شهر سلطانیه به‌عنوان پایتخت بزرگترین امپراطوری جهان در فاصله سال‌های ۷۰۲ تا ۷۱۲ ه. ق به دستور سلطان محمد خدابنده (اولجاتیو) در زمینی بالغ‌بر ۱۰۰ هزار هكتار با ظرفیت جمعیتی بیش از ۱۰۰ هزار نفر به‌عنوان پایتخت امپراطوری ایلخانی احداث شد.
با ایجاد پایتخت ایلخانی در سلطانیه بناهای باشكوه و بی نظیری در این شهر بنا شدند، به‌گونه‌ای كه در كتب و نقاشیهای سیاحان اروپایی بناهای متعدد هم‌ارتفاع گنبد سلطانیه كه درخور شأن پایتخت بوده مشاهده می شود اما اكنون كشف و مشاهده كاشی كاری های متمایز و نفیس، كتیبه‌های فاخر و نیز سنگ‌تراشیهای كم‌نظیر در «داش‌كسن» و مقبره‌های به جا مانده، مبین حضور هنرمندان مجرب و چیره‌دست از سراسر دنیا در سلطانیه عهد ایلخانی است.
امروز در شهر سلطانیه فقط مشتی از خروارها اثر هنری فاخر، به نام گنبد سلطانیه به جا مانده كه به تبع این عظمت، به ثبت جهانی رسیده است. گنبد خشتی سلطانیه نه‌تنها پس از ۷۰۰ سال با گذر از مخاطرات طبیعی فراوان جان سالم به‌در برد و در جغرافیای ایران ثابت ماند بلكه در تاریخ ذهن بشری نیز جا خوش كرده است و به‌عنوان مقصد اول گردشگری در استان زنجان شناخته می شود.
بزرگترین گنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری جهان تنها سرآغاز لیست بلندبالایی است که این گنبد را توصیف می‌کند.
شهر سلطانیه، در قرن ۸ پیش از میلاد، محل زندگی قوم ساکاراتی بوده و از آن تاریخ تا دوره مغول هیچ خبری از سلطانیه در تاریخ ایران نیست. تا پیش از آنکه سلطان محمد خدابنده شهر را تبدیل به مرکزی پررونق و تجاری کند، این محل شهریار یا شهریار خوانده می‌شد.
کاوش‌ها به‌صورت فصلی انجام میشود و تاکنون ۱۷ فصل در ارگ سلطانیه کاوش باستان‌شناسی انجام شده استکاوش‌های ما به‌صورت فصلی انجام میشود و تاکنون ۱۷ فصل در ارگ سلطانیه کاوش باستان‌شناسی انجام شده است و هر فصل شامل مدت زمانی میشود که مطالعات شروع شده و پایان می‌یابد.
گنبد سلطانیه از هر نظر بنایی منحصر به‌فرد و شگفتی‌ساز است اما ظاهرا آن‌را با الهام از مقبره سلطان سنجر در مرو طراحی کرده‌اند، با این تفاوت که مقبره سلطان سنجر مربع است، در حالی که سلطانیه هشت ضلعی است.
این گنبد به حدی در دوره خود معروف بود که ۱۰۰ سال پس از ساختن آن گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره فلورانس را با الهام از آن ساختند. رنگ اصلی در تزیین بنا آبی است که از آبی کمرنگ و آسمانی تا فیروزه‌ای و حتی سبزآبی سیر در کل آن دیده میشود. بنا دارای سه در ورودی است که اکنون در اصلی مسدود است. همچنین هشت پلکان مارپیچ طبقات را به‌هم وصل می‌کند. بالای چهار ایوان اصلی بنا، چهار پنجره بزرگ وجود دارد.
گنبد سلطانیه از نظر حجم، سبک معماری، رابطه فضاها، تناسبات موجود در اجزای مختلف، ایستایی و مقاومت بنا، زیبایی‌شناسی و تزیینات، نمونه‌ای منحصر به‌فرد و نقطه تحولی در معماری اسلامی به‌شمار می‌آید. در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌ها، به عظمت این بنای باشکوه اشاره شده و بسیاری از شرق‌شناسان و باستان‌شناسان غربی نیز اهمیت فوق‌العاده آن‌را مورد تاکید قرار داده‌اند. بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است.
معروف‌ترین بنای استان زنجان
گنبد سلطانیه یا مقبره اولجایتو معروف‌ترین بنای شهر سلطانیه و حتی کل استان زنجان است. این بنا که در فاصله سال‌های ۷۰۲ تا ۷۱۲ ه. ق به دستور سلطان محمد خدابنده و نظارت خواجه رشید‌الدین فاضل همدانی ساخته شده است، در واقع از ابتدا به قصد استفاده آرامگاهی ساخته شد. بنایی است هشت ضلعی با هشت مناره که سقف دو پوشه باشکوه و معروف فیروزه‌ای رنگی بر آن قرار گرفته است. در تمام بنا آیات قرآن و نوشته‌های مذهبی به خط ثلث و کوفی بر دیوارها و کتیبه ها دیده می‌شوند. این گنبد عالی‌ترین نمونه معماری ایلخانی است.
