ارتش، نیروهای اسلام‌گرا و احزاب سیاسی، سه بازیگر اصلی صحنه سیاست پاکستان به شمار می‌روند و در این میان فرمانده ارتش، رئیس جمهور و نخست‌وزیر از استوانه‌های تعیین کننده قدرت در پاکستان بوده‌اند.
ارتش، نیروهای اسلام‌گرا و احزاب سیاسی، سه بازیگر اصلی صحنه سیاست پاکستان به شمار می‌روند و در این میان فرمانده ارتش، رئیس جمهور و نخست‌وزیر از استوانه‌های تعیین کننده قدرت در پاکستان بوده‌اند. با مروری به تاریخ سیاسی این کشور، شاهدحضور نظامیان در عرصه تصمیم‌‌گیری‌ها بوده‌ایم. کودتاهای پی در پی که منجر به سرنگونی دولتهای غیر نظامی گردیده است، نمونه‌ای آشکار از دخالت مستقیم ارتش در نظام سیاسی پاکستان بوده است. در آخرین ورود و دخالت ارتش، می‌توان به کودتای نرم و بدون خونریزی ژنرال ارتشبد پرویز مشرف علیه دولت نواز شریف در 1999 را اشاره کرد.
نظام سیاسی پاکستان
سیستم حکومتی پاکستان فدرال است و از چهار ایالت تشکیل شده است که هر کدام در امور داخلی خود مستقل می باشند و در امور دفاعی و سیاست خارجی تابع حکومت مرکزی هستند. قوه مقننه از دو مجلس سنا و ملی تشکیل شده است و در هر یک از ایالت ها نیز یک مجلس ایالتی وجود دارد. رئیس جمهور در راس قوه مجریه قرار گرفته است. نخست وزیر از طرف احزاب اکثریت مجلس مشخص می شود . قوه قضاییه مستقل می‌باشد و در راس آن شورای عالی قضایی قرار دارد.
از آنجا که در اکثر سالهای تاریخ پاکستان نظامیان بر این کشور حاکم بوده اند، قدرت این کشور در رئیس ستاد ارتش ، رئیس جمهور و نخست وزیر متمرکز بوده است و سه محور اصلی قدرت می باشند. ساختار حکومت در پاکستان بر اساس آنچه در قانون اساسی آن ذکر شده است پارلمانی می باشد . بر طبق این قانون اساسی رهبر جمهوری اسلامی پاکستان رئیس جمهوری خواهد بود . چون سیستم حکومت در پاکستان پارلمانی است، قدرت رئیس جمهور بسیار محدود است و مرکز قدرت نخست وزیر است و اوست که رهبر واقعی ملت تصور می شود . البته اصلاحیه هشتم در قانون اساسی این وضع را دگرگون می کند و اجازه برکناری نخست وزیر و کابینه او را به رئیس جمهور می دهد . بر اساس قانون اساسی مدت ریاست جمهوری در پاکستان پنج سال می باشد و هیچ رئیس جمهوری نمی تواند بیش از دو دوره متوالی برای این سمت انتخاب شود. مجلس ملی پاکستان دارای 237 کرسی نمایندگی است که ده کرسی آن به اقلیت ها و 207 کرسی باقی مانده به نمایندگان بقیه مردم اختصاص دارد که بصورت مستقیم توسط آنان انتخاب می شوند و سپس خود 20 نفر زن را به عضویت مجلس بر می‌گزینند.
مجلس سنا نیز دارای 87 نفر عضو است که به قرار زیر انتخاب می شوند هرکدام از مجالس ایالتی چهارگانه 19 نفر و مناطق قبیله ای 8 نفر را انتخاب می کنند و 3 نفر دیگر از مناطق فدرال بوسیله مجالس ایالتی برگزیده می شوند . دوره نمایندگی مجلس سنا 6 سال است و هر دو سال 3/1 آنها بازنشسته می شوند . پاکستان در طول تاریخ خود تنها 6 بار در سالهای 1970 ، 1977 ، 1985 ، 1988 ، 1990 و 1993 شاهد برگزاری انتخابات مستقیم بوده است.
