«بحران آب» مانع اقتصاد مقاومتی است

اولین مشکل ما در خصوص کشاورزی است. مشکل اصلی ما در ایران این است که در بیشتر مناطقی که خاکهای غنی از مواد معدنی داریم آب نداریم و جاهایی که آب داریم خاک هایمان فقیر هستند.
اما متاسفانه سیاستمداران و مسوولان محلی دایما به هر استانی می گویند شما بهترین آب و بهترین خاک را دارید.

خاکهای غنی ما در ایران مرکزی و کمربند آتشفشانی دوران سوم موسوم به ارومیه دختر است که از شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده است. همان مسیری که ایرانیان از ایام باستان آب را از کوهستانها با قنات به این مناطق می رساندند. خاکی که حاصل از هازدگی سنگهای آذرین باشد از نظر مواد معدنی غنی و به دلیل وجود ماسه فراوان و سیلیس دارای نفوذ پذیری بالا است. البته ما در جلگه شمال هم چنین خاکهایی داریم اما وسعت آن منطقه بسیار کم است و البته سیستان را هم داشتیم که آبرفت کوههای غنی و آذرین افغانستان است و با وجود رود هیرمند انبار غله آسیا بود و الان انبار تریاک دنیا است.

اما زاگرس چه ؟ رشته کوه زاگرس که مهمترین تولید کننده آب ایران است صرفا از سنگهای رسوبی و آهک و رس تشکیل شده است و از نظر مواد معدنی بسیار فقیر است. لهذا از قدیم ایرانیان هیچگاه در این منطقه کشاورزی نمی کردند بلکه با استفاده از آب و هوای مناسب برای دامداری این محدوده تنها محل زندگی عشایر کوچ نشین بود. طومار شیخ بهایی هم اصلا با این فرض تنظیم شده بود که در سر چشمه زاینده رود کشاورزی قابل توجهی وجود ندارد.

اما پس از برنامه تخت قاپوی عشایر، این مردم کوچ نشین ناگزیر از کشاورزی شدند و روز به روز از دامداران کاسته شد و مصرف آب کشاورزی افزایش یافت و دایما از ورودی آب روخانه هایی مانند زاینده رود و کارون و دز و.. کم شد. در الی که کشاورزی در مناطق سردسیر زاگرس نه تنها صرفه ای نداشت بلکه محتاج آبیاری فراوان و کود شیمیایی بسیار بود که آثار سوء زیست محیطی را هم به همراه داشت و دارد.

با ایجاد طرح غلط خودکفایی گندم و مسابقه گذاشتن بین استانها برای بالابردن سطح زیر کشت فاجعه واقعی رخ داد. زمینهای بسیاری در زاگرس به زیر کشت رفت که بازدهی بالا را نداشت. در عوض یزد با داشتن غنی ترین خاکها و برای شرکت در این مسابقه مجبور شدن بیرحمانه آب ها زیر زمینی خود را استخراج کند و البته رکود بازدهی تولید گندم را به دست آورد و استاندار و مسولانش دو سال پیاپی تشویقی دریافت کنند اما به قیمت خشک شدن سفره آب ها و نشست خاک – با خالی شدن سفره آب ها- تا سه متر!! و نابودی خاکهای متخلخلی که محل تجمع آب بودند و فشرده شدن این خاکها . حالا هر چه قدر هم باران بیاید دیگر برای یزد فایده ای ندارد چون با فشرده شدن خاک جایی برای نفوذ آب در زمین وجود ندارد و این همان خشک سالی هیدرولوژیک است.

اما اشتباه به یزد و زاگرس بسنده نماند. آبرفتهای ناشی از زاگرس هم رسی و آهکی و فاقد مواد معدنی هستند. این آبرفتها همان هستند که دشت خوزستان را پدید آورده اند. البته از نظر خاکشناسی مناطق شمالی و شرقی خوزستان که نزدیک به زاگرس هستند و در آبرفتهایشان ذرات آهک وجود دارد حداقل خاکش نفوذ پذیری دارد و از قدیم کشاورزی در محدوده رامهرمز در شرق و ذزفول تا شوشتر در شمال خوزستان وجود داشته است اما با دورترشدن از زاگرس تنها رس باقی می ماند.
خاک رس بالاترین تخلخل و عین حال کمترین نفوذ پذیری را دارد. برای همین است که رس آب را جذب می کند و آماس می کند اما از خود آب را رد نمی کند. اصلا برای همین است که کوزه ها را از رس می ساختند.
اما مردم اهواز و سایر شهرهای جنوبی تر و غربی تر در خوزستان به خوبی می توانند ببینند که چرا با هر بارانی سیل را می افتد اما همینکه زمین را سی سانت حفر کنیم می بینیم زمین خشک است. چون خاک رس آب را روی خود نگهداشته و به عمق نفرستاده است.
اصلا دلیل وجود رودخانه های متعدد در خوزستان هم همین خاک رس است. اگر خاک خوزستان ماسه ای بود این رودخانه ها هم در آن وجود نداشتند.

