گزارشی ویژه از گسترده ترین نظام نظارت و راستی آزمایی هسته ای در جهان

نزدیک به دو سال از اجرای برجام می‌گذرد و روز به روز ایرادات این توافق خود را بیشتر نشان می‌دهد. این پرسش بیش از پیش برای افکار عمومی به وجود آمده که چرا خبری از نتایج عینی برجام نیست و مدینه فاضله‌ وعده داده شده چه زمانی از راه خواهد رسید.

به گزارش تریبون مستضعفین به نقل از ویژه‌نامه روایت امروز در این میان دولت‌مردان رویکرد جالب توجهی را در پیش گرفته‌ و در اظهاراتی که بیشتر مناسب حال افکار عمومی و مصرف داخلی دارد سعی می‌کنند که با کم‌رنگ نشان دادن ایرادات برجام چنین نشان دهند که اصلاً اتفاق خاصی رخ نداده است و اجرای برجام تکالیف ویژه‌ای بر دوش ایران نگذاشته است.

آخرین نمونه رخ داده که موضوع این گزارش محسوب می‌شود اظهارات مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پاسخ کمال‌وندی به آن است. در همین راستا  «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه با شبکه «سی‌بی‌اس» درباره نظارت‌ها بر روی برنامه هسته‌ای ایران گفت:

«فعالیت‌های اتمی ایران پس از برجام به شدت کاهش داشته پس ما نظام راستی‌آزمایی قدرتمندتری برای نظارت (بر برنامه اتمی ایران) و اینکه تأیید کنیم فعالیت‌های هسته‌ای کاهش داشته، در اختیار داریم. ماموران آژانس در ایران روزانه میلیون‌ها قطعه اطلاعات، شامل صدها هزار تصویر از دوربین‌هایی که در تاسیسات هسته‌ای ایران نصب شده و ۲ هزار پلمپی که در بخش‌های مختلفی از آنها خورده، جمع‌آوری می‌کننداز هر نظری، این یک نظام راستی‌آزمایی قوی است»

چندی از اظهارات آمانو نمی‌گذشت که سخنگوی سازمان انرژی اتمی در دولت دوازدهم به پاسخ‌گویی در این‌باره پرداخت و و مدعی شد:

« حتی اگر از برجام بیرون باشیم، باز تعداد زیادی دوربین داریم که هر یک ۳۰ تا ۴۰ هزار عکس در روز می‌گیرند اما قرار نیست حتی یک عکس نیز بیرون برود؛ قبل از برجام نیز این عکسبرداری ها انجام می شد و در تأسیسات همه دنیا وجود دارد….بنابراین مهر و موم‌ها موقت و برای راستی‌آزمایی و حسابداری مواد هسته‌ای است و طبعاً این توضیحات آقای آمانو شاید برای یک فرد تازه‌کار است تا بتواند او را متقاعد کند که رژیم راستی‌آزمایی قوی اعمال و بر همه چیز نظارت می‌شود و تشخیص او این بوده است که بتواند طرف مقابل را که تجارب کافی ندارد، متقاعد کند»

اما سخنگوی سازمان انرژی اتمی در حالی تلاش می‌کند این‌گونه القاء نماید که برجام تاثیر زیادی بر مسئله نظارت و بازرسی‌ها نداشته که متن توافق هسته‌ای خلاف این مسئله را شهادت می‌دهد. در توضیح این مسئله باید به این نکته اشاره کرد که پیش از برجام ایران تنها به سند پادمان(۱)  متعهد بود اما پس از پذیرش توافق هسته‌ای مذاکره کنندگان کشورمان اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی(۲) ، اقدامات شفاف‌ساز(۳)  و کد ۳/۱ را پذیرفتند مواردی از این دست به هیچ عنوان تا پیش از برجام توسط ایران اجرا نشده بود. این مهم را می‌توان در نهمین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره اقدامات ایران ذیل قطعنامه ۲۲۳۱  دریافت. در همین راستا بند ۲۲ گزارش آژانس در ماه نوامبر می‌نویسد:

۲۲- ایران کماکان به آژانس اجازه داده تا از نظاره گرها و مهر و مومهای الکترونیکی آنلاین در زمینه غنی‌سازی استفاده نماید تا بدین‌وسیله وضعیت آنها در اماکن هسته‌ای به بازرسان آژانس مخابره و جمع آوری خودکار ثبت سوابق اندازه‌گیری توسط ادوات اندازه‌گیری نصب‌شده آژانس تسهیل گردد ( بند ۶۷٫۱).

۲۲٫ Iran has continued to permit the Agency to use on-line enrichment monitors and electronic seals which communicate their status within nuclear sites to Agency inspectors, and to facilitate the automated collection of Agency measurement recordings registered by installed measurement devices (para. 67.1).

نظاره‌گرها و مهر و مومهای الکترونیکی آنلاین مورد اشاره گزارش آژانس که در بند ۶۷٫۱ توافق هسته‌ای نیز به آن اشاره شده به هیچ عنوان قبل از برجام وجود نداشته و تنها پس از پذیرش برجام توسط دولت یازدهم به اجرا گذاشته شده است.

بند ۲۳ گزارش آژانس نیز به بند ۶۸ و ۶۹ برجام اشاره می‌کند که صنعت هسته‌ای ایران را از گهواره تا گور تحت نظارت خود قرار می‌دهد. در این بند می‌خوانیم :

۲۳-  ایران کماکان به آژانس اجازه داده – تا از طریق اقدامات مورد توافق با ایران، از جمله از طریق اقدامات مراقبتی و نظارتی – بر تمامی کنسانتره سنگ اورانیوم (UOC) تولید شده در ایران یا کسب شده از دیگر منابع و منتقل شده به تاسیسات تبدیل اورانیوم (UCF)  در اصفهان (بند ۶۸)، نظارت نماید. همچنین، ایران تمامی اطلاعات ضروری برای قادر نمودن آژانس جهت راستی آزمایی تولید کنسانتره سنگ اورانیوم (UOC) و موجودی انبار UOC تولید شده در ایران یا کسب شده از هر منبع دیگری را ارایه نموده است (بند ۶۹).

۲۳٫ Iran has continued to permit the Agency to monitor – through measures agreed with Iran, including containment and surveillance measures – that all uranium ore concentrate (UOC) produced in Iran or obtained from any other source is transferred to the Uranium Conversion Facility (UCF) at Esfahan (para. 68). Iran also provided the Agency with all information necessary to enable the Agency to verify the production of UOC and the inventory of UOC produced in Iran or obtained from any other source (para. 69).

بند ۲۴ و ۲۵ گزارش آژانس نیز به اجرای پروتکل الحاقی و کد ۳/۱ توسط ایران و مطابق برجام پرداخته و می‌گوید:

۲۴٫ ایران اجرای موقت پروتکل الحاقی موافقتنامه پادمانها بر اساس ماده ۱۷ (b) پروتکل الحاقی، تا زمان لازم الاجرا شدن آن را ادامه می دهد. آژانس به ارزیابی اظهارنامه‌های ایران ذیل پروتکل الحاقی و انجام دسترسی‌های تکمیلی به همه سایت‌ها و مکان‌هایی در ایران که بازدید از آنها مورد نیاز بود تحت پروتکل الحاقی ادامه داده است.

۲۴٫ Iran continues to provisionally apply the Additional Protocol to its Safeguards Agreement in accordance with Article 17(b) of the Additional Protocol, pending its entry into force. The Agency has continued to evaluate Iran’s declarations under the Additional Protocol, and has conducted complementary accesses under the Additional Protocol to all the sites and locations in Iran which it needed to visit.