دولت های پاکستان از ابتدا تاکنون تمایلات سکولار داشته اند و تنها ژنرال ضیاءالحق مدتی سعی در برقراری احکام شریعت در سیاست نمود . این مسئله امروزه به مشروعیت پایین سیاستمداران پاکستانی در میان مردم مسلمانی شده است که با آگاهی یافتن از وضعیت کنونی جهان خواهان بدست آوردن حقوق خود می‌باشند. اسلامگرایان در پاکستان خصوصاً پس از کمک دولت پرویز مشرف به آمریکا برای حمله به افغانستان و محدودیت اعمال شده از سوی دولت بر علیه مراکز دینی در این کشور به مقابله با دولت مشرف روی آورده اند که ماجرای مسجد لال در اسلام آباد آخرین برخورد از این نوع بوده است که با دخالت قبائل شمالی به نظر می رسد دامنه این بحران بسیار گسترده تر از این شود.
نقش ارتش در اعتراضات سیاسی اخیر
به موازات فعالیت احزاب وگروه‌های سیاسی برای یارگیری در انتخابات پارلمانی، ارتش پاکستان نیز تلاش کرد تا با یارگیری از افراد موثر گروه‌های سیاسی و نظامی مجددا به قدرت بازگردند. به بیان دیگر ارتش کوشید تا با ائتلاف احزاب کوچک، جبهه سومی را در برابر دو حزب قدرتمند پاکستان یعنی مردم و مسلم لیگ نواز ایجاد نماید. احزاب تحریک عوامی به رهبری طاهر القادری، حزب تحریک انصاف عمران‌خان و حزب مسلم لیگ برای همه مردم پاکستان به رهبری پرویز مشرف از جمله این احزاب بودند.
احزاب مذهبی پاکستان پیشتر قصد داشتند برای شرکت در انتخابات عمومی پاکستان، با یکدیگر ائتلاف کرده و «مجلس متحد عمل» را احیا کنند. اما به‌خاطر اختلاف نظرهای موجود بین جماعت اسلامی و جمعیت علمای اسلام به رهبری مولانا فضل‌الرحمان، این هدف محقق نشد و ائتلاف تشکیل شده «متحده دینی محاذ» بدون حضور حزب «جماعت اسلامی» به رهبری سراج‌الحق بود. مجلس متحد عمل که ائتلافی از احزاب مذهبی پاکستان بود، قبل از برگزاری انتخابات عمومی در سال 2002 تشکیل شد و برای اولین بار در تاریخ پاکستان توانست احزاب مذهبی این کشور را تبدیل به” سومین حزب بزرگ “پاکستان کند؛ اما پس از بروز برخی اختلافات بین احزاب حاضر در این ائتلاف و نیز اختلاف نظر جماعت اسلامی و جمعیت علمای اسلام، “مجلس متحد عمل “در انتخابات عمومی سال 2008 تنها موفق به کسب تعداد کمی کرسی شد.
در تاریخ سیاسی پاکستان، احزاب وگروه‌های اسلامی تاکنون نتوانسته اند با پیروزی در انتخابات پارلمانی پاکستان به قدرت برسند. چرا که تکثر گروه‌های اسلامی با سلائق مختلف، عدم انسجام گروه‌های اسلامی در پاکستان، نقش آفرینی نظامیان در افراط‌گرایی و دخالت کشورهای خارجی اعم از کشورهای عربی و غربی در تحولات داخلی پاکستان از جمله دلایلی است که باعث شده است تا گروهای اسلامی نتوانند به عنوان یک قدرت موثر در تحولات سیاسی پاکستان ظاهر شوند، اما نظامیان و احزاب سیاسی پاکستان که رویکرد غیر اسلامی دارند، سکاندار یک کشور اسلامی در 68 سال گذشته بوده‌اند. البته ذکر اینکه مهم است که هم احزاب سیاسی نظیر حزب مردم و مسلم لیگ نواز و هم نظامیان برای اینکه به مسند قدرت برسند به همکاری گروه‌های اسلامی نیاز مند هستند و با درک همین شرایط است که کانون‌های قدرت پاکستان در آستانه انتخابات پارلمانی، با رایزنی‌های گسترده خود با رهبران گروه‌های اسلامی، در صدد جلب نظر احزاب اسلامی برآمدند.
