از زمان‌های دور کتاب بخشی از زندگی روزمره ما بوده است و از آن برای تعریف داستان، ثبت تاریخ و تبادل اطلاعات درباره دنیایمان استفاده میشد. با اینکه نوع ساخته شدن کتاب، چه دست‌نویس، چاپ بر کاغذ و به صورت دیجیتالی، در طول زمان تغییر کرده اما نیاز به آن ثابت مانده است.
ما انسان‌های قرن ۲۱ امی، کمتر در مورد راه دراز کتاب از پاپیروس تا کتاب الکترونیکی امروزی مطلعیم. بهترین کتاب های دنیا همگی این تاریخچه را طی کرده‌اند…
طومارهای کهن
یکی از اولین “کتاب ها” در ابداع طومارهای کهن دیده میشود که قدمتش به هزاره چهارم پیش از میلاد باز میگردد. این دست نوشته های طوماری عموما با استفاده از گیاه پاپیروس ساخته شده و در حالت باز، بین ۴ تا ۵۲ متر طول داشتند.
فهم حال حاضرمان نشان میدهد اولین اقدام برای ثبت نماد روی مواد متحرک توسط مردمی قدیمی که در سال ۳۵۰۰ قبل از میلاد در جنوب بین النهرین زندگی میکردند و به عنوان سومریان شناخته میشوند، انجام شده بود. بین النهرین نام کهن بخشی در آسیای میانی است که از سمت شمال شرقی تا کوههای زاگرس، سمت شمال غربی تا کوهستان آلاداغلار، جنوب شرقی تا خلیج فارس و جنوب غربی به شبه جزیره عربستان میرسید.
سومریها الفبایی با «خط میخی» (سیستمی که دارای حروف اندیشه نگاشت با الفبای صامت و علایم سیلابی باشد) ابداع کردند، نمادهایی که با استفاده از قلمی با نوک مثلثی به نام «کالاموس» روی الواح گلی نقش میشدند و سپس میگذاشتند در هوا خشک شده یا در کوره قرار میدادند تا دوامش به بیشترین حالت ممکن برسد. باور بر این است که سومریان اولین افرادی هستند که از نوشتار میخی استفاده میکردند که خود اولین سیستم نوشتاری جهان شناخته میشود.
کتابهای همراه
رومیها اولین دفترنامه یا کودکس، که شبیه کتاب هایی که امروزه میشناسیم هستند را قرن اول پیش از میلاد ابداع کردند. به دلیل اینکه دفترنامه از کاغذ پوستی ساخته شده و با جلد چوبی صحافی میشد، نسبت به طومار دوام بیشتری داشته و جای کمتری میگرفت.
با به پا خواستن مسیحیت این نوع کتاب به دلیل قابلیت حمل ساده مشهور شد و برای به همراه داشتن انجیل عالی بود.
قدیمیترین کتاب چاپی جهان
با بیشتر شدن شهرت کتاب، دنیا به روش کارامدتری برای ساخت آن روی آورد… چاپ!
اولین کتاب چاپی جهان سوترای الماس است. با اینکه تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست اما حدس میزنند میان قرن ۲ تا ۵ میلادی چاپ شده باشد.
قدرت چاپ
به سرعت تا قرن ۱۵ پس از میلاد میرویم که به لطف اختراع دستگاه چاپ در سال ۱۴۳۹ میلادی، چاپ کتاب عملی متداول شد. این دستگاه مکانیکی باعث شد کتاب، روزنامه و رساله‌ها بتوانند به چاپ عمده برسند.
این وسیله به عنوان مهمترین اتفاق دوره مدرن شناخته میشود و نقش مهمی در پیشرفت دوره تجدید فرهنگی، اصلاحات و انقلاب علمی و همچنین زمان روشی برای همگانی شدن یادگیری برای عموم و ساخت اساس اقتصاد دانش محور مدرنی که امروزه شاهد آن هستیم، بازی کرد.
عملا تمام دستگاههای چاپ متحرک از تایپ متحرک آلیاژ فلزی گوتنبرگ برداشته شده اند که خیلی اوقات از آن به عنوان مهمترین اختراع هزاره دوم یاد میشود.