۲۵٫ در تطابق بخش عمومی تریبات تکمیلی موسوم به کد اصلاحی ۳٫۱ موافقت‌نامه پادمان، ایران در تاریخ ۲۹ اکتبر ۲۰۱۷ تصمیم خود را در خصوص «طراحی و ساخت یک تاسیسات بحرانی (رآکتور آب سبک بحرانی) در سازمان انرژی اتمی با هدف تحقیق در آینده نزدیک» و اطلاعات مربوط به طراحی اولیه آن را به آژانس اعلام کرد. (توضیح: بحرانی یک اصطلاح خاص فنی است).

۲۵٫ In accordance with the modified Code 3.1 of the Subsidiary Arrangements General Part to its Safeguards Agreement, Iran informed the Agency, in a letter dated 29 October 2017, of its decision to “design and construct a critical facility (Light Water Critical Reactor) at AEOI site for research purposes in near future” and provided preliminary design information for the facility.24

موارد مورد اشاره آژانس بخشی از گستره نظارت و بازرسی بر برنامه هسته‌ای ایران است که به تعبیر وندی شرمن مذاکره کننده سابق آمریکایی بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین نظام نظارت و راستی آزمایی هسته ای در جهان به حساب می‌آید. سنگینی این نظام بازرسی‌ها به میزانی است که حتی سید حسین موسویان که این روزها  پس از گذراندن دوران محکومیت خود به جرم  در اختیار قرار دادن اطلاعات طبقه‌بندی شده به بیگانگان در آمریکا به سر می‌برد در این باره می‌نویسد: درمورد بازرسی، ایران بالاترین سطح بازرسی ها درچهارچوب مقررات جهانی را پذیرفته که شامل پادمان، پروتکل الحاقی و ترتیبات فرعی است. هیچ کشور دیگری نیز بیش ازاین نپذیرفته است. ایران بعد از پایان دوره محدودیت های جاری در بخشی ار برنامه هسته ای، همچنان متعهد به این سطح ازبازرسی ها باقی می ماند و لذا غروبی برای بازرسی ها و شفافیت در برنامه هسته ای ایران وجود ندارد…. ️ایران بالاترین سطح بازرسی ها در قالب مقررات موجود جهانی را پذیرفته و چیزی بالاتراز آن هم وجود ندارد.

اما برای درک صحیح‌تر از میزان بازرسی‌ها باید بدانیم که بر اساس برجام، جمهوری اسلامی ایران دست¬کم ۵۷ دریچه و منفذ برای دسترسی و بازرسی بیگانگان به حیطه‌های نظامی و حساس فراهم کرده است که ۲۴ مورد آن ابدی و برای همیشه،  ۸ مورد ۱۵ تا ۲۰ سال و ۲۰ مورد آن دست کم برای مدت ۱۰ سال است. در جهت روشن‌تر هرچه بیشتر افتضاح پذیرفته شده توسط تیم مذاکره کننده هسته‌ای و فهم میزان غلط بودن اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی به بیش از ۵۰ مصداق از نظارت‌های غیرمتعارف می‌پردازیم که به شرح زیر است:

۱٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران به¬صورت خاص و استثنایی برای همیشه

۲٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم انجام فعالیت های مغایر با مفاد برجام برای همیشه (۴)

۳٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر برنامه ی بلندمدت غنی سازی ایران به¬منظور تأیید مطابقت «ماهیت»(۵)  این فعالیت¬ها با برنامه ی مورد تأیید کمیسیون مشترک

۴٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر برنامه ی بلندمدت تحقیق و توسعه ی غنی سازی ایران به منظور تأیید مطابقت ماهیت این فعالیت ها با برنامه ی مورد تأیید کمیسیون مشترک

۵٫ نظارت غیرمتعارف آژانس با استفاده از فنآوری¬های مدرن برای همیشه

۶٫ نظارت غیرمتعارف آژانس با استفاده از دوربین های online برای همیشه

۷٫ نظارت غیرمتعارف آژانس با استفاده از مهر و موم های الکترونیکی برای همیشه

۸٫ نظارت غیرمتعارف آژانس با استفاده از هر فناوری جدید دیگر مورد تأیید آژانس برای همیشه

