شبکه‌های خبری و رویدادهای ایران

حسن عابدینی، مدیر کل اخبار خارجی سیمای جمهوری اسلامی ایران در ویژه نامه تحلیل آرایش رسانه‌ای همشهری پایداری نوشته است:

ایجاد شبکه‌های خبری بین المللی توأم با انقلاب اسلامی‌بود. به زبان دیگر، همه اذعان دارند که اساسا شبکه‌های خبری که پیش قراول آن‌ها CNN است برای مقابله با اندیشه دینی شکل گرفته است؛ چرا که اسلام یک دین فرهنگی است و برای مقابله با آن باید با اندیشه و فرهنگ به میدان آمد.

استراتژی مقابله هم عبارت است از تلفیق مناسب بین قدرت نظامی‌و قدرت رسانه ای با تأکید بر قدرت هوشمند (smart power) به عنوان رویکرد جدیدی در عملیات روانی و قدرت هنرمندانه (artistic power) در بحث شبکه‌های فیلم، سریال و تلویزیون‌های استراتژیک به معنای تأثیرگزاری بر مخاطب انبوه با صرف زمان زیاد.

تقسیم بندی زمان:
تأسیس شبکه‌های خبری در ابتدا آنقدر تعجب برانگیز بود که بعضی می‌گفتند چه کسی 24 ساعت می‌نشیند و خبر گوش می‌دهد!

سی ان ان اولین شبکه خبری بود که در 1980 افتتاح شد. تصاویر اولیه شبکه CNN پیرامون فتح لانه جاسوسی و اوضاع دیپلمات‌های آمریکایی بود. یعنی پوشش رویدادهای ایران از همان ابتدا جزو مهمترین کارکردهای این شبکه بوده است.

از سوی دیگر ایرانی‌ها هم در این شبکه نقش زیادی داشتند. کریستین امانپور که الان به ABC منتقل شده یا رودابه (رودی) بختیار که هم اکنون در فاکس نیوز است ابتدا از سی ان ان شروع به کار کردند و مشهور شدند. نکته جالب اینکه در اوج جنگ خلیج فارس ، جیمز روبین سخنگوی کاخ سفید با امانپور به عنوان خبرنگار جنگ ازدواج کرد. اصلا شهرت امانپور به خاطر پوشش رویدادهای مقابله غرب با اسلام بود: زمانی در بوسنی و هرزگووین ، بعد سومالی ، جنگ افغانستان ، عراق و خلیج فارس که همه در یک نقطه مشترک بودند و آن هم این که غرب در مقابل جریان اسلام ایستاده بود. نکته جالب توجه اینکه از سال 1980 تا سال 2001 جز سی ان ان فقط یک شبکه دیگر (سرویس جهانی بی بی سی)راه اندازی شد.

اما از سوی دیگر کشورهای عربی نیز با تشکیل الجزیره، خودی نشان دادند. اساس شکل گیری این شبکه در 1996به تعارض میان بی‌بی سی عربی با دولت سعودی برمی‌گردد. در آن زمان دولت سعودی هزینه بی‌بی سی عربی را تأمین می‌کرد اما به دلیل پخش گزارشی علیه یک شاهزاده سعودی این حمایت قطع شد. لذا پس از هماهنگی با امیر قطر قرار شد به شرط تأمین هزینه ، شبکه ای خبری برای قطر راه اندازی شود. لذا الجزیره شکل گرفت و در حوادث یازده سپتامبر، با گزارش‌های ویژه و نوارهای ویدئویی که از سران القاعده منتشر کرد مشهور شد و کشورهای دیگر هم متوجه شدند که شبکه‌های خبری ابزار مناسبی برای دیپلماسی عمومی‌است.

بعد از یازده سپتامبر گرایش کشورها به رسانه‌های خبری 24 ساعته بیشتر شد. ایران، شبکه العالم را راه اندازی کرد و العربیه همزمان با ایران در عربستان راه اندازی شد. بعد از این دو شبکه، حتی روسیه که یک کشور ورشکسته بود شبکه روسیا الیوم را به زبان عربی و Russia Today را به زبان انگلیسی راه اندازی کرد.

پس از آن در یک مقطع پنج ساله دویچه وله، Euro News ، فرانس 24 (زبان فرانسه و زبان انگلیسی) راه اندازی شدند. بنابراین موج عظیمی‌از شبکه‌های خبری 24 ساعته راه افتاد و الان هم می‌بینید که هر کشوری تلاش می‌کند تا یک شبکه خبری داشته باشد.

تقسیم بندی محتوایی
تمام شبکه‌های خبری یک فصل مشترک دارند و آن هم پوشش رویدادهای ایران است. بخشی از این درکانون توجه بودن ذاتی است چرا که ایران اصولا یک کشور خبرخیز و منحصر به فرد است. البته دلایل دیگری هم هست از جمله اینکه ایران تنها کشوری در منطقه است که انتخابات در آن برگزار می‌شود. عربستان سعودی، قطر، بحرین ، امارات ، اردن و حتی مصر انتخابات ندارند یا انتخاباتشان فرمایشی است.

