وقتی اوباما حتی نمی تواند تحریم ها را «تعلیق» کند

دکتر فواد ایزدی (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران) – دکتر ابوذر گوهری مقدم (عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام)

کمیته روابط خارجی سنای آمریکا طرح موسوم به کورکر- منندز را به شکل اجماعی و با رأی قاطع ۱۹ سناتور به تصویب رساند. این طرح که در صورت تصویب نهایی در صحن سنای آمریکا- که احتمال آن نیز بسیار زیاد است- آثار متعددی بر توافق نهایی هسته‌ای ایران و ۵+۱ دارد. لذا در این متن به بررسی آثار و تبعات اجرای این قانون خواهیم پرداخت.

موارد و نکات زیر پیرامون طرح مذکور قابل‌توجه است:

۱. بر اساس این طرح، تحریم‌های مربوط به اتهامات غرب به ایران پیرامون تروریسم، حقوق بشر و موشک‌های بالستیک حفظ خواهد شد. این به این معنی است که تحریمهای اصلی نفتی و بانکی حتی اگر توافق نهایی به تصویب کنگره برسد، برداشته نخواهد شد. زیرا این تحریمها به غیر از موضوع هسته ای به مباحثی ديگري نظير تروریسم نیز پرداخته اند. به عبارت بهتر ماهيت ترکيبي بودن اين تحريمها بهانه لازم جهت عدم تعليق يا لغو آنها را ايجاد کرده است. در صفحه ۱۸ طرح کورکر-منندز نوشته شده:

United States sanctions on Iran for terrorism, human rights abuses, and ballistic missiles will remain in place under an agreement

«تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران در خصوص تروریسم، نقض حقوق بشر و موشک‌های بالستیک، در توافق پابرجا می‌ماند.»

این امر به این معنی است که کنگره آمریکا به توافق نهایی رأی مثبت نخواهد داد مگر اینکه تحریم‌های اصلی نفتی و بانکی دست نخورده باقی بماند. به این ترتیب کنگره نتیجه مذاکرات را قبل از پایان آن مشخص کرده است. به عبارت دیگر اوباما، حتی اگر بخواهد، نمی تواند حتی تحریمهای اصلی نفتی و بانکی را «تعلیق» کند. کنگره نیز از ابتدا روشن کرده چه به توافق نهایی رأی مثبت دهد و چه رأی منفی دهد تحریمهای اصلی تعلیق یا لغو نخواهد شد (در مقاله «۲۰ نکته درباره توافق سوئیس» بیشتر به این موضوع پرداخته ایم)

۲. جان کری وزیر امور خارجه امریکا تا ساعاتی قبل از تصویب طرح، در کنگره مشغول لابی گسترده با سناتورها بود تا بتواند لااقل مانع از رأی اجماعی اعضای کمیته به طرح مذکور شده و به نحوی برخی از دمکرات‌های کمیته را جهت رأی منفی متقاعد سازد؛ که در عمل این اتفاق رخ نداد. این مسئله بیانگر آن است که در طراحی مذاکرات آتی باید واقعیات زمین‌بازی رقیب را همان‌گونه که هست، موردبررسی قرار داده و به آن توجه کنیم. به عبارت روشن‌تر آنچه ایران از مذاکرات به شکل صریح می‌خواهد، لغو تحریم‌هایی است که لغو آن در اختیار کنگره است. تصویب طرح کورکر – منندز نشان میدهد فشارهای کاخ سفید به کنگره در آینده نیز میتواند بی‌ثمر باشد.

۳. سخنگوی کاخ سفید بلافاصله در اظهارنظری اعلام کرد که اوباما طرح مذکور را وتو نخواهد کرد. شاید دلیل این امر اجماع گسترده میان اعضای دو حزب در سنا بود؛ امری که می‌توانست وتوی احتمالی اوباما را نیز ملغی نماید و اعتبار رئیس‌جمهوری آمریکا در این مورد بیش از گذشته زیر سؤال رود.

۴. بر اساس طرح مذکور، اوباما باید توافق احتمالی نهایی با ایران را ظرف پنج روز به کنگره ارائه دهد. کنگره نیز سی روز فرصت دارد در مورد این طرح اظهارنظر نماید. درنهایت دولت اوباما نمی‌تواند حداکثر در بهترین حالت تا ۵۲ روز پس از حصول توافق هیچ تحریمی را تعلیق یا لغو نماید. نتیجه مستقیم این مسئله آن است که پس از امضای توافق نهایی تعهدات طرف مقابل با وقفه‌ ۵۲ روزه مواجه است (و تحریمهای اصلی نیز باقی می ماند.)

۵. بر اساس این طرح در صورت عدم تصویب توافق نهایی توسط کنگره آمریکا، حق رئیس‌جمهور جهت تعلیق تحریم‌ها نیز از بین می‌رود. مهم‌ترین دلیل مخالفت دولت آقای اوباما با طرح مذکور نیز سلب اختیارات قوه مجریه توسط این قانون بوده است. به این معنی که قوه مجریه در پای میز مذاکرات حضور دارد ولی در عمل هیچ اختیاری در تعلیق یا لغو تحریمهای اصلی بانکی و نفتی ندارد.