۹٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر موجودی و تولیدی آب سنگین ایران برای همیشه

۱۰٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم طراحی مدل های کامپیوتری برای شبیه سازی انفجاری هسته‌ای برای همیشه

۱۱٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم توسعه‌ی مدل‌های کامپیوتری برای شبیه‌سازی انفجاری هسته‌ای برای همیشه

۱۲٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم اکتساب مدل های کامپیوتری برای شبیه سازی انفجاری هسته ای برای همیشه

۱۳٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از مدل های کامپیوتری برای شبیه سازی انفجاری هسته ای برای همیشه

۱۴٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم طراحی سیستم چاشنی انفجاری چند نقطه ی مناسب برای یک وسیله ی انفجاری هستهای برای همیشه

۱۵٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم توسعهی سیستم چاشنی انفجاری چند نقطه¬ی مناسب برای یک وسیله¬ی انفجاری هسته¬ای برای همیشه

۱۶٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم اکتساب سیستم چاشنی انفجاری چند نقطه¬ی مناسب برای یک وسیله¬ی انفجاری هسته¬ای برای همیشه

۱۷٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از سیستم چاشنی انفجاری چند نقطه¬ی مناسب برای یک وسیله¬ی انفجاری هسته¬ای برای همیشه

۱۸٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم طراحی سیستم های تشخیص انفجار (دوربین¬های سرعت بالا Streak، دوربین¬های فریمینگ و یا دوربین¬های اشعه¬ی ایکس) مناسب برای توسعه¬ی تجهیزات انفجار هسته ای برای همیشه

۱۹٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم توسعه ی سیستم های تشخیص انفجار (دوربین های سرعت بالا Streak، دوربین¬های فریمینگ و یا دوربین¬های اشعه¬ی ایکس) مناسب برای توسعه ی تجهیزات انفجار هسته ای برای همیشه

۲۰٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم اکتساب سیستم های تشخیص انفجار (دوربین های سرعت بالا Streak، دوربین¬های فریمینگ و یا دوربین¬های اشعه¬ی ایکس) مناسب برای توسعه ی تجهیزات انفجار هسته ای برای همیشه

۲۱٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از سیستم های تشخیص انفجار (دوربین های سرعت بالا Streak، دوربین¬های فریمینگ و یا دوربین¬های اشعه¬ی ایکس) مناسب برای توسعه ی تجهیزات انفجار هسته ای برای همیشه

۲۲٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم طراحی چشمه های نوترونی هدایت¬کننده¬ی انفجارات یا مواد خاص برای چشمه¬های نوترونی هدایت¬کننده¬ی انفجارات برای همیشه

۲۳٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم توسعه¬ی چشمه¬های نوترونی هدایت¬کننده¬ی انفجارات یا مواد خاص برای چشمه¬های نوترونی هدایت¬کننده¬ی انفجارات برای همیشه

۲۴٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم اکتساب چشمه¬های نوترونی هدایت¬کننده¬ی انفجارات یا مواد خاص برای چشمه¬های نوترونی هدایت¬کننده¬ی انفجارات برای همیشه

۲۵٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از چشمه¬های نوترونی هدایت¬کننده¬ی انفجارات یا مواد خاص برای چشمه¬های نوترونی هدایت¬کننده¬ی انفجارات برای همیشه

۲۶٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر فعالیت¬هایی که می¬تواند منجر به توسعه¬ی انفجاری هسته¬ای شود از جمله در سطح تحقیق و توسعه در عرصه¬های مختلف از قبیل متالوژی اورانیوم و پلوتونیم برای همیشه

۲۷٫ دسترسی و بازرسی غیرمتعارف آژانس به هر مکانی در ایران (سازوکار قابل اتکا برای اطمینان از رفع سریع نگرانی¬های آژانس در زمینه¬ی دسترسی) (حداقل ۱۵ سال)

