6 نکته در خصوص توافق ایران و 5+1

نادر ساعد- زمانی که ایران و 1+5 توافق نوامبر 2013 ژنو را می نوشتند، پیش بینی کرده بودند نگارش توافق جامع به وقت اضافه بکشد. به همین دلیل، فرصتی یکساله را برای نهائی کردن توافق نهائی و اجرای آن مورد تاکید داشتند. بدین ترتیب، امکان داده شد تا طرفین اگر به توافق نهائی نرسیدند، مذاکرات را چند ماه دیگر نیز ادامه دهند و طی این مدت، همچنان به اجرای گام اول پایبند باشند.

آنچه در 19 جولای یعنی یک روز مانده به پایان مهلت شش ماه اجرای گام اول توافق ژنو صورت گرفت،  توافقی میان طرفین است که از ابعاد و ویژگی‌های ویژه برخوردار است. این توافق که به نظر می رسد حتماً باید متنی مدون و نوشته داشته باشد، به شرح زیر می توان مورد تجزیه و تحلیل قرار داد:

1- تجدید و نه تمدید

با این حال، معنای این کار، «تمدید» نبود و به همین دلیل، در توافق نوامبر هم عبارت «renewable by mutual consent» را بکار بردند که معنای آن، «قابل تجدید با رضایت متقابل» است. این عبارت، قید زمانی ندارد و ضمن اینکه تنها به مساله زمان هم محدود نمی شود بلکه ممکن است با تغییرات در حقوق و تعهدات طرفین در دوره تجدید همراه باشد.

درست همانگونه که در توافق جدید ایران و گروه 1+5 در 19 ژوئیه مقرر شده است، طرفین چند کار را همزمان انجام داده‌اند که به شرح زیر قابل دسته بندی است.

2- توافق جدید قبل از انقضای ضرب الاجل

درست یک روز مانده به مهلت شش ماهه اجرای گام اول توافق ژنو، به دلیل عدم حصول توافق نهائی و جامع مجبور شدند در مورد وضعیت باقیمانده تا 24 نوامبر 2014 (که ضرب الاجل توافق ژنو برای نهائی شدن و اجرای توافق جامع است)، تعیین تکلیف کنند. در این رابطه، تکلیف ادامه اجرای تعهدات طرفین در گام اول و همچنین تعهدات طرفین برای ادامه مذاکرات تا دستیابی به توافق نهائی، تعیین شده است.

3- ادامه نسبی اجرای گام اول تا 4 ماه دیگر

توافق جدید، به معنای ادامه اجرای گام اول (با حقوق و تعهدات متقابل طرفین) برای یک زمان 4 ماهه دیگر یعنی تا 19 نوامبر 2014 است.

بدین ترتیب، طرفین باید قبل از مهلت 24 نوامبر 2015، توافق جامع موسوم به «برنامه جامع اقدام مشترک» را نهائی کرده باشند.

از آنجا که برخی از موارد تعهدات طرفین در گام اول، یکبار مصرف بوده است، برای ادامه اجرای آنها در 4 ماه بعد لازم بوده که تغییراتی در محتوا یا زمان بندی آنها ایجاد شود. مثلاً آزادسازی 4.2 میلیارد دلار درآمدهای مسدود شده ایران، در گام اول انجام شده است و در مدت 4 ماهه آتی، مقرر شده تا 2.8 میلیارد دلار در 6 قسط به ایران پرداخت شود. در واقع، نوعی وضعیت «نسبی» بر ادامه اجرای توافق موقت حاکم است.

4- وضع تعهدات جدید

علاوه بر ادامه اجرای تعهدات مقرر در گام اول، تعهداتی جدید هم بر طرفین تحمیل شده است. این تعهدات برای اینکه متوازن باشند، باید هم ناظر بر ایران و هم گروه 1+5 باشند. تعهدات اضافی و جدید ایران را دکتر عراقچی تبیین کرده‌اند اما به دلیل عدم انتشار متن کامل توافق جدید، در مورد تعهدات جدید طرف‌های غربی، اطلاع دقیقی در دست نیست.

به عنوان نمونه و بر اساس آنچه مذاکره کننده ارشد کشورمان در مصاحبه با رسانه ها منعکس کرده است، ایران موظف شده 25 کیلوگرم از اورانیوم غنی شده 20 درصد را که در شش ماهه گذشته به اکسید تبدیل کرده است، به میله های سوخت برای مصرف در رآکتور تحقیقاتی تهران تبدیل کند. یا اینکه ایران پسماندهای اورانیوم غنی شده خود را به اورانیوم طبیعی تبدیل کند.

در این زمینه، تعهد جدیدی که برای گروه 1+5 باید وجود داشته باشد، اتخاذ تدابیر لازم برای اجرای تعلیق تحریم های مقرر در گام اول، برای یک دوره 4 ماهه آتی است. ضمن اینکه این تعهد باید فوری و به محض توافق جدید باشد. با این حال، به دلیل اینکه هنوز محتوای توافق جدید منتشر نشده است، مشخص نیست که در این رابطه چه بندی مقرر شده است.

5- زمان بندهای توافق جدید

تمامی مواردی که در توافق جدید گنجانده شده اند، نیازمند برنامه زمانی هستند. این امر در مورد آن دسته از الزاماتی که قبلاً در گام اول بوده است نیز جاری است. مثلاً فراهم کردن دسترسی به معادن، کارگاههای تولید سانتریفیوژ یا تحقیق و توسعه و همچنین در مورد تعهدات جدید همانند آزادسازی درآمدهای مسدود شده، یا تمدید دستورها و مصوبات امریکا و اتحادیه اروپا در مورد تعلیق تحریم‌ها نیز همینطور.

6– تعهد به ادامه مذاکرات و توافق نهائی تا 24 نوامبر 2015

طرفین در توافق ژنو متعهد شده‌اند تا حداکثر یکسال از تاریخ آن توافق، نه تنها توافق جامع را نهائی کنند بلکه اجرای آن را هم شروع نمایند. در بیانیه مشترک اشتون-ظریف آمده که «ما با عزم راسخ برای رسیدن به توافق پیرامون یک برنامه جامع اقدام مشترک در اولین فرصت ممکن، جلسات خود را در اشکال مختلف طی هفته‌های آینده برگزار خواهیم کرد». با این حال، تعهدی در این زمینه برای طرفین در به نتیجه رساندن مذاکرات ایجاد نشده است. بلکه همچنان این توافق در پرتو «تمایل های طرفین» قرار داشته و از این روست که بیانیه مشترک نیز از قید «عزم راسخ» نام برده است.