نقش سیاسی ارتش پاکستان
از آنجا که نظامیان در همه ابعاد سیاسی، امنیتی و حتی اقتصادی پاکستان تاثیرگذارند، سرمایه گذاری دنیای غرب بر روی نظامیان، مطلوب آمریکا و انگلیس است و همواره سعی کرده‌اند تا با میدان دادن به ارتش، ظرفیت‌های خود در این کشور را بالا ببرند؛ هرچند که نسبت به کودتای ارتش رویکرد منفی داشته و سعی می‌کنند تا نظام سیاسی پاکستان بیش از هر زمانی به سمت سکولار – لیبرال حرکت کند. به همین جهت غرب از استعفای نواز شریف و زیر سوال بردن انتخابات پاکستان حمایت نکرد، آن هم در شرایطی که کشورهای غربی برای مدیریت بحران افغانستان به همکاری جدی دولت نواز شریف نیازمند هستند.
به هر حال انتخابات پارلمانی پاکستان در زمان مقرر (21 اردیبهشت ماه)، برگزار شد و برای نخستین بار با حمایت آمریکا و انگلیس، در تاریخ تشکیل پاکستان یک دولت حزبی (حزب مردم) توانست دوره پنج ساله خود را در این کشور به پایان رسانده و به حزب دیگر یعنی مسلم‌لیگ نواز تحویل دهد. این موضوع از این نظر حائز اهمیت است که از بدو تشکیل پاکستان نظامیان بر این کشور غلبه داشته و تاکنون هیچ حزبی نتوانسته بود دوره پنج ساله خود را در این کشور به پایان ببرد. اما کمی پس از تشکیل دولت نواز شریف، اعتراضات سیاسی علیه دولت شروع شد. اعتراضات زمانی شروع شد که نواز شریف قصد داشت تا روابط دولتش را با هند بدون مشورت با ارتش بهبود ببخشد و همچنین زمانی که گفتگوهای صلح با طالبان پاکستان طرح‌ریزی شده بود.
حمایت ارتش از جریانات معترض
به هر حال حزب تحریک عوامی به رهبری طاهر القادری وجود فساد اداری، تروریسم و نبود عدالت و اشتغال را از دلایل اعتراضات خود ذکر کرد و حزب تحریک انصاف عمران‌خان نیز در اعتراض‌هایش بر تقلب در انتخابات پارلمانی سال گذشته تاکید کرد و همین امر باعث شد تا فضای سیاسی پاکستان در 2014 فضای اعتراض و آشفتگی سیاسی باشد. حزب تحریک عوامی که پیشتر بروز و نمود زیادی در صحنه سیاسی پاکستان نداشت، پس از راهپیمایی گسترده در تیر 1393 به همراه حزب تحریک انصاف عمران‌خان و تعدادی دیگر از احزاب مثل جنبش قومی متحده و حزب وحدت مسلمین پاکستان به یکی از بزرگترین احزاب مردمی تبدیل شد.
نتیجه‌گیری
به نظر می‌رسد رقابت‌های پشت پرده بین بخش نظامی (ارتش) و بخش سیاسی (دولت) تعیین‌کننده ترین عامل امیدوار کردن این دو حزب بود و در بن‌بست سیاسی به‌وجود آمده، ارتش و دولت پاکستان به نوعی بازیگران اصلی و به عبارت بهتر مسببان اصلی وضعیت بودند.
بنابراین مخالفت حزب تحریک عوامی طاهر القادری و حزب تحریک و انصاف عمران‌خان تا حدود زیادی برآمده از سیاست‌های ارتش پاکستان است. همچنانکه افت و خیز شدید این جریان از جهت‌گیری انقلاب گرفته تا اتخاذ مواضع میانه‌روانه حاکی از نقش پشت پرده ارتش در این ماجرا دارد. به عبارت دیگر نه طاهر القادری و عمران‌خان و نه هیچ گروه یا شخص دیگری بدون حمایت پشت پرده ارتش قادر به نقش‌آفرینی گسترده در صحنه سیاسی پاکستان نیستند. از این رو طاهر القادری نباید ظرفیت مذهبی و حامیان خود را که به واسطه دیدگاه‌های مذهبی به وی گرایش دارند، درگیر و دار بازی‌های سیاسی از خود دور نماید.
Sorry. No data so far.