سردرگمی اصلاح طلبان

در روزهای اخیر شاهد سردرگمی شدید در بین اعضای اردوگاه اصلاحات هستیم. اصلاح طلبان که در انتخابات ۹۲ و ۹۶ حمایت‌های گسترده‌ای از حسن روحانی انجام دادند، اکنون پس از شکست‌های پی‌درپی تیم حسن روحانی در به سرانجام رساندن وعده‌های انتخاباتی خود از یک سو، و از سوی دیگر به بن بست رسیدن پرونده برجام، برای شانه خالی کردن از هزینه‌های حمایتی خود از روحانی، راهکارهای متعددی را پیشنهاد می‌دهند که بعضا با یکدیگر در تناقض هستند. علی‌رغم اینکه جریان اصلاح‌طلب طرح عبور از روحانی را مدت‌ها است که به مرحله اجرا گذاشته است، برخی گروه‌ها از تکرار مجدد طرح ائتلاف صحبت می‌کنند. اختلافات برسر شورای عالی اصلاح‌طلبان و پارلمان اصلاحات از دیگر چالش‌های پیش روی این جریان است.

اصلاح‌طلبان که در فتنه ۸۸ علیه جمهوری اسلامی قد علم کرده و داعیه‌دار خروج از حاکمیت شدند، در انتخابات ۹۲ برای به دست گرفتن مجدد قدرت، تمام قد از حسن روحانی حمایت کرده و محمدرضا عارف، کاندیدای اصلی جریان اصلاحات به درخواست محمدخاتمی از صحنه‌ی رقابت‌ها کناره‌گیری کرد و عطای رقابت‌ سیاسی را به لقایش بخشید.^۱ تجربه ائتلاف میان جریان اصلاحات و حلقه نیاوران، در انتخابات مجلس دهم نیز تکرار شد که نتیجه‌ی آن تشکیل فراکسیون امید بود. فراکسیونی که چندان به مذاق اصلاح‌طلبان خوش نیامد و صدای برخی سران این جریان را درآورد.

محمدرضا عارف رئیس فراکسیون امید طی سخنانی گفته بود: «من از طرف همه‌ اصلاح‌طلبان نمی‌توانم اظهارنظر کنم و اما به نظر خودم بعید است که اصلاح‌طلبان با کاندیدایی که رویکرد اصولگرایی دارد وارد انتخابات شوند؛ البته این موضوع بستگی به شرایط دارد اما بر اساس مسیری که اصلاح‌طلبان در آن قدم گذاشته‌اند فکر می‌کنم بیشتر به سمت انتخاب افراد اصلاح‌طلب‌تر یا پررنگ‌تر در جریان اصلاح‌طلبی حرکت کنند تا اینکه بخواهند از یک فرد اصولگرا حمایت کنند.»^۲

عارف طی یک مصاحبه با اشاره به دوام نیاوردن ائتلافِ لیست امید در انتخابات مجلس دهم، می‌گوید: «بخشی از این افراد صرفاً خودشان را کنار کشیدند اما بعضی دیگر عملاً در مجلس رودرروی ما قرار گرفتند و به گفتمانی که آنها را به مجلس فرستاده بود، پشت کردند و بنابراین، ائتلاف دوام نیاورد.»^۳

او ضمن الگو قرار دادن انتخابات شوراهای ۹۶ به عنوان برنامه احتمالی اصلاح‌طلبان در آینده تأکید کرد: «با توجه به روندی که اصلاحات در این سه گام طی کرده و در گام سوم نیز بدون ائتلاف موفق بودیم، احتمال اینکه بدون ائتلاف به راه‌مان ادامه دهیم، وجود دارد»^۴

اما موضوع به همین سادگی نیست. گویا اختلاف در اردوگاه اصلاحات در مسئله ائتلاف جدی به نظر می‌رسد. محمد عطریانفر طی یک مصاحبه با باشگاه خبرنگاران جوان در ۱۶/۷/۹۷ از احتمال جدی حمایت مجدد اصلاحات از ائتلاف سخن می‌گوید: «اگر دوستان اصلاح‌طلب به این اجماع برسند همگی وظیفه داریم تا از آقای لاریجانی حمایت کنیم، اما بهتر بود سوال را به این شکل طرح کنید که آیا اصلاح‌طلبان درباره وی به اجماع می‌رسند؟ بله محتمل است.»^۵