۶. در صورت تصویب توافق نهایی توسط کنگره هر ۹۰ روز رئیس‌جمهور باید موارد زیر را مورد تائید و تصدیق قرار دهد: (در صورت عدم تأیید رئیس‌جمهور، آمریکا می‌تواند کلیه تعهدات خود در توافق احتمالی نهایی را یک‌جانبه ملغی نماید)

• ایران به شکل شفاف به تعهدات خود عمل کرده است.

• ایران تعهدات خود را نقض نکرده است. (material breach)

رئیس‌جمهور همچنین موظف است هر ۱۸۰ روز یکبار گزارشی برای کنگره تهیه کند. در این گزارش رئیس جمهور باید پاسخ دهد:

• آیا ایران مخفیانه به سمت سلاح هسته ای حرکت کرده است؟

• آیا دغدغه های آژانس از ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران برطرف شده است؟

• آیا تحقیق درباره سانتریفیوژهایی که طبق توافق مجاز است ولی در عین حال میتواند به صورت ویژه به سود برنامه هسته ای ایران باشد انجام شده است؟

• آیا نهادهای مالی ایران دست به پولشویی زده اند و یا از تروریسم حمایت کرده اند؟

• آیا موشکهای بالستیک ایران پیشرفتی داشته اند؟

• آیا نقض حقوق بشر در ایران افزایش یافته است؟

• آیا ایران از تروریسم بر علیه آمریکا حمایت کرده است؟

رئیس جمهور آمريکا همچنین باید تعهد دهد امنیت اسرائیل توسط ایران به خطر نیفتاده است.

این موارد بسیار تفسیر پذیر و غیرشفاف است و می‌تواند توسط رؤسای جمهوری امریکا مورد خدشه قرار گیرد. به‌عنوان‌مثال دولت بعدی در امریکا به استناد این قانون می‌تواند؛ نقض تعهد نماید. از سوی دیگر بسیاری از این موارد به‌خودی‌خود قابل تصدیق و اثبات توسط رئیس‌جمهور امریکا نیست.

۷. این مصوبه در عمل نامه ۴۷ سناتور امریکا به مقامات کشور را تبدیل به قانون نموده و مورد تأیید قرار داده است.

۸. بر اساس این طرح، سازوکار به نحوی طراحی‌شده است که امریکا ترتیبات داخلی خود را بر توافق بین‌المللی غالب خواهد کرد. همانطوری که در مقاله “۱۴ نکته درباره نامه ۴۷ سناتور آمریکایی به رهبران ایران” ذکر شد. در حقوق اساسی آمریکا قوانین فدرال هم مرتبه با معاهدات بین المللی بوده و به عبارت دیگر، این معاهدات می‌تواند از طریق تصویب قوانین کنگره، نسخ و نقض گردد و اختیار این امر نیز با کنگره آمریکاست. به عبارت دیگر طرح کورکر-منندز نشان میدهد قرار گرفتن قطعنامه جدید سازمان ملل ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل کوچکترین سودی برای کشور نخواهد داشت.

۹. نکته مهم دیگری که در طرح تصریح ‌شده است اختیار کنگره جهت بررسی و بازنگری در توافق نهایی حاصله با ایران است. درنهایت باید توجه داشت که دولت آمریکا در نهایت علیرغم اظهارات متناقض به‌حق کنگره اذعان نموده و اثر این مسئله، عدم اجرای تعهدات دولت آمریکا خواهد بود، این مسئله باید به شکل جدی مدنظر مذاکره‌کنندگان جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.

با توجه به موارد بالا، هیچ گونه تضمینی وجود ندارد که دولت آمریکا و کنگره این کشور، در آینده الزامی برای لغو تحریمها داشته باشند. به این ترتیب، نکته‌ای که رئیس جمهور و وزیر خارجه محترم بارها به آن تأکید کرده‌ اند که همه تحریم ها باید یکجا و در ابتدای اجرای توافق نهایی برداشته شود بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند.

 همچنین ضرورت دارد مکانیسمی اتخاذ شود که :

۱. دولت آمریکا متعهد شود با تغییرات سیاسی در قوه های مجریه و مقننه خود تا زمانی که ایران پایبند به مفاد توافق نهایی است تحریم های جدید علیه ایران وضع نکند،

۲. زمانی تعهدات ایران در توافق نهایی الزام آور خواهد بود که کنگره آمریکا به همراه مجلس ایران توافق نهایی را به تصویب رسانده باشند. کنگره آمریکا باید متعهد شود تمام تحریمها را لغو کند. در غیر این صورت با تصویب طرح کورکر-منندز تحریمهای اصلی بانکی و نفتی هیچگاه لغو نخواهد شد.