به گزارش تریبون مستضعفین به مناسبت روز بانکداری اسلامی ۶ بسیج دانشجویی دانشکده‌های اقتصاد دانشگاه‌های کشور بیانیه‌ای صادر کردند. متن این بیانیه بدین شرح است:
انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در سال 57 نقطه عطفی در تاریخ بشریت بود که با زنده کردن آرمان انبیای الهی بسیاری از مستضعفین عالم را امیدوار کرد و نویددهنده آینده‌ای روشن برای آن‌ها بود. رشد و بالندگی انقلاب اسلامی نیازمند استمرار حرکت تحول گرایانه آن در همه حوزه‌ها اعم از اقتصاد، فرهنگ، علم و فناوری است. در این بین اقتصاد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است زیرا اقتصاد ناسالم و آلوده منجر به آلودگی وگسستگی دینی و فرهنگی و اقتصاد سالم و پاک موجب سرعت رشد در قبول فرهنگ دینی و معنویت انقلابی دارد. از جهت دیگر اقتصاد قدرتمند و متکی بر توانایی‌های داخلی مهم‌ترین عامل تعیین کننده قیام و ایستادگی هر ملت است و ملتی که اقتصاد ضعیف و شکننده‌ای داشته باشد امکان قیام و مقاوت ندارد و با کمترین تهدیدی مجبور به سازش خواهد شد. یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین اجزای نظام اقتصادی بانک‌ها هستند که پول را به مثابه خون در رگ‌های نظام اقتصادی به جریان می‌اندازند. حال اگر نظام بانکداری که در همه شئون اجتماعی ما رسوخ کرده است و به مدد پیشرفت فناوری در هر خانه شعبه‌ای ایجاد کرده است بر اساس ساختار مورد تأیید دین حرکت نکند فساد را به اقتصاد و فرهنگ و معنویت جامعه اشاعه خواهد داد و معضلات فراوانی را ایجاد خواهد کرد -که در کلام امام راحل هم به اصلاح آن تاکید شده است[1] – و این موضوع می تواند تا جایی پیش رود که تبدیل به ربا شود که در قرآن از آن تعبیر به “جنگ با خدا و پیامبر” شده است[2].
به دلیل اهمیت این مساله در نخستین سال‌های پس از انقلاب، قانون بانکداری بدون ربا در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و با تصویب آن جمهوری اسلامی به عنوان یکی از پیش قراولان بانکداری اسلامی در دنیا مطرح شد. ولی اکنون با وجود گذشت 32 سال از اجرای قانون بانکداری بدون ربا در کشور، هنوز هم شائبه ربوی بودن نظام بانکی وجود دارد و می‌بینیم که مراجع عظام تقلید و علمای دینی انتقادات عدیده ای به قوانین نظام بانکی دارند و حتی در نگاه مردم عادی جامعه هم بانک به عنوان یک نهاد اسلامی شناخته نمی شود.
همه این شواهد نشان از آن دارد که قانون عملیات بانکی بدون ربا آن طور که باید نتوانسته نظام بانکی را اسلامی کند. اما چرا؟ چه کسی مقصر است؟ و چه باید بکنیم؟ آیا صرف برگزاری همایش ها و سخنرانی ها در باب بانکداری اسلامی موجب اسلامی شدن آن می شود؟ و این موضوع تا چه حد دغدغه مسئولان اقتصادی کشور است؟
جریان دانشجویی به عنوان چشم بیدار ملت، که همواره مترصد وضعیت اقتصادی کشور و به ویژه نظام بانکی بوده است در ادامه نکاتی را در مورد وضعیت بانکداری بدون ربا در کشور مطرح می‌کند:
عدم تکافوی قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب 62 برای حذف ربا از نظام بانکی و ضرورت اصلاح و تکمیل آن
قطعاً تغییر نظام مالی-اقتصادی؛ که از قبل از هخامنشیان در کشور توسط یهودی‌ها بر اساس قرض ربوی بنا نهاده شده و تا دوران پهلوی ادامه پیدا کرده است؛ و حذف ربا از آن نیازمند مجموعه اصلاحات ساختاری و وضع قوانین و بازخوردگیری مستمر و اصلاح مجدد قوانین است. این درحالی است که تنها اقدامی که در این راستا انجام شده است تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا در سال 62 بوده است. بسیاری از کسانی که در جریان تصویب این قانون بوده‌اند هم اظهار می‌کنند «که این قانون برای اجرا به صورت آزمایشی در یک دوره 5 یا 10 ساله نوشته شد و قرار بود بعد از آن مورد اصلاح قرار بگیرد.» متأسفانه وجود برخی مشکلات در این قانون و فقدان سازوکار اجرایی نمودن آن، باعث شد تا قانون عملیات بانکی بدون ربا نتواند منجر به حذف ربا از نظام بانکی شود. با این وجود مسئول اصلی حسن اجرای این قانون یعنی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در طول 32 سال گذشته، اقدام شایسته‌ای جهت اصلاح این قانون انجام نداد. خوشبختانه در سال اخیر به همت چند تن از نمایندگان مجلس نهضت اصلاح این قانون به راه افتاده و موجب تحرک بانک مرکزی و نظام بانکی برای تدوین لوایح جایگزین شده است ولی متاسفانه به دلیل تعلل دولت در ارایحه لوایح اصلاحی به مجلس بیم آن می‌رود که این امر مهم به مجلس آینده موکول شود و عملاً همه تلاش‌ها بی نتیجه ماند.