این تناقض‌گویی‌ها‌ وقتی بیشتر باعث تعجب مخاطبان می‌شود که صادق زیبا کلام، شومن تندروی اصلاح‌طلب، با اینکه خود از منتقدان عملکرد حسن روحانی است و از پیشتازان عبور از ائتلاف با حسن روحانی به‌شمار می‌آید، اخیرا از رای‌احتمالی اصلاح‌طلبان به ناطق نوری و علی لاریجانی سخن گفته است: «همان‌طور که چشمان مرحوم هاشمی رفسنجانی باز شد یا همان طور که چشمان اصلاح‌طلبان به روی مرحوم هاشمی رفسنجانی باز شد. ما اصلاح‌طلبان شاید یک روز مجبور شویم به آقای ناطق نوری و علی لاریجانی رأی دهیم. این‌ها بستگی به شرایطی دارد که با آن مواجه می‌شویم.»^۶

علی‌رغم سخنان موضعی و منفعت‌طلبانه جریان اصلاحات، درسال سوم مجلس دهم، فراکسیون امید در جریان انتخاب ریاست مجلس به صورت یکپارچه به محمدرضا عارف رای داده و تلاش کردند تا علی لاریجانی را از کرسی ریاست مجلس کنار بزنند و یک بار دیگر ناخواسته، پرده از چهره منافقانه‌ خود بردارند.^۷

اختلاف بین اصلاح‌طلبان صرفا منتهی به ائتلاف یا عدم ائتلاف با حلقه نیاوران نمی‌شود بلکه عمیق‌تر از آن به نظر می‌رسد. شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان در بزنگاه انتخابات مجلس دهم درسال ۹۴ شکل گرفت و بعد از شورای مشورتی و شورای هماهنگی، سومین شورایی است که تاکنون اصلاح‌طلبان تشکیل داده‌اند. اگرچه با اتمام انتخابات مجلس دهم، دور جدیدی از مخالفت‌ها و انتقادات نسبت به این شورا آغاز شد.^۸

رسول منتجب‌نیا قائم مقام حزب اعتماد ملی، سید هادی خامنه‌ای دبیرکل مجمع نیروهای خط امام و محسن رهامی، دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها در کنار مصطفی کواکبیان دبیر کل حزب مردم سالاری، اضلاع اصلی مخالفت با ادامه کار این شورا را تشکیل می‌دهند و مدافعان جدی تشکیل پارلمان اصلاحات هستند.

هفت گروه اصلاح طلب ضمن انتشار بیانیه‌ای از جمله دلایل ضرورت توقف این شورا را انحصارطلبی برخی احزاب اصلاح‌طلب در شورا دانستند: «شورای سیاست گذاری، مأموریت انتخاباتی اسفند ۹۴ را داشته و با پایان همان انتخابات، مأموریت‌اش پایان یافته تلقی می‌شود و ادامه فعالیتش بلاموضوع است. ضمن آنکه هر گونه تصمیم‌گیری فردی و محفلی در انتخاب ترکیب این شورا، اصالت، کارکرد و چه بسا مشروعیت آنها را زایل می‌سازد.»^۹

حزب کارگزاران با اینکه که در ساختار شورای عالی سیاستگذاری نیز حضور دارد اما دل پُری از ریاست این شورا(عارف) دارد. محوریت این مخالفت ها در کارگزاران برعهده غلامحسین کرباسچی است. او در انتقاد از شورای عالی می‌گوید: «مجموعه شورای عالی اصلاح‌طلبان به جایی نمی‌رسد. از این شورا باید برای هماهنگی‎های انتخاباتی استفاده شود، چیز دیگری از آن بیرون نمی‎آید.»^۱۰

رسول منتجب نیا، قائم مقام مستعفی حزب اعتماد ملی و از منتقدان جدی این شورا، نیز انتقاد خود از نحوه اداره این شورا را با اصطلاحاتی چون دیکتاتوری و کدخدامنشی بیان کرده بود.^۱۱