اما آنچه در طرح خودکفایی گندم شاهد بودیم زیر کشت بردن همین خاکهای نفوذ ناپذیر رس بود!! نتیجه هم البته معلوم است. نیاز به آبیاری فراوان که قدری آب بالاخره به ریشه گیاه برسد ( چند برابر آب مورد نیاز برای کشاورزی در ایران مرکزی) و البته کود فراوان شیمیایی به دلیل فقیر بودن خاک. گر چه درد نیاز به کود فراوان را شمال و شرق خوزستان هم با وجود نفوذ پذیر قابل قبول خاکشان دارند. ضمنا با کاهش حجم آب غلظت رس در آن افزایش می یابد تا جایی که آب آشامیدنی سالم در اهواز تا آبادان وجود ندارد! چون ذرات ریز رس با فیلترهای ماسه ای قابل جداسازی نیستند. در حالی که در پنجاه سال پیش که حجم کشاورزی کمتر و حجم آب رودها بیشتر بود مشکل آب آشامیدنی هم نداشتند.

ناگفته نماند که مردم ایران متوجه هستند که محصولی که به طور طبیعی به عمل می آی تا چه حد با محصولی که متاج کود شیمیایی است فرق دارد. مثلا هم خوزستان خرما تولید می کند و هم بم و هم رامهرمز پرتقال دارد و هم بم و سیرجان و مناطق اطرافش. اما کیفیت این این محصولات قابل مقایسه نیست. پیاز چیرفت هم با پیاز خوزستان قابل مقیسه نیست. چرا؟ راز کار در تفاوت خاک است که در نتیجه نژادهای متفاوتی از گیاهان را پرورش می دهد.
خوزستان در طول تاریخش حتی با عراق هم قابل مقایسه نبوده است چرا که آبرفت عراق ناشی از کوههای آذرین ترکیه و خوزستان نتیجه آبرفت کوههای رسوبی زاگرس است. اساسا برای همین بوده که از عیلام جز دو سه شهر سراغ نداریم اما هفده شهر را فقط از سومر می شناسیم! یا به قول خود عربهای خوزستان لیس وراء العبادان قریه یعنی آن سوی آبادان دیگر دهی وجود ندارد.

لهذا خوزستان تا پیش از کشف نفت بسیار کم جمعیت بود و مردم آن هم عمدتا عشایر دامدار عرب و شترهایشان.

اما اگر الان شما این واقعیات را به مردم خوزستان بگویید فحشهای ناموسی دریافت خواهید کرد. به نظر آنها بهترین خاک دنیا خاک خوزستان است و بهترین آب دنیا آب کارون! آنها متوجه نیستند که اگر تمام آبهای زاگرس هم نصیب خوزستان شود تنها رسهایشان را خیس می کند. کمسوولان خوزستان هم برای کسب رای و حمایت مردم از فریب دادنشان مطلقا خودداری نمی کنند و حتی افرادی هم که حقایق را می دانند از گفتنش خودداری می کنند تا مانند پرفسور کرداوانی و اظهاراتش در مورد دریاچه ارومیه مورد فحاشی قرار نگیرند.