گفته میشود در ابتدا بنا بوده پس از اتمام بنای آرامگاه، پیکرهای امام علی(ع) و امام حسین (ع)، به این محل منتقل شوند که بعد‌ها با مخالفت علمای شیعه در نجف و کربلا و حرام بودن نبش قبر در اسلام، سلطان محمد خدابنده از انجام این کار منصرف میشود. برخلاف باوری که وجود دارد این مکان مقبره اولجایتو، سلطان محمد خدابنده نیز نیست. مدفن وی در کوه‌های اطراف سلطانیه است.
در زیر بنا دالان‌های زیرزمینی وجود دارد که بسیاری معتقدند برای برپایی آیین‌هایی که سلطان محمد در ابتدا وابسته آن بوده ایجاد شده‌اند. گروهی معتقدند سلطان محمد در سال‌های آخر عمرش از اسلام رو گردان شده و دوباره به آیین آباء و اجدادی‌اش متمایل شده و این دالان‌ها یادگار این بازگشت است.
گنبد سلطانیه، گنبد «ترین» ها
گنبد خانه دارای هشت دیوار ضخیم است که وزن هزار و ۶۰۰ تنی گنبد را تحمل می‌کنند، هشت مناره نیز در زاویه هر دیوار وجود دارد. ارتفاع گنبد اولجایتو ۵/۵ و قطر آن ۳۰/۶ متر است. این گنبد بزرگترین گنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری دنیاست.
از لحاظ قدمت سلطانیه قدیمی‌ترین گنبد دوپوشه جهان به‌شمار می‌رود. گنبد ضخامتی حدود ۱۶۰ سانتیمتر دارد و فضای کاذب بین دو گنبد ۶۰ سانتیمتر است. دولایه بودن گنبد یکی از دلایل ماندگاری آن است تا جایی که گنبد حتی در برابر زلزله نیز تا به حال پایدار مانده است. تنها تغییری که در طول ۷۰۰ سالی که از ساخت گنبد می‌گذرد بر آن اتفاق افتاده، نشست دو تا هشت سانتی‌متری آن است.
حاكم سلطانیه، سلطان محمد حس زیبایی شناسی قوی نیز داشته؛ چراكه هنرمندان خوش‌ذوق را از سراسر دنیا برای هرچه باشكوه‌تر ساختن پایتخت حكومتش گرد هم آورده بوده، به‌گونه‌ای كه طبق اسناد تاریخی با روی كار آمدن آخرین پادشاهان ایلخانی كه امپراطوری را به اضمحلال می كشند، ۱۸ هزار نفر هنرمند شبانه از ترس جان خود سلطانیه را ترك می كنند.
سلطانیه نه‌تنها پایتخت امپراطوری عظیمی بوده بلكه مأمن امن هنرمندان خوش‌ذوق نیز بوده است، به‌طوری که كتیبه‌كاریها و سفالگری های ظریف هنرمندان در ظروف «زر فام» تولید سلطانیه بار دیگر تجلی می یابد.
وقتی سلطان محمد شیعه میشود، ترك عادت میكند، از خوردن و آشامیدن در ظرف طلا و از آنجا كه میهمانان و سران سلطنتی انتظار داشتند در ظروف طلا اغذیه‌شان سرو شود، به دستور سلطان محمد هنرمندان ظروف «زر فام» را كه سفالینه‌هایی طلایی رنگ بود، طراحی و وارد چرخه تولید كردند.
همچنین در تاریخ این شهر شاهد آن هستیم كه كریم‌خان زند برای جنگ با دولت عثمانی عازم غرب كشور می شود و پادگان خود را در چمن‌های سلطانیه كه منطقه‌ای خوش آب و هوا بوده دایر می كند، همان محلی كه اكنون آن‌را به نام «قلعه تپه» می شناسیم و اینگونه برای نخستین مرتبه نخستین سیم تلگرام از تهران به سلطانیه كشیده میشود.
سلطانیه قدیم در سایز كوچك طراحی شود
معاون اداره‌كل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان درخصوص بنای تاریخی گنبد سلطانیه، می گوید: با توجه به اینكه این بنا به‌عنوان یكی از آثار جهانی در یونسكو به ثبت رسیده است، یكی از مقصدهای مهم گردشگرانی است كه وارد استان زنجان می شوند.
محمود علیمحمدی با بیان اینكه دولت برنامه‌هایی در راستای رونق‌بخشی و نگهداری بناهای تاریخی ثبت شده دارد، اظهار می كند: ایجاد ضوابطی برای بدنه‌سازی ساختمان‌ها، عرضه و فروش صنایع‌دستی و ایجاد اقامتگاه‌های موقت و هتل و مهمانسرا در جوار این آثار از جمله این برنامه‌هاست.