اولین لغتنامه
یکی دیگر از «اولینها» در زمینه کتاب، اولین لغتنامه است که در سال ۱۵۸۲ میلادی توسط ریچارد مولکستر جمعآوری شد. در حال حاضر لغتنامه آکسفورد بیش از ۲۷۳۰۰۰ کلمه به ترتیب حروف الفبا دارد اما «المنتری» مولکستر ۸۰۰۰ کلمه در لیستی بدون ترتیب الفبایی بود که باعث میشد یافتن کلمات در آن دشوار باشد!
صحافی امروزی
چاپ واقعا مسیر طولانیی را طی کرده است؛ از طومار تا دفترنامه و بعد تا کتابهایی با صحافی چسبی… روش چسب خیلی زود باعث «خداحافظی» با روش دوختن شد چون روش چسب سریعتر و ارزانتر است. در سال ۱۹۳۵ میلادی، میتوانستید فقط با ۶ پنس یک کتاب چاپی چسبی نشر پنگوئن را خریداری کنید.
همانطور که انقلاب چاپ سرعت میگرفت، اصلاحات زیادی هم در روش چاپ و هم طراحی حروف ایجاد شد. آلدوس مانوتیوس (آلدو مانوزیو ایل وچیو به ایتالیایی) اومانیست ایتالیایی بود که روزنامه آلدینه در ونیز را پایه گذاری کرد. آلدوس امتیاز اختراع قلم کج (ایتالیک)، پایه گذاری استفاده مدرن از ویرگول و مهمتر از همه معرفی کتابهای کوچک ارزان (اکتاو) که با رق صحافی شده که شباهت بسیاری به کتاب جلد کاغذی مدرن دارد را از آن خود کرد.
آلدوس به دلیل علاقهاش به محافظت از ادبیات غنی یونان مقابل نابودی بیشتر انگیزه گرفت که شکل کوچک کتاب را انتخاب کند. او نسخه جیبی کتابهای کلاسیک یونان و رومی را ابداع کرد که همه بتوانند آنها را بخرند و بخوانند و همچنین مردان مرفه بتوانند به راحتی این کتابها را در جیب یا کیف خود حمل کنند. آنموقع مانند امروزه خط کج برای تاکید استفاده نمیشد، بلکه به دلیل باریک و جمع بودنش مورد استفاده بود. اولین کتابی که به این شکل چاپ شد، کتاب «اپر» ورجیل (اپرا ورجیل مارونیس) در سال ۱۵۰۱ میلادی بود.
چاپ بنا بر تقاضا
اما چه چیزی میتواند چاپ را در عین ارزانی، بیشتر همگام با محیط زیست کند؟ چاپ بنا برتقاضا.
وقتی در سال ۱۹۶۶ میلادی، فردریک پوهل، نویسنده علمی تخیلی، دنیایی با «دستگاههایی که میتوانند هر کجای دنیا کتابی که میخواهید را تولید کنند» را تصور میکرد، توقع نداشت که فقط چند سال بعد این حرفش به حقیقت بپیوندد.
اختراع کتاب الکترونیک
تنها چاپ بر حسب تقاضا نبود که باعث تحول در آینده کتاب شد بلکه اولین نوشته الکترونیکی در پروژه گوتنبرگ در سال ۱۹۷۱ میلادی مطالعه را وارد عصر شبکه کرد.
امروزه این پروژه به اشتراک گذاری بیش از ۶۰۰۰۰ کتاب الکترونیکی ادامه میدهد و از آن موقع منابع مطالعه تحت شبکه دیگری نیز برای همگام ماندن با عصر دیجیتال به وجود آمدند.
در طول زمان نوع مطالعه ما از طومار تا کتاب الکترونیک تکامل یافت اما اهمیت کتاب در زندگی ما از همان موقع ثابت مانده است.
اگر شما هم مثل ما خوره کتاب هستید و شب و روزتان بدون کتاب نمی‌گذرد، به وبسایت ما سر بزنید و یا به پادکست خوره کتاب گوش بسپارید.
Sorry. No data so far.