اما این پارلمان مخالفانی هم دارد مانند دبیرکل حزب توسعه ملی ایران اسلامی که گفته بود: «اگر شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان فراگیرتر شود و اصلاحاتی در آن صورت گیرد تا شامل همه افراد ملی و گروه‌ها باشد، کافی است و نیازی به تشکیل پارلمان اصلاحات نیست.»^۱۲

اوج اختلافات برسر شورای عالی اصلاح طلبان در مهرماه امسال بود و شورای هماهنگی جبهه اصلاحات در جلسه مشترکی که در خصوص ترکیب شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان با محمدرضا عارف داشت از توضیحات وی قانع نشده بود و عارف نیز تأکید داشته در صورتی که ترکیب به هم بریزد از ریاست شورای عالی استعفا می‌کند.^۱۳

با وجود اینکه طرح پارلمان اصلاحات از سوی اصلاح طلبان پذیرفته شده است اما تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است. باید دید طی ماه‌های آینده آیا این اختلافات به پاشنه آشیل اصلاح طلبان تبدیل شده و حاشیه نشینی سیاسی آنها را بار دیگر رقم میزند یا خیر؟

جبهه اصلاح طلب که روزی متحد و یکصدا از این سخن می‌گفتند که «ما تضمین روحانی هستیم»^۱۴ ، روحانی هر کار می‌کند قانونی است، ما دست بوس روحانی و ظریف هستیم، ما فدائیان روحانی هستیم، بلافاصله پس از شکست برجام و نمایان شدن ناکامی روحانی در حل مشکلات اقتصادی، طرح عدم کفایت روحانی را کلید زدند. اما گویا به نتیجه رساندن این طرح آنقدرهم بدون هزینه به نظر نمی‌رسد. از یک سو اصلاح طلبان که کارنامه نه چندان درخشان دولت، کارنامه آنان نیز محسوب می‌شود، نگران آینده سیاسی خود هستند و از سوی دیگر باید پاسخگوی خالی کردن پشت دولت در برابر افکار عمومی باشند.

محمدعلی ابطحی در انتقاد از وضعیت اقتصادی در کانال خود نوشته بود: «خیلی از وزرای سوپر محافظه‌کار شما، عامل به وجود آمدن این فضای به قول شما روانی هستند. تو را به خدا زودتر تغییرشان دهید. دولت ساکت و محافظه‌کار شما بهترین بستر جنگ روانی یا اقتصادی رقبا و یا دشمنان ایران است. میلیون‌ها ایرانی که به شما رأی دادند و بزرگانی که از شما در انتخابات حمایت کردند، حالشان خوب نیست.»^۱۵

شهاب الدین طباطبایی فعال سیاسی اصطلاح طلب در واکنش به سخنان رئیس جمهور در دیدار با اصحاب رسانه که مشکلات اخیر را اقتصادی نمی‌دانستند، در توییتر خود نوشت:

از سوی دیگر مصطفی کواکبیان، نماینده فراکسیون امید چندی پیش گفته بود: «به عنوان نماینده مردم، خدا را شاهد می‌گیرم با توجه به وضعیت اقتصادی خجالت می‌کشم بگویم از این دولت حمایت کردم… شب می‌خوابیم و روز بلند می‌شویم قیمت دلار افزایش یافته است.معلوم است در این شرایط عده‌ای تشویق به قاچاق ارز می‌شوند.»^۱۶

علی شکوری‌راد، از فعالان اصلاح‌طلب و دبیر کل حزب اتحاد ملت در بخشی از مصاحبه خود با روزنامه ایران گفته است: «اصلاح‌طلبان در فرآیندی که بعد از اعتراضات دی ماه آغاز شد در وضعیتی قرار دارند که نمی‎توانند دفاع لازم را از دولتی که با حمایت آنها بر سر کار آمده انجام دهند. به این دلیل که هم فاصله ارتباطی با آن دارند و هم عملکرد دولت برای آنان قابل توجیه نیست. لذا نمی‌توانند مردم را هم توجیه کنند. بنابراین ما با بحران دستاورد مواجه شدیم.»^۱۷