عدم توجه به قدرت خلق پول توسط بانک‌ها
یکی از مواردی که در قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب 1362 مغفول مانده است اعطای قدرت خلق پول از طریق مکانیزم ضریب فزاینده به بانک‌ها توسط بانک مرکزی است که با پیدایش بانک‌های خصوصی از اهمیت دوچندانی برخوردار شده است. در شرایط فعلی کشور بانک‌ها با خلق پول و تخصیص آن به فعالیت‌های غیرمولد اقتصادی موجبات افزایش تورم را پدید آورده‌اند که هزینه آن از جیب اقشار مختلف جامعه برداشته می‌شود. متاسفانه دولت تدبیر و امید هم‌زمان با افزایش پایه پولی به شدت به دنبال افزایش ضریب فزاینده نقدینگی و لذا افزایش قدرت خلق پول بانک‌ها است. این درحالی است که بانک‌ها کوچک‌ترین مسئولیتی را در راستای رشد و توسعه کشور و حل معضلات اجتماعی بر عهده نمی‌گیرند و صرفاً به دنبال کسب سود بیشتر هستند. آیا اعطای این قدرت که طبق قانون اساسی بایستی در انحصار حاکمیت باشد بدون مسئولیت پذیری بانک‌ها عقلایی است؟ آیا این «خلق پول از هیچ»، گناهی به بزرگی ربا نیست؟ چرا قانون و مسئولین اقتصادی در این مورد سکوت کرده‌اند و اقدامی انجام نمی‌دهند؟
عدم استفاده صحیح از عقد وکالت توسط بانک‌ها
یکی از مشکلات دیگر قانون بانکداری بدون ربا استفاده از عقد “وکالت” بدون رعایت ملاحظات آن است. عقد وکالت آن هم به صورت وکالت عام اختیارات فراوان و بی حد و حصری را در اختیار بانک‌ها قرار می‌دهد و بانک‌ها می‌توانند منابع تجهیز شده را در هر قالبی که صلاح بدانند و با نرخ سود دلخواه به هر فرد و حوزه‌ای که دوست داشته باشند اختصاص بدهند. این اقدامات در شرایطی انجام می‌شد که متاسفانه نظارت نهادهای نظارتی نیز بسیار کمرنگ است. از طرف دیگر استفاده از عقد وکالت بدین معنی است که بانک منابع تجهیز شده را مالک نمی‌شود و صرفاً به جهت تخصیص منابع و عملیات اجرایی آن حق‌الوکاله‌ای دریافت خواهد کرد ولی بانک‌ها به حق الوکاله‌ای که در قانون مشخص شده است راضی نیستند و به گونه‌ای عمل می‌کنند که گویی مالک سپرده‌های مردم هستند و تلاش می‌کنند از محل منابع در اختیارشان بیشترین سود را کسب کنند. در عمل بانک‌ها به‌جای محاسبه نرخ سود قطعی طبق آیین‌نامه بانک مرکزی، سود علی‌الحساب پرداخت‌شده به مشتری را به عنوان سود قطعی تلقی کرده و جز هزینه‌های بانک به حساب می‌آورند و از این مسیر سودهای کلانی را به جیب می‌زنند. آیا این عملکرد مصداق خیانت در وکالت نیست؟
عدم تخصیص همه سپرده‌های قرض‌الحسنه به تسهیلات قرض‌الحسنه
در قانون عملیات بانکی بدون ربا، سپرده‌های قرض‌الحسنه به دو دسته پس‌انداز و جاری تقسیم شده‌اند ولی متأسفانه در آیین‌نامه این قانون آمده است که سپرده‌های قرض‌الحسنه جز منابع بانک می‌باشد[3] و بانک‌ها موظف‌اند بخشی از منابع خود را به‌صورت قرض‌الحسنه در اختیار متقاضیان قرار دهند[4]. همین ضعف قانونی باعث شده است که بانک‌ها حتی همه سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز را به تسهیلات قرض‌الحسنه