میلیارد دلار به کی یف را به بعد از روی کار آمدن دولت جدید در اوکراین موکول می کند. روسیه برای تقویت موضع یانوکوویچ در برابر مخالفین با اهدای وامی به ارزش 15 مییلیارد دلار به کی یف موافقت کرده بود اما اکنون با توجه به سقوط یانوکوویچ اهدای این کمک مالی به تعویق افتاده است.

اما در موضعی مخالف، اتحادیه اروپا قصد کمک به اوکراین در شرایط فعلی را دارد در همین رابطه “جرج آزبورن” وزیر بازرگانی بریتانیا اعلام کرد که انگلیس با کمکهای اقتصادی حمایت خود را از دولت جدید اوکراین نشان خواهد داد. آزبورن در این رابطه گفت: مردم اوکراین خواست خود را برای آینده کشورشان نشان داده‌اند و من فکر نمی کنم که ما باید به آن پاسخ منفی بدهیم بلکه باید از آن استقبال کنیم. ما باید برای کمکهای اقتصادی از طریق سازمان هایی مثل صندوق بین المللی پول آماده باشیم، البته بیشتر این کمکها به شکل وام و امثال آن خواهد بود اما سرمایه گذاری مناسبی هم در اوکراین انجام خواهد شد.

جک لیو وزیر داراریی آمریکا هم اوکراین را تشویق کرد تا به محض استقرار یک دولت انتقالی مذاکرات خود را با صندوق بین‌المللی پول برای کمک‌های اقتصادی آغاز کند.

آینده اوکراین چه می شود؟

اما در حالیکه تحولات اوکراین به سرعت در جریان است و تغییر و تحولات گسترده ای از سوی پارلمان این کشور انجام گرفته و کشورهای غربی در مورد مداخله نظامی در یان کشور از سوی روسیه هشدار می دهند، آینده آن چگونه خواهد شد؟

دکتر “مهدی مطهرنیا” کارشناس مسائل بین الملل و استاد دانشگاه، در خصوص وضعیت حاکم در اوکراین و آیبنده آن می گوید:  اوکراین مانند بسیاری از کشورهای منطقه در وضعیت گذار به سر می‌برد و منطق گذار، منطق بحران زا و بحران زی است. هر حاکمی در این کشورها که در این گذار تاریخی بر سر کار بیاید باید قدرت مدیریت بحران‌ها و تبدیل تهدیدهای موجود در این بحران‌ها به فرصت برای استحکام نظام حکومتی خود در پاسخ به نیازهای فزاینده مردم را داشته باشد و گرنه دچار وضعیت حاکمان قبلی می‌ شود لذا حاکمان جدید باید با استفاده از تجارب گذشته خویش و تجارب پیش روی خود بهره برده و زمینه‌های حل برنامه‌ ریزی شده مبتنی بر استفاده از پتانسیل های موجود و استعداد آفرینی های لازم برای اداره این  چالش ها را داشته باشند.

بهشتی پور در این مورد به نیاز روسیه و اتحادیه اروپا به اوکراین اشاره کرده و می گوید: روسیه به اوکراین نیاز مبرم دارد. همچنانکه اوکراین به روسیه نیازمند است بحث وابستگی نیست. بحث نیاز متقابل اقتصاد دو کشور به یکدیگر است. اقتصاد اوکراین و روسیه چنان به هم تنیده شده اند که حتی در دوران حکومت دولت غرب گرای آینده باز هم این مناسبات البته به شکل محدود تر در مقایسه با قبل  ادامه خواهد داشت. اتحادیه اروپا هم به اوکراین نیاز دارد چرا که عمده لوله های صادرات گاز روسیه به اروپا از خاک اوکراین می گذرد. لوله های نفت صادراتی روسیه به اروپا نیز از اوکراین می گذرد . اوکراین نیز برای سامان دهی به وضعیت بد اقتصادی خود نیاز به همکاری با اتحادیه اروپا دارد.

این کارشناس مسائل روسیه در مورد اینکه آیا مسکو در اوکراین مداخله نظامی می کند یا خیر گفت: روسیه به توسعه ناتو در مرزهای غربی خود حساس است و در این مورد حاضر است حتی جنگ هم راه بیندازد. همچنانکه در سال 2008 با گرجستان به بهانه اوستیای جنوبی وارد جنگ شد. اما روسیه درباره توسعه مناسبات اوکراین با اتحادیه اروپا به اندازه ناتو حساس نیست. زیرا حتی در بلند مدت خود روسیه دنبال همکاری با اتحادیه اروپا است تا بتواند از اتحاد اروپا در برابر کنترل نفوذ آمریکا بهره بگیرد.

بسیاری از مقامات سیاسی در آمریکا و اروپا روزهای پیش رو را روزهایی حساس در تعیین سرنوشت اوکراین می دانند. با پایان یافتن المپیک زمستانی سوچی ٬حالا ولادیمیر پوتین فرصت دارد تا بیشتر بر مساله اوکراین تمرکز کند و همین موضوع روزهای آینده را برای جمعیت ۴۶میلیونی اوکراین سرنوشت سازتر از همیشه می سازد.