در ادامه‌ی دعوای اصلاح طلب-اعتدال و توسعه، سعید حجاریان تئورسین اصلاحات اعلام کرد روحانی از خودش عبور کرده و به وعده‌هایش عمل نکرده و در طرف مقابل محمود واعظی رئیس دفتر ئیس‌جمهور در پاسخ به او می‌گوید نه در انتخابات ۹۶ و نه در انتخابات ۹۲ با هیچ جریان سیاسی ائتلاف نکردیم و رئیس‌جمهور هم از از کسی عدول و عبور نکرده است. محمدعلی ابطحی، در واکنش به این سخنان واعظی این توییت را منتشر کرد:

مهدی آیتی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در واکنش به اظهارات واعظی گفت: «همه بدون استثنا می‌دانند که اگر حمایت‌های بی‌دریغ جبهه اصلاحات و افرادی چون مرحوم آیت‌ا… هاشمی رفسنجانی، رئیس دولت اصلاحات، ناطق نوری، سیدحسن خمینی و ایثار و گذشت آقای عارف و مجموعه عوامل دیگری نبود و برخی تصمیمات دست به دست هم نمی‌داد، در همان سال ۹۲ و بر اساس افکارسنجی و نتایج نظرسنجی‌های مختلف صورت گرفته، آقای روحانی بیش از ۵ درصد هم رأی نداشت»^۱۸

اما برخی دیگر از اصلاح طلبان نسبت به پیامدهای این رویکردهای ذکره شده هشدار داده اند. مصطفی ایزدی از فعالین اصلاح‌طلب نیز ۲۱ آذرماه در مصاحبه با روزنامه آرمان گفته بود : «اصلاح‌طلبان بر سر دوراهی قرار گرفته‌اند. اگر بخواهند دولت و آقای روحانی را به طور کامل رها کنند، دیگر در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، نمی‌توانند از فرد دیگری حمایت کنند. چرا؟ به این دلیل که مردم خواهند گفت که اصلاح‌طلبان از روحانی حمایت کردند تا رأی بیاورد، اما میانه راه او را تنها گذاشتند! مردم این مسائل را می‌دانند و خواهند فهمید. از سویی هم اگر بخواهند با تمام توان و پتانسیل خود از روحانی حمایت کنند، عملکردها و نمرات منفی دولت روحانی به پای اصلاح‌طلبان نوشته خواهد شد و باید پاسخگو باشند.»^۱۹

محمد عطریانفر از فعالین اصلاح‌طلب نیز چندی پیش گفته بود: «قهرا جامعه هر ناکارآمدی در حوزه دولتی را به پای نیروهای پشتیبان آن دولت می‌نویسد و حامیان را هم مورد نقد قرار می‌دهد. در این رابطه چه دولت مقصر باشد و چه ناکارآمدی‌ها با توجه به شرایط بین المللی معطوف به حوزه پیرامونی و فراتر از دولت باشد، فرقی نخواهد کرد. رویکرد جامعه نسبت به دولت و حامیانش و یکی انگاشتن آنها قطعی است»۲۰^۱

در ادامه‌ اختلافات و تناقضات حاکم بر جریان اصلاح‌طلب درباره اتخاذ یک رویکرد مناسب برای آینده سیاسی خود، برخی نیز، به بحران دیگری اشاره می‌کنند که دامن‌گیر این جریان شده است. بحرانی که می‌توان اسم آن را بحران عدم مشروعیت گذاشت.

صادق زیبا کلام در مصاحبه‌ای با روزنامه شرق می‌گوید: «اصلا اصولگرایان نیازی نیست که کاری انجام دهند، برای اینکه اصولگرایان در انتخابات سال آینده ۹۸ مجلس را خیلی راحت به دست خواهند آورد؛ یعنی فکر نمی‌کنند که از حالا تا بهمن یا اسفند ۹۸ اتفاق خاصی بیفتد. همین روند خواهد بود. ‌ بنابراین به نظر من، مجلس یازدهم را خواهند برد و یکی، دو سال بعد هم در انتخابات ۱۴۰۰ قطعا اصولگرایان پیروز خواهند شد؛ یعنی آن ۱۶، ۱۷ میلیون رأی آقای رئیسی سرجایش هست، به‌علاوه یک چندمیلیونی هم ریزش از سوی این ۲۴ میلیون که می‌رود به سبد آقای رئیسی یا هرکس دیگری که از اصولگرایان بیاید نامزد شود. ما شانسی نداریم؛ چه در انتخابات ۹۸ برای مجلس و چه در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰٫ مگر این وسط یک معجزه اتفاق بیافتد.»^۲۱