اختصاص ندهند چه برسد به اینکه سپرده‌های قرض‌الحسنه جاری را به تسهیلات قرض‌الحسنه اختصاص دهند. درصورتی‌که همه سپرده‌های قرض‌الحسنه (اعم از جاری و پس‌انداز) به اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه اختصاص یابد توان بانک‌ها در زمینه‌ی اعطای قرض‌الحسنه به بیش از 3 برابر افزایش می‌یابد. این در حالی است که در حال حاضر این منابع صرف اعطای تسهیلات با سودهای 28 درصد و بیشتر و یا تسهیلات کلان قرض‌الحسنه به کارمندان بانک می‌شود.
استفاده از عقود اسلامی به‌صورت صوری در بانک‌ها
متأسفانه عدم ایجاد ساختارهای مناسب برای اجرای بانکداری بدون ربا و همچنین کاستی‌های موجود در قانون باعث شده است تا قانون بانکداری بدون ربا نتواند تحول چندانی در نظام بانکی ایجاد کند و بانک‌ها عمدتاً فعالیت‌های گذشته خود را به‌صورت صوری در قالب یکی از عقود اسلامی انجام می‌دهند و صرفاً ظاهری از اسلام برجای‌مانده است. برای مثال در شرایط فعلی برخی بانک‌ها برای مخارج مصرفی مانند هزینه درمان و تحصیل تسهیلات مشارکتی را با نرخ‌های ثابت و از پیش تعیین‌شده 28 درصد و بیشتر به مشتریان خود پیشنهاد می‌دهند و یا برای اخذ تسهیلات مبادله‌ای به مشتریان پیشنهاد فراهم آوردن فاکتورهای صوری را می‌دهند. همه این موارد نشان‌دهنده این است که در نظام بانکی فعلی قرض ربوی با ظاهری از عقود اسلامی در جریان است و درواقع ربا همچنان از نظام بانکی کشور حذف نشده است.
جریان دانشجویی کشور پیرو رهنمودهای مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) آگاهانه مترصد وضعیت کشور در حوزه‌های گوناگون و به‌ویژه وضعیت اقتصادی کشور به دلیل اهمیت برجسته آن است و از مسئولین اقتصادی کشور و شخص رئیس‌جمهور تلاش در جهت نیل به اقتصادی سالم و عاری از ربا را، با استفاده از تعالیم دین مقدس اسلام، مطالبه می‌کند.
[1] سخنرانی در جمع “مسئولان اقتصادی و کشاورزی کشور” در تاریخ 25/2/1363
[2] آیه شریفه 279 سوره مبارکه بقره
[3] ماده 4 آیین‌نامه فصل دوم قانون عملیات بانک بدون ربا (بهره)
[4] ماده 14 قانون عملیات بانک بدون ربا (بهره)
- بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع)
- بسیج دانشجویی دانشگاه تبریز
- بسیج دانشجویی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی
- بسیج دانشجویی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
- بسیج دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام
- مرکز مطالعات اقتصادی بسیج دانشجویی دانشگاه علم و صنعت
سلام
واقعا لازمه که یه بازنگری در سیستم بانکی کشور انجام بشه متاسفانه بحث ربا در بانک ها اصلا بهش توجه نمیشه و بانک ها برای دریافت سود بیشتر اقدام به دادن وام هایی با سودای بالا می کنن اگرم که نتونی پرداخت کنی بهش سود دیرکردم اضافه می شه که دیگه این فاجعه است جریمه دیرکرد روزانه بانک ها ربا و حرام و با هیچ دستاویزی حلال نمیشه و متاسفانه نظام بانکی و اقتصادی ما بدون ربا نمی تونه عمل کنه!