وی یادآور می شود: در جوار بنای «چلبی اوغلی» كه خانقاه و عبادتگاه نوه مولاناست و در سلطانیه واقع است و مورد توجه بسیاری از بازیدید كننده‌های داخلی و خارجی قرار دارد، مهمانسرایی ایجاد می شود تا مسافران بتوانند از خدمات رفاهی آن بهره‌مند شوند.
معاون اداره‌كل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان، از برنامه‌های این اداره‌كل برای ساخت ماكت مینیمال شهر سلطانیه خبر می دهد و می افزاید: گرچه این برنامه هزینه‌بر و زمان‌بر است اما امیدواریم با كمك دوستداران تاریخ و فرهنگ این استان محقق شود.
علیمحمدی ادامه می دهد: جمعی از هنرمندان زنجانی فعال در بخش‌های مختلف را دعوت كرده‌ایم تا براساس اسناد تاریخی شهر سلطانیه را جانمایی كنند، هزینه آن بسیار زیاد و خارج از توان اداره‌كل برآورد شد اما هنرمندان زنجانی به‌دلیل علاقه‌ای كه به زادگاه خود داشتند، حاضر شدند این پروژه را عملیاتی كنند.
علیمحمدی: تا دو سال آینده نتایج تحقیقات مشخص شده ارگ تاریخی سلطانیه و محدوده شهر قدیم به‌دست می آیدوی خاطرنشان می كند: طراحی این پروژه نیازمند نتایج تحقیقات ژئوفیزیك و ژئوتكنیك است كه متاسفانه انجام آن دشوار بوده و تاكنون نتیجه‌بخش نبوده است.
علیمحمدی ابراز امیدواری می كند: تا دو سال آینده نتایج تحقیقات مشخص شده و محدوده شهر قدیم به‌دست می آید تا طراحی و ساخت ماكت آغاز شود.
گنبد سلطانیه در سال ۱۳۸۴ در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و یكی از پربازدیدترین مراكز تاریخی استان زنجان به‌شمار می رود، در خارج از بنای گنبد موزه کوچکی وجود دارد که عکس‌ها و اشیایی در آن برای بازدید قرار گرفته است. همچنین در مناسبت‌های مختلف غرفه‌های عرضه و فروش صنایع‌دستی و برنامه‌های فرهنگی هنری در محوطه یا چمن سلطانیه برای گردشگران ارائه می شود.
شهر پنهان در دل سلطانیه شناسایی می شود
مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان نیز می گوید: با انجام مطالعات ژئوفیزیک با روش مغناطیس‌سنجی در ارگ سلطانیه وجود شهری تاریخی در زیر شهر کنونی سلطانیه احتمال می رود.
یحیی رحمتی می افزاید: تاکنون مرحله نخست مطالعات ژئوفیزیک با روش مغناطیس‌سنجی در ارگ سلطانیه انجام شده است و در صورت مشاهده نتایج مطالعات انجام شده مرحله دوم این کاوش‌ها آغاز میشود.
وی ادامه می دهد: مطالعات ژئوفیزیک با روش مغناطیس‌سنجی مقدمه‌ای برای هدفمند کردن کاوش‌ها در سایت‌های باستان‌شناسی است و آن اطلاعاتی که در یک محیط با استفاده از این روش به‌دست می‌آید، باعث میشود که جبهه‌ها و زون‌های باستان‌شناسی با ذهنیت قبلی در بحث آثار معماری مشخص شده و برای ردیابی‌های آتی مسیرهای تحت الارضی آشکارتر شود.
رحمتی با بیان اینکه در این مطالعات قسمتی از ارگ را توانستیم شناسایی کنیم چون مطالعه تمام ارگ که در حدود ۱۱ هکتار مساحت دارد، نیازمند زمان است، می افزاید: در صورتی که تاثیر این مطالعات مثبت باشد و جواب مورد نظر به‌دست آید، می‌توان در مورد ادامه آن در ارگ و شهر سلطانیه تصمیم گرفت.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان می گوید: بلافاصله پس از اعلام نتیجه مطالعات اولیه ژئوفیزیک، درخواست ادامه فصل بعد کاوش‌ها را از پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی کشور کرده‌ایم و هم‌اکنون منتظر صدور مجوز هستیم و در صورت صدور مجوز، مشکلی از بابت تامین اعتبار وجود نخواهد داشت.
رحمتی با تاکید بر اینکه باستان‌شناسان در دوره جدید، ادامه برج و بارویی را که سال گذشته در ضلع شمالی ارگ کشف شده بود، در دستور کار مطالعاتی خود قرار می‌دهند می افزاید: به حتم شهری در زیر شهر کنونی سلطانیه همچون منطقه جیرفت وجود دارد.
Sorry. No data so far.