احمد شیرزاد، نماینده پرحاشیه مجلس ششم و از فعالان جریان اصلاحات نیز در گفتگو با روزنامه آرمان مدعی شده است: «به نظر نمی‌رسد اصولگرایان چهره برجسته‌ای در انتخابات ریاست جمهوری داشته باشند و یا خیلی شعار برجسته‌ای سر دهند. در انتخابات مجلس که برگزاری آن زودتر است، شاید امکان توفیق اصولگرایان بیشتر باشد. به دلیل اینکه کاندیداهای ‌اصلاح‌طلب با بیان اینکه ما ‌اصلاح‌طلب هستیم و عضو جنبش اصلاحات یا حامی دولت روحانی بودیم، نتوانند خیلی در بین مردم شهرستان‌ها رأی جمع کنند…. ممکن است در انتخابات مجلس زمینه‌های توفیق بیشتری داشته باشند.»^۲۲

از سوی دیگر غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران، در گفتگو با روزنامه سازندگی می‌گوید: «نباید توقعی داشته باشیم که در همه دوره‌های انتخاباتی مردم به ما رای دهند. اگر ما تحرک نداشته باشیم و حرف جدیدی مطرح نکنیم نباید توقع داشته باشیم و با تکرار و تکرار نمی‌توان دوباره موفق شد. همین الان وقتی خود ما معتقدیم که مجلس، شورای شهر و دولت بد عمل کرده‌اند، چه توقعی باید از مردم داشته باشیم که دوباره به ما رای دهند؟! در حال حاضر اگر خود را جای یک شهروند بگذاریم، هیچ حجتی برای رای دادن مجدد به اصلاح‌طلبان وجود ندارد.»^۲۳

قدرت‌طلبی اصلاح‌طلبان و حمایت‌های مقطعی و موضعی آنها از نامزدهای انتخاباتی از یک سو و ناکارآمدی دولت تدبیر و امید در حل مشکلات اقتصادی که خود ناشی از گره زدن مسائل اقتصادی به برجام بود از سوی دیگر، گره کوری را برای اصلاح‌طلبان و اعتدالیون ایجاد کرده است. باز کردن چنین گره کوری به این زودی‌ها بعید به نظر می‌رسد. از طرف دیگر با نزدیکی هرچه بیشتر به ایام انتخابات، شاهد اختلافات و دعواهای هرچه بیشتر بین دو جریان اصلاح‌طلب و اعتدال و همچنین اختلافات درونی بین خود جریان اصلاحات هستیم. اینکه این کشمکش های سیاسی تا کجا ادامه دار است و سهم مردم از آن چه خواهد بود را آینده مشخص خواهد کرد.

۱٫ http://yon.ir/r2p7I

۲٫ http://yon.ir/kUtGn

۳٫ http://yon.ir/rxdLz

۴٫ http://yon.ir/rxdLz

۵٫ http://yon.ir/BdYZ8

۶٫ http://yon.ir/dsxWm

۷٫ http://yon.ir/uaSSa

۸٫ http://yon.ir/oAvQI

۹٫ http://yon.ir/cgvw2

۱۰٫ http://yon.ir/uWnaw

۱۱٫ http://yon.ir/LL8UT

۱۲٫ http://yon.ir/wqvkA

۱۳٫ http://yon.ir/hYPGS

۱۴٫ http://yon.ir/16iSj

۱۵٫ http://yon.ir/c6YP0

۱۶٫ http://yon.ir/PSxzh

۱۷٫ http://yon.ir/1hTH8

۱۸٫ http://yon.ir/zT5jz

۱۹٫ http://yon.ir/bDiv4

۲۰٫ http://yon.ir/LJAts

۲۱٫ http://yon.ir/JXihX

۲۲٫ http://yon.ir/BtqTL

۲۳٫ http://yon.ir/OxDL5