۲۸٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر کنسانتره¬ی سنگ معدن اورانیوم تولیدی ایران (حداقل ۲۵ سال)

۲۹٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر روتورها و بیلوها سانتریفیوژ (حداقل ۲۰ سال)

۳۰٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر لوله های روتور سانتریفیوژها (حداقل ۲۰ سال)

۳۱٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر اتصال های بیلوی سانتریفیوژها (حداقل ۲۰ سال)

۳۲٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از تجهیزات تولید سانتریفیوژ برای فعالیت¬های غیر از فعالیت¬های مشخص در توافق جامع (حداقل ۲۰ سال)

۳۳٫ نظارت غیرمتعارف آژانس بر نحوه ی جایگزینی سانتریفیوژهای خراب یا صدمه¬دیده (حداقل ۱۵ سال)

۳۴٫ دسترسی غیرمتعارف آژانس به صورت منظم و روزانه به همه¬ بخش¬های سایت نطنز (حداقل ۱۵ سال)

۳۵٫ دسترسی غیرمتعارف آژانس به صورت منظم و روزانه به همه بخش¬های سایت فردو (حداقل ۱۵ سال)

۳۶٫ نظارت غیرمتعارف آژانس برای عدم انجام فعالیت های تولید جداسازی ایزوتوپی غیر از فناوری سانتریفیوژ گازی (حداقل ۱۰ سال)

۳۷٫ نظارت غیرمتعارف آژانس برای عدم انجام فعالیت های تحقیق و توسعه¬ی جداسازی ایزوتوپی غیر از فناوری سانتریفیوژ گازی (حداقل ۱۰ سال)

۳۸٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «مکان استفاده»ی «مواد» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۳۹٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «مواد» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۰٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «مکان استفاده»ی «اقلام» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۱٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «اقلام» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۲٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «مکان استفاده»ی «کالاها»ی دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۳٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «کالاها»ی دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۴٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «مکان استفاده»ی «تجهیزات» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۵٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «تجهیزات» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۶٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «مکان استفاده»ی «فناوری¬ها»ی دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۷٫ نظارت و راستی آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «فناوری¬ها»ی دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۸٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «مواد» دومنظوره بر «مکان استفاده»ی آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۴۹٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «مواد» دومنظوره بر «کاربری نهایی» آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۵۰٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «اقلام» دومنظوره بر «مکان استفاده»ی آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۵۱٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «اقلام» دومنظوره بر «کاربری نهایی» آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۵۲٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «کالاها»ی دومنظوره بر «مکان استفاده»ی آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۵۳٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «کالاها»ی دومنظوره بر «کاربری نهایی» آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۵۴٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «تجهیزات» دومنظوره بر «مکان استفاده»ی آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۵۵٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «تجهیزات» دومنظوره بر «کاربری نهایی» آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۵۶٫ نظارت و راستی آزمایی هر دولت صادرکننده ی هر یک از «فناوری¬ها»ی دومنظوره بر «مکان استفاده»ی آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می¬گیرد (حداقل ۱۰ سال)

۱-  Safeguard Agreement

۲-  Additional Protocol

۳-  Transparency Measures

۴-اقدام جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عطای حق به آژانس برای راستی آزمایی عدم انجام فعالیت های مغایر با مفاد برجام، حوزه¬ی گسترده و غیر قابل کنترلی را برای نظارت، دسترسی و بازرسی آژانس باز می کند که حد و حدود آن را فقط آژانس می تواند تعیین کند و ایران هیچ مستمسکی برای مدیریت و کنترل این حق آژانس در اختیار ندارد.

۵-با ذکر واژه ی «ماهیت»، آژانس می¬تواند فراتر از مأموریت ذاتی خود که نظارت بر مؤلفه¬های عینی و ملموس است، با موافقت ایران به عرصه¬ی فراعینی (از جمله نیت خوانی) نیز وارد شود.

منبع: رجانیوز