اما از لحاظ محتوایی چند دسته از شبکه‌ها را می‌توانیم بازشناسی کنیم. گروه اول شبکه‌های خبری‌ای هستند که گرچه وابسته به دولت‌هایند اما تلاش می‌کنند حرفه ای عمل نمایند. در صدر این شبکه‌های خبری گروه شبکه‌های بی بی سی است که بودجه آن‌ها را وزارت خارجه انگلیس می‌دهد. الجزیره هم یک شبکه خبری حرفه ای است که دولت قطر آن را تأمین مالی می‌کند.

دسته دوم شبکه‌هایی هستند که از لحاظ منبع مالی به ظاهر مستقلند و حرفه‌ای کار می‌کنند. مثل سی ان ان (وابسته به بنگاه اطلاع رسانی تد ترنر) و اسکای نیوز (وابسته به رابرت مرداک). گرچه العربیه در این چارچوب شکل گرفت ولی بعدها معلوم شد که توان حرفه ای بودن را ندارد. چرا که سیاست‌های دولت سعودی را در چارچوب بخش خصوصی دنبال می‌کند.

دسته سوم شبکه‌هایی هستند که حرفه ای نیستند حال ممکن است دولتی باشند یا خصوصی. مثلا VOA وابسته به دولت آمریکاست اما حرفه ای عمل نمی‌کند. العربیه در اصل در این دسته قرار دارد و ترجمه عربی فاکس نیوز است.

اما اگر با ملاک انعکاس اخبار ایران در شبکه‌های خبری بخواهیم دسته بندی جدیدی ارائه دهیم به نظر من شبکه‌های بسیار افراطی که در منتها الیه سمت راست قرار می‌گیرند العربیه و فاکس نیوز هستند. از شبکه‌های کمتر افراطی که تلاش می‌کنند به ظاهر بی طرف باشند و حرفه ای اما پیرو سیاست سیاه نمایی داخل ایران هستند بی‌بی‌سی و سی‌ان‌ان را می‌توان مثال زد. دسته سوم گرچه هواداری از ایران نمی‌کنند ولی منصفانه تر عمل می‌کنند مثل الجزیره.

تقسیم بندی زبانی
به جهت گستره زبانی و تأثیرگذاری، دو دسته زبانی در شبکه‌های خبری قابل رهگیری است: یکی شبکه‌های عرب زبان و دیگری انگلیسی‌زبان. عرب زبان مثل العالم، العربیه، الجزیره، روسیا الیوم و الحره که توسط آمریکا ایجاد شد و BBC عربی. یکی از کانون‌های اصلی این شبکه‌ها ایران است چراکه در خاورمیانه دو بحث مورد توجه است؛ یکی رژیم‌صهیونیستی و دیگری جریان مقاومت و خاستگاه آن ایران. رژیم‌صهیونیستی سرنیزه غرب در منطقه است بنابراین باید در چارچوب ارزش‌های خبری، درگیری‌ها و تضادهای فکری و اندیشه‌ای را پوشش دهند.

اما شبکه‌های انگلیسی زبان هم از جمله اسکای نیوز، بی بی سی ورلد، سی ان ان اینترنشنال، فرانس 24، دویچه وله و راشا تودی مشغول به فعالیت هستند. گرچه این شبکه‌ها روی انگلیس و تحولات کشورهای آنگلوساکسون متمرکز هستند اما یکی از مراکزی که خیلی به آن می‌پردازند ایران و خاورمیانه است. مثلا یورونیوز بر پوشش رخدادهای اروپا متمرکز است اما هر روز به طور متوسط یک هدلاینش راجع به ایران است و اگر هدلاینی راجع به ایران نداشته باشد حداقل یک خبر راجع به ایران دارد.

دسته بندی شبکه‌های مقاومت
شبکه‌های حامی‌مقاومت مثل شبکه العالم و پرس تی وی که به زبان عربی و انگلیسی، ایده مقاومت را در سطح بین الملل منتشر می‌کنند و تلاش می‌کنند حمایت از مقاومت اسلامی‌را در چارچوب سیاست جمهوری اسلامی‌در دستور کار خود قرار بدهند قوی ترین شبکه‌های گروه اول هستند.

برخی شبکه‌های ماهواره ای نیز حامی‌مقاومت یا نزدیک به مقاومت هستند. مثلا شبکه المنار که گرچه خبری نیست و یک شبکه عمومی‌است اما در بسیاری رویدادها، خبری عمل می‌کند، القدس و الاقصی هم اینگونه‌اند.

اصولا در دنیا ما شبکه غیروابسته نداریم. شبکه‌ها در چارچوب سیاست صاحبانشان و گرایش مخاطبان و دیدگاه سهامداران شان تشکیل می‌شوند و برایند این سه ضلع یعنی صاحبان، سهامداران و آگهی دهندگان هستند.