همین مشکل را ما در آذربایجان هم داریم. آذربایجان بر عکس زاگرس خاکهای
آتشفشانی بسیار غنی دارد. آب هم دارد. اما مشکل او نفوذ چذیری و تخلخل
بیش از حد این منطقه است که آب را به سرعت به اعماق زمین می فرستد و از
دسترس مردم دور می کند. مردم این استانها استانها با طمع ورزی و حفر
چاههای بسیار عمیق مشکل خود را صد چندان می کنند و البته در یاچه ارومیه
را می خشکانند.
اما الان به هیچ نباید اشتباه کنیم که با هدر دادن آب شیرین ارزس یا
زرینه رود ذریاچه ارومیه را آباد کنیم. برای نجات دریاچه ارومیه بهترین
راه انتقال آب از دریای سیاه یا خزر است. اما نباید آب شیرین را برایش
هدر دهیم .
مشکل دیگر ما تغییر سبک زندگی است. ما در تمام ایران در قدیم خانه های طاق چشمه ای با پنجره های کوچک داشتیم که روبه آقتاب نبودند. همه خانه هایمان بادگیر داشت و از کاهگل بود که خود عایق خوبی برای گرما است.بازارها و خیابانهایمان هم سقف دار و سر بسته بود برای جلوگیری از ورود گرما و گرد و خاک.
اما ما چه کردیم؟ دیدیم اروپاییان پنجره های بزرگ و رو به جنوب دارند- برای دریافت آفتاب- و ما همان پنجره ها را گذاشتیم در شهر اهواز! با آجری خانه ساختیم رسانای حرارست و بادگیر را هم که خراب کردیم.
آن وقت مردم از گرما هلاک می شوند و ناچارند کولرگازی استفاده کنند و چند برابر کل کشور برق مصرف کنند و هیچ کس هم نیست به آنها بگوید مقصر خودتانید با این خانه سازی و شهرسازی شمال اروپایی آنهم در وسط خوزستان!
ناچارند هم مصرف آب بالا است و هم برق.
این هم تقلید کورکورانه.

مشکل دیگر ما عدم رعایت شرایط لازم برای احداث صنایع است. اصفهان بهترین نمونه برای این افتضاح است. صنایع فولاد سازی محتاج آب فراوان هستند و ای آب را از منبع گرانبهای زاینده رود تامین کرده و تبدیل به بخار می کنند!!
همچنین اصفهان منطقه ای بسته و بین کوهها است که هوا در آن محبوس است و گردش کافی ندارد. لذا به سرعت آلوده می شود .
در حالی که کار درست این بود که این صنایع در کنار دریاهای جنوبی مستقر باشند و از آب دریا استفاده کنند و ضمنا به دلیل باز بودن فضا ، این همه آلودگی هوا ایجاد نکنند. همچنین نزدیکی به بنادر هم مزیت فوق العاده ای برای صنایع است صلا قرار بد فولاد مبارکه در بندرعباس مستقر شود که بعد از انقلاب و با تصمینی کاملا غلط و مشکوک به اصفهان منتقل شد.

راه چاره چیست؟
مدیریت جامع کشاورزی و صنعتی کشور و حذف اختیارات استانها. اساتانهای
کوهستانی زاگرس باید مرکز دامپروری باشند که در مقایسه با کشاورزی آب
بسیار کمتری می برد و اتفاقا از نظر سنتی بهترین مکان برای دامداری است.
آب را باید به کوهپایه های ایران مرکزی کشاند تا این منطقه به تنهایی کل
نیاز غله و کشاورزی ایران را با خاکهای غنی خود تامین کند بی آنکه محتاج
دایمی استفاده از کودهای شیمیایی باشد.
بر عکس ، به جای اصفهان که همه کارخانه اصلی کشور در آن مستقر شده است که به طرز وفجیعی آب ناچیز زاینده رود را غارت می کنند همه این کارخانه ها باید به خوزستان و بوشهر و هرمزگان منتقل شوند. باید صنایع ما نزدیک بنادر باشد تا حداقل هزینه حمل و نقل و صادرات را داشته باشیم.

خانه سازیهای ما باید اصلاح شود . پنجره ها دوجداره شوند و پنجره های روبه جنوب حذف شوند. استفاده از آجر ممنوع شده و به جای خانه های آماده ساز با پلیت های عایق استفاده کنیم و خانه های فعلی را هم عایق سازی کنیم.

می بینید که راه حل ها زیاد است. اما یقین داشته باشید افرادی که دنبال منافع حزبی و سیاسی هساتند از گفتن حقیقت به مردم خودداری خواهند کرد. مردم را تحریک می کنند تا علیه استانهای دیگر شعار دهند چرا که برنامه تجزیه ایران کاملا جدی است.